Iberia

Dit artikel gaat over een periode van het Iberisch schiereiland, waarin de Griekse en de Fenicische cultuur veel invloed uitoefende op de eerdere bewoners van het schiereiland. Zij bouwden hun nederzettingen in de kustgebieden en dreven handel met de toen inheemse bevolking.

De Feniciërs (Phoeniciërs) waren iets eerder dan de Grieken aanwezig op het Iberisch schiereiland. Zij kwamen over de Middellandse Zee, langs Afrika, het Iberisch schiereiland binnen en heerste en handelde met de inwoners in het zuidelijke deel van het Iberisch schiereiland, dat rijk was aan ertsen zoals brons, goud en zilver. De Feniciërs verloren om allerlei redenen de macht op de Middellandse Zee, en dus ook op het schiereiland, dat werd overgenomen door de Carthagers. De Grieken daarentegen waren het Iberisch schiereiland binnengekomen langs de noordelijke kant van de Middellandse Zee en Europa (Italië). Zij bezette het oostelijke deel van het schiereiland en waren meer agrarisch gericht en voerde handel met de Feniciërs.

Wat u interesseert:

• • • • • Introductie
        • Het toponiem Iberia
        • Geografie van Iberia
        • Demografie
        • Citaten

Iberia is de benaming die de Grieken sinds de oudheid gaven aan het gebied dat wij tegenwoordig kennen als Iberisch Schiereiland. De Griekse historicus Herodotus (circa 484-425 v.Chr.) noemt het toponiem Iberia al om het schiereiland aan te duiden, dat, in die tijd onder de gehele Griekse wereld bekend was.

Introductie

---

De term Iberia om te definiëren wat nu het Iberisch schiereiland is, is via Griekse teksten tot ons gekomen, net zoals de term Hispania Latijn is, hoewel de Romeinen aanvankelijk ook de plaatsnaam Iberia gebruikten en er zelfs een « h »: Hiberia, aan toevoegde.

De naam Iberia komt van de rivier Iber, dat waarschijnlijk de huidige Ebro is, hoewel het ook een andere rivier in de provincie Huelva zou kunnen zijn, waar in zeer oude teksten gesproken wordt van een rivier Iberus en een volk dat ze Iberiërs noemden.

De kennis van het Iberisch schiereiland als geografische entiteit was een langzaam proces, met tegenslagen en legendarische verhalen. De afstand met de focus op de oude cultuur was opmerkelijk, en we weten niet welke kennis de Grieken en Feniciërs hadden van de geografie. Het belang van beide volkeren in die tijd was eenvoudigweg economisch, dus men gaat ervan uit dat ze misschien genoeg informatie hadden over de kust en sommige regio’s in het binnenland.

De historici denken dat het Feniciërs met geografische gegevens werkten die voor hen van groot belang waren en dat er zelfs teksten waren met een overvloed aan informatie. Het is bekend dat in de 1ste eeuw v. Chr., de wijze en erudiete koning Juba van Mauritanië, erin slaagde een grote bibliotheek met Fenicische teksten en literatuur te verzamelen, en dat de Griekse geograaf Marino de Tiro (Fenicië) in het jaar 100 van onze jaartelling een grote voorraad materiaal had verzameld om zodoende een wereldkaart samen te stellen. Een kaart die de wetenschapper Claudio Ptolemaeus in grote mate heeft gediend om zijn werk Kosmographia te realiseren. Maar noch de Grieken, noch de Romeinen besteedden veel aandacht aan deze geschriften en dat is een van de redenen waarom ze niet bewaard zijn gebleven.

Het toponiem Iberia

De naam Iberia verwees in eerste instantie slechts naar een klein deel van het schiereiland: het was slechts een klein deel van het huidige Huelva.

Ten tijde van de Griekse historicus Polybios, die in de 2e eeuw v. Chr. in Numantia was, was Iberia slechts het mediterrane kustgedeelte van het schiereiland. Later had het geografische criterium meer de overhand dan het etnische en aan het einde van de 1ste eeuw v. Chr. gaf Strabo aan het schiereiland al de naam Iberia. Geografisch gezien verteld hij in zijn werk Geographia alles wat hij weet over Iberia in eerdere tijden, maar hij zegt dat in zijn tijd de grens al in de Pyreneeën lag. Appianus schreef in het midden van de 2e eeuw dat het schiereiland “door sommigen nu Hispania werd genoemd in plaats van Iberia”.

