In Spanje noemen ze deze XIII eeuw ´Siglo de los Castillos´ (de eeuw van de kastelen). Het is de eeuw van de opkomende handel. De ontdekkingsreiziger Marco Polo brengt de wereld van het Verre Oosten in contact met het Westen. In de 13e eeuw zijn de markten van Champagne de belangrijkste jaarmarkten van Europa. De kooplieden uit de Italiaanse stadstaten ontmoeten er die van de Hanze der XVII steden. Door de toenemende handel wordt het geldverkeer groter en wordt eveneens de vraag naar waardevaste munten groter. Keizer Frederik II van Hohenstaufen van het Heilige Roomse Rijk laat daarom in 1231 in Brindisi gouden munten slaan, de Augustalis. Daaropvolgend gaan de florerende republieken Venetië en Florence eveneens gouden munten slaan, alleen dan in grotere aantallen. Een andere nieuwe munt met grote internationale verspreiding is de Groot, in het Italiaans Grosso en in het Duits Groschen, die in het Karolingische geldsysteem een halve denir waard is.

Europa

In Engeland beginnen hof en adel te verengelsen. Met de Magna Carta begint de Engelse weg naar democratie en mensenrechten. Onder koning Eduard I van Engeland wordt het parlement uitgebreid met de lagere standen. Het Paleis van Westminster wordt het regeringscentrum en Wales wordt onderworpen. De heerlijkheid Ierland staat vanaf 1199 direct onder de Engelse kroon en krijgt in 1216 zijn eigen Magna Carta Hiberna. Schotland wordt enkele malen verslagen, maar niet onder blijvende controle gebracht. Machthebbers gaan elkaar brieven sturen in plaats van geschenken. Wel hebben zij onderdanen, vooral priesters, nodig om die te schrijven en voor te lezen. Op verzoek van het Engelse parlement moeten de Joden het land verlaten, ze moeten tot aan hun vertrek een gele ster dragen. Het Tweede Bulgaarse Rijk bereikt zijn hoogtepunt onder de koningen Kaloyan en Ivan Asen II. De Reconquista vordert naar het zuiden. In 1212 breken de Spaanse vorsten de macht van de Almohaden, en in 1236 wordt Córdoba heroverd.

Kruistochten

De Albigenzische Kruistochten leidt tot de inlijving bij Frankrijk van het graafschap Toulouse, het graafschap Nizza en andere zuidelijke staatjes. De eigen identiteit van het zuiden blijft voortleven in het Occitaans. Constantinopel wordt geplunderd door de kruisvaarders van de Vierde Kruistocht. Dit markeert het einde van het Byzantijnse Rijk als grote mogendheid. De Duitse Orde groeit in de eerste helft van de eeuw via door keizer en paus toegelaten schenkingen uit tot een politieke factor van groot belang. De Baltische Kruistochten brengen naast politieke onderwerping ook culturele assimilatie voort, in de eerste plaats natuurlijk de kerstening waarom zij (in naam) begonnen zijn, maar ook germanisering. De economische ondergeschiktheid aan de nieuwe Germaanstalige adel laat zich vatten in het woord horigheid zoals die in Midden- en West-Europa reeds bestaat. De Vierde, Vijfde, Zevende, Achtste en de Alexandrijnse Kruistocht worden allemaal op Egyptisch grondgebied uitgevochten, met tijdelijke overwinningen en verliezen als gevolg. Het levert uiteindelijk niets op voor de kruisvaarders: rond 1291 wordt het laatste grote kruisvaarders bolwerk Akko veroverd en het Heilig Land vervalt aan de strijdkrachten van de mammelukken

Azië

De Mongolen veroveren het huidige Rusland en maken de vorstendommen schatplichtig en onderhorig. Mongolen veroveren onder leiding van Dzjengis Khan en zijn opvolgers Oost-Europa, Noord-Azië en China. Hulagu maakt een einde aan het kalifaat Bagdad. De Mongool Koeblai Khan de drie Rijken van China en sticht de Yuan-dynastie.

Scheepvaart en handel

Stadstaten als Florence, Venetië en Genua worden schatrijk door hun handel met de Levant. De Hanze ontwikkelt uit het Vikingschip de kogge. Uitvinding van het magnetisch kompas.

