Deze 18e eeuw noemt men ook wel de ‘eeuw der lichten’ vanwege de geboorte van de intellectuele beweging die bekend staat als Verlichting (een cultureel-filosofische en intellectuele stroming in Europa). In deze context is de 18e eeuw van fundamenteel belang voor het begrijpen van de moderne wereld, zoals veel van de politieke, sociale, economische, culturele en intellectuele gebeurtenissen van die jaren invloed hebben tot op de dag van vandaag.
Feit is dat voor de westerse geschiedenis de laatste eeuwen van de Vroegmoderne Tijd (XV tot de XVIII eeuw) en de eerste van de Moderne Tijd (1789 tot heden) gescheiden worden door diverse jaren waarin belangrijke veranderingen plaatsvinden, 1705 (de stoommachine), 1751 (de Encyclopedie), 1776 (de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring) of, dichter bij huis, 1789 (de Franse Revolutie).
Na de politieke en militaire chaos waren de 17e eeuw, en de 18e eeuw, niet zonder conflicten, en zien we een opmerkelijke ontwikkeling in de Europese kunsten en wetenschappen uit handen van de ‘Verlichting’, een culturele beweging die wordt gekenmerkt door de herbevestiging van de kracht van de menselijke rede ten opzichte van geloof en bijgeloof. De oude sociale structuren, op basis van het feodalisme, horigen en lijfeigenschap wordt ter discussie gesteld en zal uiteindelijk instorten, terwijl, vooral in Engeland, de industriële revolutie begon samen met het economisch losmaken van Europa. Gedurende deze eeuw zal de West-Europese beschaving haar overheersing in de wereld versterken en haar invloed over de wereld uitbreiden.
Na de Franse Revolutie van 1789 heeft Frankrijk zich ontwikkeld tot de meest agressieve mogendheid: onder leiding van Napoleon Bonaparte voert het oorlog tegen Rusland, Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk, Portugal, Napels en het Osmaanse Rijk. Deze sterke expansiedrift doet zich voor aan het einde van een eeuw die juist een verlies van Franse macht op het continent en in de koloniën te zien heeft gegeven. Het Verenigd Koninkrijk heeft zich ontwikkeld tot de sterkste mogendheid in Europa, hoewel deze positie nu door Frankrijk wordt aangevochten. Vooral de omvang van het Britse koloniale rijk is toegenomen (Voor-Indië, Canada), ondanks het verlies van de nu onafhankelijke Verenigde Staten. Oostenrijk is evenals het Verenigd Koninkrijk een van de meest vooraanstaande en verbeten tegenstanders van het revolutionaire Frankrijk; het land heeft de afgelopen eeuw een voorname rol gespeeld in de strijd om de Europese hegemonie. Het andere belangrijke Duitse land, Pruisen, houdt zich afzijdig van de Europese troebelen. Het land heeft zich vooral door zijn sterke interne structuur de afgelopen honderd jaar kunnen opwerken tot een van de machtigste mogendheden. De kolos in het oosten, Rusland, heeft zijn grenzen verder naar het westen verlegd en speelt nu eigenlijk voor het eerst in zijn geschiedenis daadwerkelijk een rol van betekenis in de Europese politiek. Deze vijf landen – Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk, Pruisen en Rusland – bepalen grotendeels het politieke gezicht van Europa in de 18e eeuw.
Er zijn ook verliezers zoals Spanje dat in de 17e eeuw nog in het bezit was van een machtig leger en van uitgestrekte gebieden op het continent. Nu is het een verkommerd land in een uithoek van Europa. De hegemonie van Zweden in het noorden is sedert de rampzalige oorlogen van Karel XII volledig tenietgedaan. De trotse onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Provinciën is verloren gegaan: Nederland is nu onder de naam Bataafse Republiek een vazalstaat van Frankrijk. De Zuidelijke Nederlanden staan, na bijna een eeuw Oostenrijkse overheersing, onder Frans bewind. In Zuidoost-Europa heeft het Osmaanse Rijk verdere verliezen moeten accepteren; het speelt nauwelijks meer een rol in de continentale politiek.
In deze eeuw is zich een mondiale economie gaan ontwikkelen met Europa als middelpunt; dit continent, met name het noordwesten, is dan ook onvergelijkbaar rijker dan welk ander werelddeel ook. De talrijke uitvindingen en de ontwikkelde technieken, die hun uitwerking op de landbouw en de industrie niet mist, stelt vele Europeanen in staat een grotere greep te krijgen op vroeger niet te beïnvloeden omstandigheden.
Belangrijke gebeurtenissen en ontwikkelingen
Europa
Het vorstelijk absolutisme (de vorst beschikt over een volledig regerende autoriteit) wint overal terrein. De adel verliest haar regionale machtspositie in ruil voor een plaats in het centrale bestuursapparaat en in de dagelijkse entourage van de vorst.
Er ontstaat ook een variant: de verlicht despoot (is een regeringsvorm waarbij één persoon (de despoot) of een kleine groep personen absolute macht heeft). Deze wil vader of moeder van het volk zijn, en laat zich daarbij niet door de adel hinderen. Hij/zij bevordert godsdienstige tolerantie, kunsten en wetenschappen, en streeft naar betrouwbare wetgeving, rechtspraak en bestuur. Voorbeelden zijn: Frederik de Grote van Pruisen, Gustaaf III van Zweden, Catharina de Grote van Rusland en Jozef II van het Heilige Roomse Rijk.