Het is bekend dat er in de 6e eeuw v. Chr. Iberische stammen waren in het zuiden van Montpellier, en dat Aeschylus (Griekse toneelschrijver) in de 5e eeuw v. Chr.  schreef dat “de Rhône door Iberia liep”.

In de 5e eeuw v. Chr. noemt de Griekse historicus Herodotus in zijn werk Historiën al de plaatsnaam Iberia om het schiereiland aan te duiden, hoewel die term daarvoor door de tartesos werd gebruikt om hun territorium te omschrijven. Het wordt waarschijnlijk door elkaar gehaald omdat de naam afkomstig zou kunnen zijn van de rivier de Iber, en dus niet, zoals tevens wordt aangenomen, van de rivier Ebro. Deze rivier lag in de gelijknamige van de zone nu Huelva genaamd (misschien de Rio Tinto), waar bepaalde teksten naar een rivier Iberus en een volk verwijzen. Ze noemen het Ibero, omdat zowel de Grieken als de Puniërs (Cathagers) de zuidkust van het schiereiland steeds beter leerde kennen, beter dan de Levantijnen (Feniciërs).

In de Oudheid geven de Grieken met dit woord Iberia dikwijls de grenzen van de Griekse wereld, het Oikumene, aan. Oikumene (oιkoυμενη) of “bekende wereld”: in het westen, Iberia het schiereiland; in het oosten, het Kaukasische Iberia, aangezien Strabo zelf ook een ander volk Iberiërs in het huidige Georgië noemde. Of er een verband bestaat tussen deze twee Iberische volkeren of dat het slechts een samenloop van namen is, is een open vraag.

Men denk dat het woord Ibero van Iberische oorsprong is, een woord waarmee dit volk de rivieren in het algemeen noemt. Zo werd de rivier de Tinto genoemd, en dat moet ook de naam van de huidige Ebro zijn geweest, die zijn toponiem heeft behouden. Van Andalucia tot aan de Rhône is er een grote familie van rivieren die op de één of andere manier de naam iber behouden. Het toponiem Iliberris of Ileberris, dat zowel in de Narbonense als in Granada voorkomt. Ook in het Baskisch is het herkenbaar, hier verwijst het naar een stad of een rivier, maar het is nog niet bewezen dat het Iberisch een voorouderlijke taal van het Baskisch was.

Geografie van Iberia

---

De periode tussen de 5e, 4e en 3e eeuw v. Chr., is de periode waarin de Grieken het minste aantal reizen maakten, de gegevens van de klassieke wereld over het Iberisch schiereiland zijn dan ook vrij vaag en soms zelfs vals.

Toen de Romeinen op het schiereiland aankwamen, werd de hele Middellandse-Zeekust al als Iberia beschouwd.

De Grieken waren heel goed bekend met de specifieke punten zoals de Straat van Gibraltar, die ze Stelai noemden, waaraan de naam van Heracleous was verbonden. Stelai is Grieks voor “zuilen”, dus de Romeinen vertaalden het en noemden de plaats Columnae Herculis, oftewel de “Zuilen van Hercules” (jammer dat we die naam tegenwoordig niet meer gebruiken). Ze kenden ook de Pyreneeën, die ze Pyrene noemden, in het enkelvoud, hoewel ze weinig echt idee hadden van de oriëntatie ervan, die volgens hen van noord naar zuid liep.

Polybius was een Griekse historicus uit de 2e eeuw v. Chr. die een tijd op het schiereiland woonde. Polybius zegt, letterlijk:

Se llama Iberia a la parte que cae sobre Nuestro Mar (Mediterráneo), a partir de las columnas de Heracles. Mas la parte que cae hacia el Gran Mar o Mar Exterior (Atlántico), no tiene nombre común a toda ella, a causa de haber sido reconocida recientemente. ………………………………………………………………………………………………………..Polibio Het deel dat aan “Nuestra Mar” (Middellandse Zee) ligt, vanaf de zuilen van Herakles, heet Iberia. Het deel dat naar de “Gran Mar “of de “Mar Exterior” (Atlantische Oceaan) valt, daar heeft men (nog) geen gemeenschappelijke naam voor, omdat het recentelijk is erkend. ……………………………………………………………………………………………………….Polibio