Nederland

Vijandige tegenstelling binnen het graafschap Vlaanderen tussen de Fransgezinde leliaards (Fransgezinde of koningsgezinde patriciërs en handelaars in de 13e en het begin van de 14e eeuw) en de graafgezinde klauwaards (de latere naam voor de Liebaards, de aanhangers van de graaf van Vlaanderen). Cisterciënzers verrichten grote landontginningen en inpolderingen. Vier grote stormvloeden en overstromingen in vijftig jaar leiden ertoe dat er twee grote binnenzeeën in Nederland ontstaan, namelijk de Zuiderzee en de Waddenzee. In de Brabantse Kempen wordt begonnen met de turfwinning. De moernering (of selnering of darinkdelven is het afgraven van moer, ooit door de zee overspoeld veen, om daaruit door verbranding zout te kunnen winnen) wordt een bloeiende industrie in de Lage Landen. Het in Zeeland en westelijk Noord-Brabant gewonnen zout kan gemakkelijk concurreren met steenzout en het vindt in de Vlaamse steden een gewillig afzetgebied. De laten (waren gedeeltelijk onvrije boeren, afstammend van personen die zich min of meer vrijwillig onvrij gemaakt hadden in ruil voor de bescherming van een lokale heer) weer helemaal vrij.

Stad en land

Gent behoort tot de grootste steden van Europa en wordt bestuurd door de 39 Gentse schepenen, gekozen uit de patriciërsgeslachten. Drenthe en Groningen worden feitelijk zelfstandig na de nederlaag van de bisschop van Utrecht in de slag bij Ane in 1227, terwijl Vollenhove, Salland en Twente de bisschop overwegend trouw blijven. Formalisering van de marken, lokale bestuurseenheden van boeren gericht op het beheer van de gemeenschappelijke gronden. De Hollandse Waard ontstaat na afdamming van de Maas bij Heusden en Maasdam, en het aanleggen van een ringdijk. In 1283 is de ring gesloten.

Kunsten

De romanogotiek vormt de overgang van de Romaanse bouwstijl naar de gotiek. De stijl vindt vooral toepassing in de kerkbouw. Hoogtepunt van de hoofse literatuur is de Arthurroman.

Saint-Denis, zicht op het gotische koor gebouwd door abt Suger.

Sport

Jaarlijks houden gondeliers in Venetië de regata storica: een race tussen gondels op het Canal Grande vanaf de Piazza San Marco. Op kruistocht in Palestina raakt keizer Frederik II in de ban van de valkenjacht. Hij brengt valken en valkeniers mee terug naar Duitsland en schrijft een boek over de sport, die zich daarna snel verspreidt over de Europese hoven. Uit een tekst van Jacob van Maerlant wordt opgemaakt, dat in de 13e eeuw reeds colf wordt gespeeld in de Lage Landen.

Wetenschap

In 1259 wordt op een heuvel ten westen van de stad Maragha een sterrenwacht gebouwd door de astronoom Nasir al-Din al-Toesi. De sterrenwacht is hem aangeboden door de Hulagu als dank voor Toesi’s hulp bij de verovering van Bagdad (1258). De sterrenwacht, die gebouwd is als een citadel, heeft een oppervlakte van 340 x 135m. Aan de academie die ermee verbonden is, werken naast Perzen ook Armeniërs, Georgiërs en Chinezen. In de bibliotheek bevinden zich zo’n 40.000 boeken. De astronomen bepalen de precessie van de equinoxen een stuk nauwkeuriger dan voorheen en komen uit op 51 boogseconden per jaar (is 50.3 boogseconden). Stichting van universiteiten in Engeland, Spanje, Frankrijk en vooral Italië. Rond het midden van de eeuw stelt Vincent van Beauvais, dominicaan en bibliothecaris van Lodewijk de Heilige, een algemeen wetenschappelijke encyclopedie samen, het Speculum Maius. Het werk is verdeeld in drie delen: Speculum Naturale, Speculum Doctrinale en Speculum Historiale. De Kroniek van Bloemhof wordt geschreven door drie opvolgende abten van het gelijknamige klooster, en geeft inzicht in de geschiedenis van de Groninger Ommelanden in deze eeuw. Het genre van de rijmkroniek in de volkstaal ontstaat in het midden van de 13e eeuw op de kloosterscholen van Egmond, Gent en Brugge.