Het Osmaanse Rijk verliest in Europa aan macht. De meeste bestuurlijke ambten worden uitgeoefend door Grieken.
Ook de Russisch-Turkse oorlogen ten tijde van Catharina de Grote dringen het Osmaanse Rijk langzaam terug. De Russen vestigen hun overwicht in de Zwarte Zee en op land tot aan de Donau. De Russische Keizerlijke Marine opereert zelfs in de Middellandse Zee.
De Janitsaren, eens het meest gevreesde Turkse legeronderdeel, zijn verworden tot een allegaartje van opportunisten, die slechts uit zijn op eigen gewin. Zij peuteren meer en meer rechten van de sultan los (het recht om te trouwen, financiële rechten, toelating van geboren moslims). De Janitsaren vormen erfelijke dynastietjes die als een soort lagere adel in Europa leven. Zij knijpen de plaatselijke christelijke boeren genadeloos uit.
Na de Schotse steun voor de Jacobitische opstand in 1745 wordt het de Schotten verboden de doedelzak te bespelen, een kilt of wapens te dragen en grote bijeenkomsten te houden.
De Pools-Litouws Gemenebest blijkt niet in staat zich tegen de inmenging van de buurlanden te verdedigen en in de Poolse delingen van 1772, 1793 en 1795 wordt Polen opgedeeld tussen Pruisen, Oostenrijk en Rusland. Het oorspronkelijke Litouwen komt onder Russisch bestuur.
De regeringen laten zich in hun handels- en industriepolitiek leiden door het mercantilisme (een economische theorie uit de vroegmoderne tijd, die inhield dat de welvaart van een natie afhankelijk was van het aanbod van kapitaal in die natie, en dat het mondiale volume van de internationale handel “onveranderlijk” was, een zero-sum game: wat de ene partij wint, verliest de andere. De theorie domineerde het economische beleid in West-Europa van het begin van de 16e eeuw tot het eind van de 18e eeuw. Ze bevorderen de export, remmen de import en leggen goudvoorraden aan.
Amerika
Eeuw van de slavenhandel, met name vanuit West-Afrika naar Amerika. De slaven worden gehaald om te werken op de suikerplantage in het Caraïbisch gebied en op de katoenplantage in het zuiden van Noord-Amerika. Dit is nodig omdat tijdens en na de verovering van Amerika de inheemse indianen grotendeels zijn uitgemoord of uitgestorven door besmettelijke ziektes, en de overgeblevenen te zeer zijn verzwakt voor de zware arbeid op de plantages.
De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) breekt uit wanneer de Engelse kolonisten in Amerika meer invloed opeisen op hun eigen bestuur. Dit resulteert in het opstellen van de Declaration of Independence.
Republiek der Verenigde Nederlanden
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden slaagt er niet in om tot een betere besluitvorming te komen. De gewestelijke soevereiniteit verlamt de confederatie, hetgeen bijdraagt aan haar ondergang in 1795.
Herhaalde twisten tussen prinsgezinden en staatsgezinden leiden tot het sluiten van contracten van harmonie, waarbij de openbare ambten tussen beide partijen worden verdeeld. Op den duur ontaardt dit systeem in nepotisme: de ambten worden verdeeld binnen dezelfde families.
Te midden van de gewesten die de Republiek der Verenigde Provincien vormen, handhaven zich enkele exclaves, zoals de heerlijkheid Culemborg, de baronie IJsselstein, de stad Ravenstein en de heerlijkheid Vianen.
Opper-Gelre wordt bij de Vrede van Utrecht (1713) opgedeeld in Pruisisch Opper-Gelre, Staats Opper-Gelre, Guliks Opper-Gelre en Oostenrijks Opper-Gelre. Dit duurt tot de Franse bezetting in 1795.
Industrie
Ook in Engeland begint de Industriële revolutie met de uitvinding van de stoommachine door Thomas Newcomen. Hij bouwt er honderd om de kolenmijnen droog te houden. James Watt verbetert de werking ervan aanzienlijk.
De textielnijverheid wordt gemechaniseerd door de spinmachines en weefstoelen.
Leiden verliest haar lakenindustrie aan Verviers.
De Russische staatslieden besluiten hun lijfeigenen in te zetten om de ontwikkeling van de industrie op een grootschalige manier eenvoudiger te kunnen doen verlopen met behulp van deze goedkope en constante vorm van arbeid. Vooral in het Oeralgebied, het gouvernement Olonets en in Siberië worden veel geregistreerde boeren ingezet.
Londen neemt in de 18e eeuw de positie van Amsterdam als financieel centrum over.
De eerste technische scholen verschijnen.
Militair
Opkomst van de lichte infanterie. In Pruisen en Hessen ontstaan regimenten jagers die met jachtbuksen zijn bewapend. Deze scherpschutters worden populair en het voorbeeld voor vele vrijkorpsen.
Scheepvaart
De paalworm vormt een ernstige bedreiging voor houten schepen. De schepen krijgen een tweede huid van grenenhout, die na aangetast te zijn, afgenomen kan worden. Als extra bescherming worden tussen de eiken- en grenenhouten romp koeienhuiden gestopt.
De Britse marinearts James Lind is de eerste die een verband legt tussen de symptomen van scheurbuik en het eten van citrusvruchten. Voortaan wordt ter voorkoming van de ziekte citroensap gebruikt, hetgeen de Engelse mariniers de bijnaam ‘Limeys‘ oplevert. Ook de goed te bewaren zuurkool gaat voortaan mee aan boord.
