Een prent van het oude Alcazar van Madrid dat in 1734 met op de voorgrond velen van het Hof van Felipe V.

(La) Corte, de hofhouding of het hof (vanuit het Latijn, Cors, cortis, of cohors, cohortis, cohorte), wordt over het algemeen begrepen als zijnde een koninklijk of adellijk familie en andere personen die over het algemeen de koning of de edelman begeleiden. De hofhouding bestond in vroeger eeuwen niet alleen uit de huishouding van een vorst, maar vormde tevens het bestuurlijke en culturele centrum van een land, het was een breder overheidsinstrument dan een rechtbank, het kon wel een paar duizend personen omvatten. Het bestond uit een grote groep mensen met een patroon dat bij wet was geregeld. In de huidige monarchieën bestaat nog steeds een hofhouding, zij het in sterk verkleinde en versoberde vorm. Een regent of onderkoning kon de leiding hebben over het Hof om redenen van afwezigheid, minderjarigheid of vacature van een erfelijke soeverein, en zelfs een verkozen staatshoofd kan een hof-achtige omgeving samenstellen door adviseurs en onofficiële “partners”, welke hijzelf kiest.

De ‘partners, metgezellen’ van de koning van Engeland en Frankrijk waren degene die ‘het brood deelden‘ en de tafel. In feite is het Hof een verlengstuk, een uitbreiding, van de ‘familie’ met een groot aantal personen. Waar de leden van het “gezin” (niet noodzakelijkerwijs gebonden door bloedbanden) en de bureaucraten van de administratie op het gebied van personeel samenvallen, kunnen we spreken van een “Hof”. Zo was er het Achaemeniden koningshuis van Perzië, in China de Ming-dynastie, het Normandische Sicilië of het Pausdom van vóór 1870 (Curia) of het Oostenrijks-Hongaarse rijk. Een groep individuen die afhankelijk was van het beschermheerschap van een groot man, zoals het op klassieke wijze gebeurde in het oude Rome, dat deel uitmaakte van het systeem van ‘cliëntelisme’ (politieke klantenbinding).

Etiquette en bloeiende hiërarchieën, in kringen met een zeer gestructureerd Hof, kunnen conservatieve eigenschappen achterlaten in de volgende generaties.

Geschiedenis

De koninklijke koetsier, lid van het Nederlandse hofhouding.

Na de ineenstorting van het West-Romeinse Rijk, zien we een ware hofcultuur ontstaan rond de Ostrogoth Theodorik de Grote en het Hof van Karel de Grote. In het Oost-Romeinse Keizerrijk bleef een schitterend Hof de Byzantijnse keizers omringen.

In West-Europa, verstevigen de lokale magnaten en koningen zich door vaste bestuurlijke centra te vormen, die vanaf de 13e eeuw tot een onderscheidende hofcultuur leidde. Het waren centra van intellectuele en artistieke besturen die wedijverde met abten en bisschoppen, naast zijn rol van een in beginsel aanwezige politieke bureaucratie, die eveneens wedijverde met de hoven van hertogen. De bewogenheid van de hiërachie heeft de verschillende culturen van hoven bij elkaar gebracht.

In de Middeleeuwen werd de koning omringd door vazallen, die hem bescherming boden in ruil voor grond. Deze edellieden hadden door de gunsten van de koning steeds meer grond (landadel), meer dan de koning, waardoor deze zijn macht verloor. Lokale hoven verspreidden zich in de versplinterende politiek van het middeleeuwse Europa maar hielden grote delen van Duitsland en Italië tot in de vroegmoderne tijd in hun macht. Dergelijke hoven stonden bekend vanwege hun en machtspolitiek; sommige verwierven ook bekendheid als centra van kunst en cultuur. In het middeleeuwse Spanje (Castilla) werden provinciale hoven gecreëerd. De kleine adel en de bourgeoisie verenigde zich om een systeem te creëren dat zich, met betrekking tot veel politieke kwesties tegen de monarchie verzette. Men noemde het de Cortes de Castilla. Deze hoven zijn de basis van het Spaanse congres en senaat.