Godsdienst

Met de vervolging van de Katharen begint de Inquisitie, het kerkelijk onderzoek tegen ketters. Stichting van de bedelorden de franciscanen en de dominicanen. Deze laatste orde verbreidt zich snel, met name in de universiteitssteden. Ook de filosofen Albertus Magnus en Thomas van Aquino treden toe. Vanaf de vroege 13e eeuw zijn er begijnen, en vanaf het tweede kwart van de 13e eeuw worden er in de lage landen begijnhoven gesticht, vaak van officiële zijde (bijvoorbeeld door de gezusters Johanna en Margaretha van Constantinopel). Het kerkelijk instituut staat zeer argwanend tegenover wat in de begijnhoven leeft en geleerd wordt en tegen hun bestaan zelf, waarmee vooral vrouwen zich buiten de kloosters houden, en derhalve aan de controle ontsnappen. Begin 13e eeuw ontstaat de huidige hoofdstukindeling van de Bijbel, die aan Stephen Langton, de latere aartsbisschop van Canterbury wordt toegeschreven. Midden 13e eeuw vervaardigen Dominicanen te Parijs onder leiding van Hugo van Saint Cher verschillende deelconcordanties die uiteindelijk resulteren in de eerste min of meer volledige Bijbelconcordantie. Sacramentsdag wordt vanaf de late middeleeuwen een populaire feestdag, te beginnen in het bisdom Luik vanaf circa 1246, waar Juliana van Cornillon zich heeft beijverd voor de verering van het Heilig Sacrament. Vanaf 1252 blijkt het in diverse (West-) Duitse gebieden reeds een verplichte feestdag te zijn. In 1264, met de publicatie van de bul Transiturus, bepaalt Paus Urbanus IV, ooit als aartsdiaken werkzaam in Luik, dat deze feestdag door de hele Latijnse Kerk gevierd moet worden.

Recht en bestuur

Vele plaatsen krijgen in deze eeuw stadsrechten. Ze mogen zich ommuren, markt houden en een eigen rechtstelsel aannemen. Groningen en Friesland hebben eigen rechtstelsels, met de grote hereboeren als roulerende rechters. Deze heren bouwen zich een steenhuis (Groningen) of stinze (Friesland), van waaruit ze zich zo nodig kunnen verdedigen.

Innovatie

Het steenbakken wordt weer opgepakt door kloostermonniken. De eerste vermeldingen van bakstenen verwijzen naar Veurne (Ter Duinen in 1215), Lissewege (Ter Doest 9n 1225), Hemiksem (abdij in 1246). Men sprak dan al gauw van ‘kloosterstenen’ of ‘kloostermoppen’.

Relevante gebeurtenissen

Oorlog en Politiek

De Spaanse Reconquista.1212: De almohaden worden verslagen in de slag om Navas de Tolosa, waarbij de Iberische koninkrijken een gigantische stap zetten in de Reconquista.1212-1238: Derde periode van de Taifa-koninkrijken