Voor de plaatsbepaling op aarde en de navigatie op zee zijn de inzichten en uitvindingen van John Harrison baanbrekend.
Koloniën
De West-Indische Compagnie (WIC) rekt moeizaam haar bestaan. Ze gaat uiteindelijk in 1791 failliet. De meer succesvolle Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) behoudt het monopolie op de oosthandel tot aan de Bataafse omwenteling.
De West-Indische Compagnie (WIC) rekt moeizaam haar bestaan. Ze gaat uiteindelijk in 1791 failliet. De meer succesvolle Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) behoudt het monopolie op de oosthandel tot aan de Bataafse omwenteling.
De Afrikaanse slaven in Suriname die hebben weten te ontsnappen, stichten met hulp van de inheemse bevolking eigen dorpen in het Amazonegebied. Vanuit die nederzettingen voeren zij guerrilla-aanvallen uit op de plantages. Dit gebeurt met zo veel succes dat de koloniale overheid in 1760 het eerste van een reeks vredesverdragen sluit met de marronstammen. Dat maakt de Marrons feitelijk tot de eerste vrijgemaakte slaven op het Amerikaanse continent.
In de Nederlandse Kaapkolonie wordt succesvol wijnbouw ontwikkeld, bijvoorbeeld op Stellenbos en op Constantia.
Het wegvallen van de macht van de Mogols na de dood van keizer Aurangzeb in 1707 is gedurende de 18e eeuw een bron van politieke instabiliteit in Voor-Indië. Er ontstaan meerdere regionale opvolgerstaten, waarvan sommige de Mogols in naam als soeverein blijven erkennen, hoewel ze de facto onafhankelijk zijn. De Britse en Franse handelscompagnieën strijden om invloed en macht in de vorstenlanden.
In de Nederlandse Kaapkolonie wordt succesvol wijnbouw ontwikkeld, bijvoorbeeld op Stellenbos en op Constantia.
Het wegvallen van de macht van de Mogols na de dood van keizer Aurangzeb in 1707 is gedurende de 18e eeuw een bron van politieke instabiliteit in Voor-Indië. Er ontstaan meerdere regionale opvolgerstaten, waarvan sommige de Mogols in naam als soeverein blijven erkennen, hoewel ze de facto onafhankelijk zijn. De Britse en Franse handelscompagnieën strijden om invloed en macht in de vorstenlanden.
Godsdienst
De Poolse rabbijn Yisroel ben Eliezer sticht de beweging van het Chassidisch jodendom. Hij en zijn aanhangers leggen de nadruk op de strikte naleving van spijswetten, de kledingvoorschriften en andere religieuze voorschriften.
De Rooms-Katholieke kerk heeft opnieuw te maken met een afscheiding: de Oudkatholieken stichten een eigen kerkgenootschap.
In de Zuidelijke Nederlanden beschrijven de bollandisten de heiligenlevens, die in de serie Acta Sanctorum worden gebundeld en uitgegeven.
Binnen het protestantisme ontstaan piëtistische bewegingen, die de nadruk leggen op de innerlijke geloofsbeleving. De Duitse Evangelische Broedergemeente vestigt zich ook in Zeist en als zendingsgenootschap in Suriname. De Engelse Methodisten schieten wortel in de Amerikaanse kolonies.
Mohammed ibn Abdul-Wahhab sticht het salafisme, een hervormingsbeweging in de islam.
Voeding
Rond Brussel wordt begonnen met de teelt van spruitjes. Origineel komen ze uit het Middellandse zee gebied. Toch wordt er in veel talen de naam van Brussel aan verbonden.
In de tweede helft van de eeuw gaat Nederland massaal over op aardappelen als hoofdvoedsel.
Engeland raakt aan de thee.
In ruime kring wordt tabak gebruikt. Het wordt gerookt in de Goudse pijp of gesnoven in de snuifdoos.
Het tinnen tafelgerei raakt in onbruik en wordt vervangen door porselein, aardewerk en glas.
Kunst
De barok in de kunst wordt voortgezet in de Lodewijkstijlen, waarin een strenge symmetrie wordt gehandhaafd. Een van de regionale verschijningsvormen is de Luiks-Akense meubelstijl. Later in de eeuw volgt de Rococo: luchtige asymmetrische vormen worden ingevuld met pastelkleuren.
In het midden van de Rococo is de chinoiserie op zijn hoogtepunt. Een chinoiserie is een kunstvoorwerp of gebouw in de Chinese stijl. Er wordt veel porselein en behang geproduceerd met Chinese motieven, zoals pagodes, parasols, exotische vogels. Ook het Japanse Imari-porselein is met veel bloemdecoraties een geliefd importproduct.
In de 18e eeuw trekken veel stucwerkers (ook wel ‘plafonneurs’ of ‘meester plakkers’ genoemd) uit Tecino en Noord-Italië naar het noorden van Europa om daar te voldoen aan de toenemende vraag naar sierstucwerkers.
De Sturm und Drang is een reactie op het Classicisme en een tegenhanger van het rationalisme. Ze wordt gekenmerkt door de passie voor de natuur en de mens. De Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau spreekt van “Retour à la Nature” (terug naar de natuur), de basale drift. Deze is de leidraad en de belangrijkste motivator van de mens en dus niet het verstand.
In Europa verschijnen de eerste sprookjesboeken: een vertaling van de Sprookjes van Duizend-en-één-nacht en de Sprookjes van Moeder de Gans.