Het Hogerhuis in Londen, de enige plek waar de Britse adel nog enige politieke macht bezit.

Na de Franse Revolutie eind 18e eeuw en de Eerste Wereldoorlog begin 20e eeuw werden veel monarchieën afgeschaft en daarmee verdween ook hun hofhoudingen. De overgebleven hoven werden sinds de jaren ’60 van de 20e eeuw stuk voor stuk gereorganiseerd en omgevormd tot kleinere en meer zakelijke en functionele organisaties. Ook het hofceremonieel werd vaak sterk versoberd, de hoven van adel zien dat hun functies opnieuw worden verlaagd tot huizen van adel, gericht op persoonlijke service aan het hoofd van het huis, ceremonieel en misschien met restfuncties als politiek adviseur. Als de republikeinse ijver is verdwenen in een gebied dat eerder door de adel werd geregeerd, mogen de overgebleven hoven in een soort ballingschap overleven.

De moderne hofhoudingen zijn meestal ingedeeld in afdelingen of departementen. Zo zijn er bijvoorbeeld een dienst van de protocolchef, een dienst van de hofmaarschalk of de huishouding, een staldepartement, een dienst van de gebouwen en de tuinen en een dienst van de beveiliging. Deze afdelingen bestaan dan uit een hoofd en personeel, dat doorgaans in dienst van de koning(in) staat.

Ook presidenten van een republiek beschikken voor de uitoefening van hun functie over een kleine ceremoniële staf.

Kosten van het Hof

De vroegere hofhouding bestond veelal uit adel die hun posities en hun titels behielden. Tot deze hofhouding behoorde:

Mayordomo – Chef hoofdkwartier, ceremoniemeester, beheerder van het onroerend goed.	Mme. Campan de Hofdame van Marie Antoinetta van Oostenrijk.
Chambelán – Kamerheer
Maestro de Capilla – Kapelmeester
Capellán – Parochievicaris
Condestable – Constable (functie variëren sterk in deze landen, gaande van stalmeester tot bevelhebber)
Escanciador – ?
Senescal – Seneschalk
Ujier – Deurwaarder
Cetrería – Valkenier
Bufón – Nar
Sumiller de Cámara – Sommelier
Gran Limosnero – Aalmoezenier
Gran Maestre – Grootmeester
Grandes oficiales – ?
Mozo del bacin – ?
Intendente de la lista civil
Guardián del sello
Dama de compañía – Hofdame
Magister Equitum – Magister equitum (meester van de paarden, meester van de ruiterij) (stalmeester?)
Maestro de caza – Jachtmeester
Mariscal – Maarschalk
Secretario – Secretaris
Abanderado – Vaandeldrager
Estatúder – Stadhouder (plaatsvervanger)

Hofceremonieel

De hofnar, genaamd Don Juan de Austria. Velazquez, Prado museum.

Het leven aan de hoven werd gereguleerd door het hofceremonieel. Dat was een stelsel van rituelen, regels en gebruiken, dat in de loop der eeuwen steeds uitgebreider en ingewikkelder werd.

In de 15e eeuw werd aan het hof van de Bourgondische hertogen een streng hofceremonieel ontwikkelt. Uiterlijk kenmerk hiervan was het dragen van zwarte kleding. Dit hofceremonieel werd overgenomen door de Habsburgers en Karel V (Carlos I de España) bracht het naar Spanje. Het oorspronkelijk Bourgondische hofceremonieel groeide daar uit tot een bijzonder streng normenstelsel en kwam, vanwege de overheersende invloed van Spanje, bekend te staan als het Spaanse hofceremonieel.