1202 – 1204: De vierde kruistocht vindt plaats, Constantinopel werd veroverd, waarmee de kruisvaardersstaat het ‘Latijnse Keizerrijk’ ontstond.
1204: Normandië valt in handen van koning Filips II van Frankrijk.
1205: De slag om Adrianopel was een van de laatste gevechten na de verovering van Constatinopel in de Vierde Kruistocht. 1213: De Fransen met hun bondgenoot kruisvaarders overwinnen de Kroon van Aragón in de slag bij Muret, het markeert het begin van de overheersing van de Franse koningen.
1214: De Franse koning Filips II van Frankrijk verslaat het Anglo-Duitse leger in de Slag om Bouvines.
1215: De Engelse koning Jan zonder Land ondertekent de Magna Carta.
1217 – 1221: De Vijfde Kruistocht vindt plaats, in een poging om de stad Damieta te veroveren uit de handen van Ayubieten, de invasie bleek een mislukking te zijn.
1221: De Republiek Venetië tekent een handelsverdrag met het Mongoolse rijk.
1223: Een Mongools leger geleid door Dzjengis Khan verslaat een leger van het Kievse Rijk in de Slag om de Kalka-rivier.
1228 – 1229: De Zesde Kruistocht waarin keizer Frederik II erin slaagt om onder andere de steden Jeruzalem en Sidon uit de handen van de Ayubieten te veroveren.
1228 – 1250: Een periode waarin regelmatig botsingen voorkomen tussen het Pausdom en het Heilige Roomse Rijk.
1232: Jaime I ‘el Conquistador’ veroverd Ares del Maestre.
1233: Jaime I ‘el Conquistador’ veroverd Peñiscola en het huidige Castellón de la Plana (Fadrell).
1237 – 1240: De Mongolen veroveren het Kievse Rijk.
1238-1492: Periode van het koninkrijk Granada (Nazari-dynastie)
1241: De Mongolen verslaan vervolgens de Hongaren en de Polen.
1242: De Republiek Novgorod verslaat de Duitse Orde inde Slag bij het Peipus-meer.
1244: De Ayubieten verslaan een kruisvaarders leger samengesteld uit Tempeliers, Orde van Malta (de soevereine Militaire Hospitaal Orde van Sint Jan van Jeruzalem, van Rhodos en van Malta) en Teutonen.
1248: – 1254: De Zevende Kruistocht vindt plaats, het is een kruistocht die geleidt wordt door Lodewijk IX van Frankrijk die Damietta herovert, maar er niet in slaagt om Egypte te veroveren.
1249: De Portugese herovering eindigt wanneer koning Alfonso III van Portugal Algarve bevrijdt.
1258: Op 11 mei wordt in Corbeil door Jaime I de Aragón en Lodewijk IX van Frankrijk, het verdrag over de onafhankelijkheid van de Catalaanse graafschappen getekend.
1261: De Byzantijnen, geleidt door Michaël VIII Palaiologos, verdrijven de kruisvaarders uit Constantinopel, dat betekend het einde van het Latijnse Rijk.
1265: De Achste Kruistocht begint.
1268: De oosterse kruisvaarders staten vallen wanneer Antiochië door de Malukken wordt veroverd.
1271 – 1272: De Negende Kruistocht vindt plaats, maar ook die mislukt.
1282: De kroon van Aragón annexeert Sicilië.
1291: De mammelukken nemen Akko en dat betekend het einde voor het koninkrijk Jeruzalem.

Wetenschap en Technologie

1202: Fibonacci (Leonardo van Pisa) publiceert de ‘Liber abaci‘ (Het boek van het telraam of het berekeningenboek) waarin wordt uitgelegd hoe om te gaan met Arabische cijfers en waardoor dit systeem zich snel door Europa verspreidt.
1280: De bril wordt uitgevonden in Italië

Cultuur

1209: De universiteit van Cambridge wordt gesticht.
1300: De stad Bilbao wordt gesticht.
Datum onbekend: De Romeinse Staat verdwijnt (Byzantijnse senaat).