De Spectatoriale Geschriften brengen beschouwingen over kunst, godsdienst, politiek en mode. De Hollandsche Spectator wordt in 1731 geïntroduceerd door Justus van Effen. Vanaf 1779 verschijnen in Gent de Spectatoriale Geschriften in de Zuidelijke Nederlanden.
Bloei van de briefroman met als bekende voorbeelden: Jean-Jacques Rousseau, Julie, ou la nouvelle Héloïse (1758), Johann Wolfgang von Goethe, Die Leiden des jungen Werthers (1774), Choderlos de Laclos, Les liaisons dangereuses (1782), Betje Wolff en Aagje Deken, De Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart(1782).
Aan het Franse hof is de gavotte een populaire dans.
In het midden van de eeuw worden de strijkers geleidelijk belangrijker en gaan de kern van het symfonieorkest vormen. Zij nemen de functie van de basso continuo over en vervangen daarom het klavecimbel. De blazers worden gegroepeerd in een vaste kernformatie.
Wetenschappen
Overgang van een historisch beschrijvende wetenschap naar een onderzoekende experimentele wetenschap.
Classificatie van het plantenrijk door botanici als Carolus Linnaeus en William Withering.
De hypothese van een zonnenevel als verklaring voor het ontstaan van ons zonnestelsel wordt, in 1734, bedacht door Emanuel Swedenborg. Immanuel Kant breidt de theorie in 1755 verder uit. Hij bedenkt dat als nevels en gaswolken langzaam roteren, ze onherroepelijk samentrekken onder hun eigen gravitatiekracht, waardoor uiteindelijk de centrale ster en planeten van een zonnestelsel gevormd worden. Een vergelijkbaar model wordt in 1796 voorgesteld door Pierre-Simon Laplace.
De scheikundige revolutie betreft de ontdekking van de wet van behoud van massa en het in deze tijd geïdentificeerde proces van de verbranding door middel van zuurstof. Scheikundigen als Antoine Lavoisier, Joseph Priestley en Henry Cavendish ontdekken de zuurstof, de waterstof en andere elementen van lucht.
De enorme toename van gedrukte boeken, tijdschriften en pamfletten en de honger naar kennis bij het publiek vragen om ordening van informatie. In Engeland verschijnt ‘A Dictionary of the English Language’, en in Frankrijk de ‘Encyclopedie dictionaire raisoné des sciences, des arts et des metiers’ van Diderot en d’Alembert, en de Histoire Naturelle van Buffon.
Isaac Newton postuleert zijn drie wetten van de mechanica en daarmee maakt hij het mogelijk de wiskunde in de natuurkunde te gebruiken. Later wordt op het werk van Newton voortgebouwd door onder andere Joseph-Louis Lagrange en William Rowan Hamilton.
Adam Smith ontwikkelt zijn leer van de klassieke economie. Hij stelt dat het collectieve belang van de samenleving het beste gediend wordt als alle individuen zo veel mogelijk hun eigen belang nastreven. In het marktmechanisme waar winst de drijfveer voor economisch handelen is, zal dan de beste afstemming ontstaan van vraag en aanbod.
De ideeën van de Schotse verlichting worden ontwikkeld door geleerden als John Playfair, Joseph Black, James Hutton, David Hume en Adam Smith. Er begint aan de Schotse universiteiten steeds meer aandacht te komen voor andere faculteiten dan die van de Theologie en filosofie. Met name medicijnen en rechten worden erg populair. Vooral de Universiteit van Edinburgh blijkt een thuisbasis van allerhande nieuwigheden. Dokters worden zelfs een Schots exportproduct (onder andere aan het Russische hof).
De diplomatenvrouw Mary Wortley Montagu importeert de variolatie uit Turkije in Engeland: preventieve inenting met pus van pokken. Later verbetert Edward Jenner die methode door pus van koepokken te gebruiken: vaccinatie.
De waarschijnlijkheidstheorie wordt opgezet en verrijkt door Jakob Bernoulli, Abraham de Moivre, Thomas Bayes en anderen.
De ontwikkeling van betere telescopen maakt vooruitgang mogelijk in de astronomische kennis van het universum, de Messier-catalogus wordt uitgewerkt ; wordt geponeerd over de vorming van het zonnestelsel ( Kant , Laplace , …).
De eerste moderne studies over meteorologie worden uitgevoerd . Amateurs uit heel Europa beginnen met het bijhouden van systematische gegevens over het klimaat.
Gebeurtenissen van de 18e eeuw
1700: Carlos II van Spanje sterft, de laatste koning van de Habsburgse dynastie, en laat geen afstammelingen na, wat een geschil zou veroorzaken voor de troon van Spanje tussen het Huis van Bourbon en het Huis van Oostenrijk.
1700 – 1721: De Grote Noordelijke Oorlog begint tussen het tsaristische Rusland en het Zweedse rijk voor suprematie in de Oostzee.
1701 – 1714: De Spaanse successieoorlog begint, waarbij een groot deel van continentaal Europa betrokken is.
1703: Peter de Grote sticht St. Petersburg , dat tot 1918 de hoofdstad van het Russische rijk zou zijn.
1703 – 1711: De oorlog van de onafhankelijkheid van de Rákóczis tegen de monarchie van de Habsburg.
1705: Voor het eerst in het openbaar de opera Almira van Georg Friedrich Handel.
1706: Benjamin Franklin wordt geboren, een van de grondleggers van Amerika.
1706: Tijdens de Spaanse Successieoorlog worden Franse troepen verslagen in de veldslagen van Ramillies en Turijn.
1708: De Britse Oost-Indische Compagnie en het Britse handelsbedrijf in India zijn samengevoegd om handel te drijven in Oost-India.