Via de Ferdinand, de broer van Karel V, werd dit ceremonieel ook ingevoerd aan het Weense hof, waar het tot het eind van de Oostenrijkse monarchie in 1918 in gebruik bleef. In Wenen herinnert hieraan nog altijd de Spaanse rijschool. In Spanje bleef het Spaanse hofceremonieel in gebruik tot de val van het Huis Bourbon. Het wat minder strenge, maar evenzeer uitgebreide Franse hofceremonieel werd onder Lodewijk XIV toonaangevend in Europa en voorbeeld voor vele andere hoven.

Vorstelijke verblijfplaatsen

De Constable, **Juan I de Castilla** creëerde deze positie in het Castilla van 1382 en benoemde Alfonso de Aragón el Viejo als 1e Condestable van Castilla .

In de vroege middeleeuwen hadden de meeste koningen en andere vorsten nog geen vaste verblijfplaats. Er was sprake van een ambulant koningschap, waarbij van plaats tot plaats door het land werd rondgetrokken. De koning en zijn hofhouding verbleven dan telkens in een palts. Lagere vorsten, graven, hertogen, hielden een deel van hun kasteel vrij zodat de koning en zijn hofhouding daar gebruik van konden maken.

De laatste Europese vorst zonder vaste residentie was waarschijnlijk keizer Karel V (Carlos I de España) (1500-1558), die vanwege zijn vele rijken bijna zijn leven lang met een enorm gevolg door Europa reisde. Als gevolg daarvan had hij een tamelijk internationaal samengestelde hofhouding en werd het oorspronkelijke Bourgondische hofceremonieel ook in andere landen onder zijn heerschappij overgenomen.

Doordat vanaf het begin van de 20e eeuw het comfort sterk verbeterde konden vorsten permanent in hun zomerpaleizen verblijven. Dat deze vaak verder van de hoofdstad af lagen was door snellere vervoersmogelijkheden geen groot probleem meer. Door deze ontwikkelingen waren verschillende zomer- en winterpaleizen niet meer nodig. Daarvoor in de plaats kwam een nieuw onderscheid, namelijk dat van woon- en werkpaleizen, die een scheiding tussen de privésfeer en de staatkundige rol van de vorst mogelijk maken.

In Nederland heet de koninklijke hofhouding officieel de Dienst van het Koninklijk Huis en bestaat uit ongeveer 350 personen, verdeeld over het Civiele Huis en het Militaire Huis. De Dienst van het Koninklijk Huis staat onder leiding van de Grootmeester. Het is een van de duurste hofhoudingen, zeker van Europa

Daarentegen is het hof van Spanje, waarschijnlijk omdat het pas in 1975 weer is ingevoerd, een stuk soberder en functioneler.

Naar boven
Spaanse Verhalen. spaanseverhalen.com
Laatst bijgewerkt 2021-07-08

Bronvermelding en referenties:
De veelal buitenlandse teksten van wikipedia zijn beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen. Ik heb deze teksten vertaald, gemengd, en vaak aangevuld met eigen kennis en ervaring, opgedaan in de periode dat ik in Spanje woon en aan deze artikelen werk.
Er kunnen ook andere bronvermeldingen zijn opgenomen, dat kunnen zaken zijn die ik, tijdens het onderzoek naar de artikelen, gelezen heb en in deze teksten verwerkt heb.

{{Anderstalige Wikipedia|taal=es|titel=Corte noble|paginacode=114979048| datum=20190618}}
{{Nederlandse Wikipedia|taal=nl|titel=Hofhouding|paginacode=51625393| datum=20190618}}

De foto’s/afbeeldingen zijn gelicenseerd onder Wikimedia Creative Commons: CC BY 1.0 , CC BY 2.0 , CC BY 2.5 , CC BY-SA 2.0 , CC BY-SA 2.5, CC BY-SA 3.0 , CC BY-SA 4.0 , GNU-licentie voor vrije documentatie of Publiek Domein
Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.