Belangrijke personen

Albertus Magnus (1193 of 1206 -1280): Duitse theoloog en filosoof.
Alexander van Hales (ca. 1185 – 1245): Engelse theoloog.
Alexander Nevski (1220 – 1263): Heilige van de orthodoxe kerk, vorst van Novgorod en grootvorst van Vladimir.
Alfonso X ‘el Sabio‘ (1221 – 1284): Koning van Castilla, bekend dichter
Batu Khan (ca. 1205 – 1255): Mongoolse heerser, kleinzoon van Dzjengis Khan, oprichter van de Blauwe Horde.
Béla IV van Hongarije (1206 – 1270): Koning van Hongarije, reconstrueert Hongarije na de Mongoolse overheersing.
Birger Jarl (1210 – 1266): Regent van Zweden en stichter van Stockholm.
Bonaventura (1218 – 1274): Mysticus, bisschop van Albano en kardinaal, Franciscaner monnik.
Paus Celestinus V (1209/1215 – 1296): Heilige en Paus van Rome.
Cimabue (1240 – 1302): Schilder en maker van Florentijnse mozaïeken.
Dante Alighieri (1265 – 1321): Italiaans dichter. Auteur van La divina comedia.
Eduard I van Engeland (1239 – 1307): Koning van Engeland, beter bekend als ‘Eduard de Stelt’ (vanwege zijn lange benen)
Frederik II (1194 – 1250): Keizer van het Heilige Roomse Rijk en koning van Cyprus, Sicilië en Jeruzalem.
Fernando III de Castilla (1199 – 1252): Koning van Castilla, stichter van Castilla en León.
Franciscus van Assisi (1182 – 1226): Heilige en stichter van de Orde van Franciscanen.
Dzjengis Khan (1162 – 1227): stichter van het Mongoolse Imperium.
Haakon IV van Noorwegen (1204 – 1263): koning van Noorwegen.
Ibn Nafis (1210/1213 – 1288): Arabisch medicus.
Elisabeth van Thüringen (1207 – 1231): Heilige van Hongaarse afkomst.
Jaime I ‘el Conquistador‘ (1208 – 1276): koning van de Kroon van Aragón.
Johannes Duns Scotus (1266 – 1308): Zalig verklaarde en Schotse theoloog.
Koeblai Khan (1215 – 1294): Laatste koning van het Mongoolse Imperiumen Chinese keizer van de Yuan dynastie.
Lodewijk IX van Frankrijk (1214 – 1270): Koning van Frankrijk, bijgenaamd ‘Saint-Louis’.
Marco Polo (1254 – 1324): Venetiaans koopman en ontdekkingsreiziger, was een van de eersten die gebruik maakte van de zijderoute.
Michaël VIII Palaiologos (1225 – 1285): Byzantijns keizer, die het Byzantijnse Imperium restaureerde.
Nichiren (1222 – 1282): Boeddhistisch monnik, stichter van het Nichiren Boedisme.
Ottokar II van Bohemen (1232 – 1278): Koning van Bohemen.
Ramon Llull (1232 – 1315): Filosoof, theoloog, dichter en Spaans mysticus.
Robert Grosseteste (1175 – 1253): Engels geleerde, bisschop van Lincoln.
Roger Bacon (1214 – 1294): Engelse wetenschapper, filosoof en theoloog.
Sa’di (1213 – 1291): Arabisch dichter.
Tamar van Georgië (1160 – 1213): Koningin van Georgië.
Thomas van Aquino (1224/1225 – 1274): Heilige, theoloog en filosoof.
William Wallace (1272/1273 – 1305): Schotse ridder en leider in de opstand tegen Eduard I van Engeland.

Naar boven
Spaanse Verhalen. spaanseverhalen.com
Laatst bijgewerkt 2021-07-15

Bronvermelding en referenties:
De veelal buitenlandse teksten van wikipedia zijn beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen. Ik heb deze teksten vertaald, gemengd, en vaak aangevuld met eigen kennis en ervaring, opgedaan in de periode dat ik in Spanje woon en aan deze artikelen werk.
Er kunnen ook andere bronvermeldingen zijn opgenomen, dat kunnen zaken zijn die ik, tijdens het onderzoek naar de artikelen, gelezen heb en in deze teksten verwerkt heb.

{{Anderstalige Wikipedia|taal=es|titel=Siglo XIII|oldid=108109882|datum=20180526}}
{{Nederlandse Wikipedia|taal=nl|titel=13e eeuw|oldid=51643260|datum=20180526}}

De foto’s/afbeeldingen zijn gelicenseerd onder Wikimedia Creative Commons: CC BY 1.0 , CC BY 2.0 , CC BY 2.5 , CC BY-SA 2.0 , CC BY-SA 2.5, CC BY-SA 3.0 , CC BY-SA 4.0 , GNU-licentie voor vrije documentatie of Publiek Domein
Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.

De Magna Carta van 1215. Auteur – Original authors were the barons and King John of England. Uploaded by Earthsound ;Publiek domein
Saint-Denis, zicht op het gotische koor gebouwd door abt Suger. Auteur – P.poschadel
De Spaanse Reconquista. Auteur – Domie at nl.wikipedia
Marco Polo. Auteur – Publiek domein
William Wallace. Auteur – Publiek domein

Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.