1708 – 1709: Honger doodt een derde van de bevolking van Oost-Pruisen.
1709: Charles XII van Zweden vlucht naar het Ottomaanse Rijk nadat Peter I van Rusland zijn leger versloeg in de Slag om Poltava.
1710: De eerste wereldwetgeving over het auteursrecht, het statuut van koningin Anne van Groot-Brittannië, trad in werking.
1710 – 1711: Het Ottomaanse rijk vecht tegen Rusland in de Russisch-Turkse oorlog.
1712: Tijdens de Spaanse Successieoorlog verslaan de Fransen een gecombineerde Nederlands-Oostenrijkse strijdmacht in de Slag om Denain.
1712: De Newcomen Machine wordt gemaakt door Thomas Newcomen, op advies van de natuurkundige Robert Hooke en monteur John Calley.
1713: Het Verdrag van Utrecht wordt ondertekend waarmee de Spaanse successieoorlog eindigt.
1715: De eerste Jacobitische opstand breekt uit; De Britten stoppen de Jacobitische opmars in de Slag bij Sheriffmuir en in de Slag om Preston.
1715: Lodewijk XIV , de Zonnekoning , sterft, Frankrijk met enorme schulden achterlatend; Het regentschap krijgt de macht onder Filips II van Orléans.
1715: Paus Clemens XI verklaart het katholicisme en het confucianisme onverenigbaar.
1717: Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk ondertekenen de Triple Alliantie.
1718: De stad New Orleans wordt gesticht door de Fransen in Noord-Amerika.
1719: De Spaanse poging om de Jacobitische opstand te herstarten mislukt.
1720: De infinitesimale calculus is ontwikkeld , fundamenteel instrument in fysica en engineering, voor de noodzaak om vooruitgang te boeken in de theorie van differentiaalvergelijkingen , fundamenteel in de natuurkunde.
1720: Het Spaanse leger begint aan de expeditie Villasur, dat brengt hen ten noorden van Mexico naar de Great Plains.
1720 – 1721: De grote pestplaag van Marseille doet zich voor.
1721: Keizer Kangxi (China) verbiedt christelijke missionarissen vanwege het decreet van paus Clemens XI.
1722: Afghanen veroveren Iran en brengen Safavid Sjah Sultan Husayn ten val.
1723: De slavernij werd afgeschaft in Rusland; Peter de Grote veranderd de status van huiselijke slaven tot dienaren van het huis.
1723 – 1730: De Zungariërs vallen de gebieden van Kazachstan binnen.
1723: De Russisch-Perzische oorlog eindigt met de Russische overwinning.
1724: Het Verdrag van Constantinopel wordt ondertekend en verdeelt Perzië tussen het Ottomaanse rijk en Rusland.
1726: De enorme Chinese encyclopedie Gujin Tushu Jicheng werd gedrukt, met meer dan 100 miljoen Chinese karakters geschreven in meer dan 800.000 pagina’s.
1727 – 1729: Anglo-Spaanse oorlog.
1727: Nieuw empirisch bewijs van de heliocentrische theorie, werkend met de snelheid van het licht op de manen van Jupiter. De eerste schatting van de lichtsnelheid wordt gemaakt.
1729 – 1735: Charles Wesley en John Wesley beginnen het methodisme (protestante stroming) in Engeland.
1730 – 1760: De First Graet Awakening vindt plaats in de Verenigde Staten.
1732: George Washington is geboren , vader van de Verenigde Staten van Amerika.
1734: Voltaire publiceert zijn werk Cartas filosóficas, na dit feit zou het proces van Verlichting in Europa beginnen.
1735 – 1739: Russisch-Turkse oorlog.
1735 – 1799: De keizer Qianlong van China houdt toezicht op een grote uitbreiding van het grondgebied.
1736: Nader Shah neemt de titel van Sjah van Perzië aan en sticht de Afsharid-dynatie; hij regeert tot zijn dood in
1736: De schilders van het Chinese hof van de Qing-dynastie reconstrueren de klassieke panoramische schilderij van Zhang Zeduan , ‘langs de rivier tijdens het Qingming-festival‘ is een handrol van kunstenaar Zhang Zeduan (1085-1145) ten tijde van de Song-dynastie.
1738 – 1756: Hongersnood in de Sahel; de helft van de bevolking van Timboektoe sterft.
1738: Paus Clemens XII verbiedt katholieken om vrijmetselaars te worden.
1739: Nader Shah verslaat de Mogols in de Slag bij Karnal en plundert Delhi.
1739 – 1748: De Oorlog om Jenkins’ oor tussen Groot-Brittannië en Spanje wordt uitgevochten voor de suprematie van de Caraïben.
1740: Britse poging om San Agustin in Florida te veroveren tijdens de belegering van San Agustin, maar verliezen het van de Spanjaarden.
1740 – 1741: Honger in Ierland doodt tien procent van de bevolking.
1740 – 1748: Oostenrijkse successieoorlog.
1741: Paus Benedictus XIV geeft ‘Immense Principes‘ tegen de slavernij uit.
1742: Marvel’s Mill, de eerste katoenmolen aangedreven door water, begint te opereren in Engeland.
1742: De opstand van Juan Santos Atahualpa tegen de Spanjaarden.
1743: Thomas Jefferson werd geboren , die een essentiële rol zou spelen in de Verklaring van Onafhankelijkheid van de Verenigde Staten.
1744: Mohammed Ibn Saud richt de eerste Saoedische staat op.