De eerste drie verhandelingen over de geografie van Iberia zijn geschreven door Pomponius Mela, genaamd De Chorographia. Uitgangspunt van het werk is een zogenaamde ‘periplus‘ (rondvaart langs de kust, of zeilinstructies, waardoor het binnenland minder aandacht krijgt). Ook Plinius de Oudere (in het Latijn) en Strabo (in het Grieks) schreven over het schiereiland. Mela en Plinio hebben volgens Strabo de noord- en noordwestkust goed leren kennen. Strabo was daarentegen nooit op het schiereiland. Alles wat hij schreef was afkomstig van de bronnen van talrijke geografen en historici. Hij voegde ook heel veel informatie toe die hij ontving van het leger en van mensen die in het bestuur van Rome zaten. Zijn geschriften zijn misschien minder wetenschappelijk, maar ze zijn de meest vermakelijke en de beste die tot op de dag van vandaag bewaard zijn gebleven. Hij schreef een goede verhandeling genaamd Geography, waarvan het derde deel gewijd is aan het opsporen van de details van het Iberisch schiereiland: rivieren, bergen, grenzen, kusten, steden, gewassen, culturele kenmerken, zeelieden, kolonisten….. Hier gebruikt hij de term stierenhuid: “Iberia ziet eruit als een stierenhuid, uitgestrekt over de lengte van west naar oost, zodat het voorste deel naar het oosten is gericht en over de breedte van noord naar zuid.“

Ongeveer een eeuw daarna kwam de wetenschapper Claudius Ptolemaeus, als vierde  schrijver die zijn kennis wijde aan de geografische beschrijving van Iberia. In zijn beroemde geografische tabellen biedt hij een bijna compleet beeld met een oneindig aantal toponiemen. Ptolemaeus is degene die garant staat voor een groter geografisch en wiskundig belang.

Deze vier schrijvers vormen de basis van de geografische kennis van het Iberisch schiereiland in de oudheid.

Demografie

---

Volkenkunde

Dankzij de klassieke Grieks-Romeinse auteurs hebben we uitgebreide lijsten van volkeren en etnische groepen op het schiereiland, hoewel de gegevens over hun historische en fylogenetische relaties vaak niet duidelijk zijn.

Talen

Iberia, zoals gedefinieerd in de Griekse documenten, was een cultureel en taalkundig diverse regio. De talen van de regio zijn aanzienlijk minder goed gedocumenteerd dan die van het oude Italië, zodat hun exacte aantal onbekend is en de onderlinge verstaanbaarheid tussen de verschillende volkeren niet bekend is. In het algemeen kunnen de talen van Iberia in drie groepen worden ingedeeld:

• Talen van de kolonisten, die in principe op grote schaal zouden zijn gebruikt in de buurt van de kust en commerciële enclaves.
• Inheemse Indo-Europese talen, waaronder de Hispano-Keltische talen die fylogenetisch verwant waren, Lusitaans en Sorothaptisch (vermoedelijk op basis van plaatsnamen) en Oud-Europees (vermoedelijk op basis van hydroniemen (Zie: Oud Europese hydronieme)).
• Pre-Indo-Europese inheemse talen die geen fylogenetisch groep zouden vormen en waarschijnlijk verschillende taalfamilies vertegenwoordigden: Tartesisch-Turdetanisch, Baskisch-Aquitaans en Iberisch.

Citaten

---

Strabo verwijst naar het Iberisch Schiereiland:

Met de naam Iberia hebben de eerste Grieken het hele land van de Rhodanos en de landengte, die de Gallische kloven omvat, aangeduid; terwijl de Grieken van nu hun grens in de Pyreneeën stellen en zeggen dat de benamingen van Iberia en Hispania synoniem zijn.                                                                                                                                                          Strabo, Geografica III

Maar eerder, in het tweede boek, verwijst Strabo naar de Kaukasische Iberiërs:

We kunnen praten over zaken die betrekking hebben op de bewoners van de Kaukasos-regio, de Iberiërs.                                                                                                                                                        Strabo, Geografica II

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • • • • • • Hispania
                  • Iberiërs
                  • Tartessos