1744: De poging van de Fransen om de Jacobitische rebellie opnieuw op te starten mislukt.
1745: De tweede Jacobitische opstand wordt gestart door Charles Edward Stuart in Schotland.
1746: Aardbeving van Lima.
1748: Het Verdrag van Aix-La-Chapelle beëindigt de Oostenrijkse Successieoorlog en de Eerste Carnatische Oorlog.
1748: Montesquieu publiceert zijn werk ‘Over de geest van de Wetten‘ , dat de scheiding van de macht van de staat bevordert. Met dit werk onderscheidde hij de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. Als de drie machten van elkaar gescheiden waren, was er politieke vrijheid in een staat. Hij wilde de buitensporigheden van oorlog, verovering, slavernij en godsdienstvervolgingen inperken; het zou van groot belang worden voor de Verlichting.
1750: De koudste fase van de Kleine IJstijd.
1751: Jean le Rond d’Alembert en Denis Diderot beginnen ‘L’Encyclopédie’ te schrijven.
1755: De aardbeving in Lissabon, een van de sterkste aardbevingen in de geschiedenis.
1756: Wolfgang Amadeus Mozart wordt geboren, een van de beste componisten in de wereldgeschiedenis.
1758: Linnaeus begint met het systematisch catalogiseren van natuurlijke soorten.
1759: Carlos III wordt koning van Spanje en zou de maximale drijvende kracht zijn achter de hervormingen van de Bourbon.
1762 – 1796: Koninkrijk van Catharina de Grote van Rusland.
1762: Jean-Jacques Rousseau publiceerde zijn werk ‘Het maatschappelijk verdrag‘ dat zich voornamelijk bezighield met de vrijheid en gelijkheid van mensen onder een Staat ingesteld door een grondwet.
1766: De Esquilache-muiterij vond plaats in Spanje , een massale volksmobilisatie tegen koning Carlos III.
1767: Op bevel van koning Carlos III worden de Jezuïeten verbannen uit het Amerikaanse continent en het schiereiland Spanje.
1768 – 1774: Russisch-Turkse oorlog.
1769: James Watt perfectioneerde de stoommachine die een belangrijke rol speelde in het verplaatsen of bewegen van machines en apparaten zoals pompen, locomotieven, scheepsmotoren, onder anderen.
1769 – 1770: James Cook verkent en brengt Nieuw Zeeland en Australië in kaart.
1769 – 1773: De Bengaalse hongersnood doodt een derde van de bevolking van Bengalen.
1769: Franse expedities halen kruidnagelplanten uit Ambon, waarmee het monopolie van de VOC wordt beëindigd.
1769: The Factor Court wordt opgericht door Mayer Amschel Rothschild.
1770 – 1771: Honger in Tsjechische landen doodt honderdduizenden.
1770: Ludwig van Beethoven wordt geboren, een van de grootste componisten in de geschiedenis.
1772: Jean le Rond d’Alembert en Denis Diderot beëindigen het schrijven van L’Encyclopédie .
1775 – 1783: The War of Independence of the United States.
1776: De Verklaring van Onafhankelijkheid van de Verenigde Staten wordt aangenomen door het Continentale Congres in Philadelphia.
1778: James Cook wordt de eerste Europeaan die op de Hawaiiaanse eilanden landt.
1779: Captain James Cook wordt gedood door inheemse Hawaiianen in Kealakekua Bay, na een poging om het heersende stamhoofd te ontvoeren en te redden, Kalani’opu’u in ruil voor een gestolen boot.
1779: De Xhosas-oorlogen beginnen tussen de Britse kolonisten en de Boeren in de Republiek Zuid-Afrika.
1779: De markies de La Fayette keert terug naar Frankrijk met revolutionaire ideeën.
1780: Naturalistische expedities worden over de hele wereld uitgevoerd, beginnend met modern naturalisme; de westerse mens versterkt zijn geografische en natuurlijke kennis van de wereld en bereikt de meest verborgen plaatsen.
1783: Het Russische rijk annexeert de Khanate van de Krim.
1783: Het Verdrag van Parijs beëindigt formeel de onafhankelijkheidsoorlog van de Verenigde Staten.
1787: De grondwet van de Verenigde Staten wordt ter ratificatie voorgelegd aan de Staten.
1787 – 1792: De Russisch-Turkse oorlog.
1788: Eerste Franse Quakersgemeenschap gevestigd in Congenies.
1788: Eerste permanente Europese nederzetting gevestigd in Australië door Groot-Brittannië in Sydney.
1788 – 1790: De Russisch-Zweedse oorlog.
1788: De hongersnood van de winter van 1788 begint, die verschillende Europese landen treft, maar vooral naar Frankrijk.
1789: George Washington wordt gekozen tot de eerste president van de Verenigde Staten; Hij dient tot 1797.
1789: De ‘Verklaring van de rechten van de mens en de burger’ wordt afgekondigd.
1789 – 1799: De Franse revolutie.
1789: Het veroveren van de Bastille in de straten van Parijs symboliseerde symbolisch het einde van het oude regime.
1790: Het eerste gesmolten staal wordt verkregen.
1792-1802: De Franse Revolutionaire Oorlogen veroorzaken de Napoleontische oorlogen , die duren van 1803 tot
1792: Het New York Stock and Exchange Board is opgericht.
1792: Pools-Russische oorlog van 1792.
1792: De bestorming van de Tuilerieën door Franse revolutionairen.
1793: De exkoning Louis XVI van Frankrijk en de voormalige koningin Marie Antoinette van Oostenrijk werden geguillotineerd op het plein van de revolutie.
1794: Robespierre werd geguillotineerd in Parijs.
1795: Oprichting van de Bataafse Republiek met Franse steun in Nederland.
1795: Het Verdrag van Pinckney is ondertekend door de Verenigde Staten en Spanje kent het grondgebied van Mississippi toe aan de Verenigde Staten.
1795: De Marseillaise wordt officieel aangenomen als het Franse volkslied.
1796: Edward Jenner ontwikkelt het eerste moderne vaccin tegen pokken. In de geneeskunde en de farmacie worden de wetenschappelijke voorschriften toegepast; Pokken doodden jaarlijks zo’n 400.000 Europeanen in de 18e eeuw, waaronder vijf regerende vorsten.
1796: Tijdens de oorlog van de Eerste Coalitie markeert de slag bij Montenotte de eerste overwinning van Napoleon Bonaparte als bevelhebber van het leger.
1796: De Britten verdrijven de Nederlanders uit Ceylon.
1796 – 1797: Het Franse leger onder leiding van Napoleon is Italië binnengevallen.
1797: De invasie en verdeling van Napoleon van de Republiek Venetië eindigt na meer dan 1000 jaar onafhankelijkheid voor de Serene Republiek.
1798: De Ierse opstand leidt niet tot omverwerping van de Britse overheersing in Ierland.
1798 – 1800: De Quasi-oorlog wordt gevoerd tussen de Verenigde Staten en Frankrijk.
1799: Napoleon begint een staatsgreep en wordt eerste consul van Frankrijk.
1799: De Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) wordt ontbonden.
1799: George Washington sterft, een van de grondleggers van de Verenigde Staten van Amerika.
1800: Het Oostenrijkse leger wordt verslagen door Napoleon in de slag bij Marengo .
Belangrijke personen
Benjamin Franklin (1706 – 1790): Amerikaanse politicus, wetenschapper en uitvinder.
Blas de Lezo (1689-1741): Spaanse admiraal.
Carlos III van Spanje (1716-1788): koning van Spanje.
Carlos VI van het Heilige Romeinse Rijk (1685 – 1740): keizer van het Heilige Romeinse Rijk.
Charles XII van Zweden (1682-1718): Koning van Zweden.
Catharina II de Grote (1729 – 1796): tsarina van Rusland.
Qianlong (1711 – 1799): Chinese keizer van de Qing-dynastie.
Frederik II de Grote (1712 – 1786): koning van Pruisenn.
Felipe V van Spanje (1683 – 1746): koning van Spanje, eerste koning van de Bourbon-dynastie.
Fernando I van de Twee Siciliën (1751 – 1825): koning van het koninkrijk van de twee Siciliëen.
George Washington (1732 – 1799): eerste president van de Verenigde Staten.
Horatio Nelson (1758 – 1805): Britse admiraal.
John Adams (1735 – 1826): tweede president van de Verenigde Staten.
George II van Groot-Brittannië (1683 – 1760): Koning of Engeland en Ierland.
George III van het Verenigd Koninkrijk (1738 – 1820): Koning of Engeland en Ierland.
José I van Portugal (1714 – 1777): koning van Portugal.
Joseph II van Habsburg (1741 – 1790): keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Kangxi (1754 – 1722): keizer van de Qing-dynastie.
Lodewijk XIV van Frankrijk (1638 – 1715): koning van Frankrijk.
Lodewijk XV van Frankrijk (1710 – 1774): koning van Frankrijk.
Lodewijk XVI van Frankrijk (1754 – 1793): koning van Frankrijk.
Marie Antoinette van Oostenrijk (1755 – 1793): koningin-gemaal van Frankrijk , aartshertogin van Oostenrijk.
Maria Teresa I van Oostenrijk (1717 – 1780): koningin van Hongarije en Bohemen, aartshertogin van Oostenrijk.
Markies de La Fayette (1757 – 1834): militair en Frans politicus.
Maximilien Robespierre (1758 – 1794): Franse politicus.
Peter de Grote (1672 – 1725): Tsaar van Rusland.
Robert Walpole (1676 – 1745): Engelse politicus.
Thomas Jefferson (1743 – 1826): derde president van de Verenigde Staten.
Natuurwetenschappen
James Cook , Britse ontdekkingsreiziger.
Alessandro Malaspina, Spaanse ontdekkingsreiziger.
Jorge Juan, Spaanse ontdekkingsreiziger en wetenschapper.
Antonio de Ulloa, Spaanse ontdekkingsreiziger en wetenschapper.
Antonio José de Cavanilles, Spaanse wetenschapper.
Daniel Bernoulli , Zwitserse fysicus.
Alessandro Volta, Italiaanse fysicus.
Pieter van Musschenbroek, Nederlands natuurkundige.
John Dalton, Britse natuurkundige en scheikundige.
Graaf van Buffon, Franse natuuronderzoeker.
Pierre Louis Maupertuis, Franse natuuronderzoeker.
Jean-Baptiste Lamarck, Franse natuuronderzoeker.
Georges Cuvier, Franse natuuronderzoeker.
José Celestino Mutis, Spaanse natuuronderzoeker.
Charles Bonnet, Zwitserse bioloog.
Carl von Linné, Zweedse natuuronderzoeker.
Joseph Priestley, Engelse chemicus.
Henry Cavendish, Engelse chemicus.
Jethro Tull, Engelse uitvinder en agronoom.
William Herschel, Duitse astronoom.
Edmund Halley, Engelse astronoom.
Giuseppe Piazzi, Italiaanse astronoom.
Louis Proust, Franse chemicus.
Antoine Lavoisier, Franse chemicus, vader van de Scheikunde.
Louis Antoine de Bougainville, Franse ontdekkingsreiziger.
Engineering
James Watt, Schotse ingenieur, vader van de industriële revolutie
Filosofen
Immanuel Kant, Duitse filosoof.
Voltaire, Franse filosoof en schrijver.
Montesquieu, Franse filosoof.
Jean-Jacques Rousseau, Franse filosoof en schrijver.
Denis Diderot, Frans schrijver, filosoof en encyclopedist.
John Locke, Engelse filosoof.
Moses Mendelssohn, Duitse filosoof, vader van de Haskala.
Gottfried Leibniz, Duitse filosoof, wiskundige, jurist, bibliothecaris en politicus
Wiskunde
Johann Bernoulli, Zwitserse wiskundige.
Nicolau II Bernoulli, Zwitserse wiskundige.
Johann Heinrich Lambert, Duits wiskundige en filosoof.
Pierre-Simon Laplace, Frans wiskundige.
Sophie Germain, Frans wiskundige.
Carl Friedrich Gauss, Duitse wiskundige.
Jean Le Rond d’Alembert, Frans wiskundige en encyclopedist.
Joseph-Louis de Lagrange, Italiaans-Franse wiskundigen.
Isaac Newton, natuurkundige, filosoof, uitvinder, alchemist en Engelse wiskundige.
John Law, Schotse bankier die Frankrijk heeft geruïneerd.
Isaac Newton, Engelse fysicus, stelde de gouden standaard vast.
Adam Smith, Schotse econoom.
Edward Gibbon, Britse historicus.
Montesquieu, politiek denker en Frans filosoof.
Architectuur
Jerónimo de Balarás (1671 – 1748): Spaanse architect, beeldhouwer en beeldhouwer actief in Mexico.
Francisco Eduardo Tresguerras (1759 – 1833): Spaanse en Mexicaanse architect.
Pedro de Arrieta (? – 1738): Spaanse en Mexicaanse architect.
Muziek
Antonio Stradivari (1644 – 1737): Italiaanse instrumentalist.
Tomaso Albinoni (1671 – 1751): Italiaanse componist.
Antonio Vivaldi (1678 – 1741): Venetiaanse componist en muzikant.
Georg Philipp Telemann (1681 – 1767): Duitse componist.
Jean-Philippe Rameau (1683 – 1764): Franse componist, klavecinist en theoreticus.
Johann Sebastian Bach (1685 – 1750): componist, organist en Duitse violist.
Domenico Scarlatti (1685 – 1757): Italiaanse componist.
Georg Friedrich Händel (1685 – 1759): Engelse componist van Duitse afkomst.
Giuseppe Tartini (1692 – 1770): Italiaanse componist en violist.
Giovanni Battista Pergolesi (1710 – 1736): Italiaanse componist, organist en violist.
Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778): Franse schrijver, filosoof en musicus.
Carl Philipp Emanuel Bach (1714 – 1788): Duitse componist en muzikant.
Christoph Willibald Gluck (1714 – 1787): Duitse componist van Boheemse oorsprong.
Joseph Haydn (1732 – 1809): Oostenrijkse componist.
Luigi Boccherini (1743 – 1805): Italiaanse componist en cellist.
Vicente Martín Soler (1754 – 1806): Spaanse componist.
Wolfgang Amadeus Mozart (1756 – 1791): Oostenrijkse componist en pianist.
Ludwig van Beethoven (1770 – 1827): componist, dirigent en Duitse pianist.
Plastische kunsten
Anton Raphael Mengs (1728 – 1779): Tsjechische schilder.
Antonio Canova (1757 – 1822): Italiaanse beeldhouwer.
Bertel Thorvaldsen (1770 – 1844): Deense beeldhouwer.
Canaletto (1697 – 1768): Venetiaanse schilder.
Francisco de Goya (1746 – 1828): Spaanse schilder.
Francesco Guardi (1712 – 1793): Venetiaanse schilder.
Giovanni Battista Piranesi (1720 – 1778): Italiaanse architect.
Giovanni Battista Tiepolo (1696 – 1770): Italiaanse schilder.
Jacques-Germain Soufflot (1713 – 1780): Franse architect.
Jacques-Louis David (1748 – 1825): Franse schilder.
Jean-Honoré Fragonard (1732 – 1806): Franse schilder.
Jean Siméon Chardin (1699 – 1779): Franse schilder.
Joshua Reynolds (1723 – 1792): Britse schilder.
Juan de Villanueva (1739 – 1811): Spaanse architect.
Kitagawa Utamaro (1753 – 1806): Japanse schilder.
Louis-Michel van Loo (1707 – 1771): Franse schilder.
Luigi Vanvitelli (1700 – 1773): Italiaanse architect en ingenieur.
Thomas Gainsborough (1727 – 1788): Britse schilder.
William Blake (1757 – 1827): Britse schilder, dichter en mysticus.
William Hogarth (1697 – 1764): Britse schilder.
Literatuur
Friedrich Schiller (1759 – 1805): schrijver, dichter, toneelschrijver en Duitse filosoof.
Gaspar Melchor de Jovellanos (1744 – 1811): Spaanse schrijver, jurist en politicus.
Giacomo Casanova (1725 – 1798): Venetiaans schrijver, diplomaat en ontdekkingsreiziger.
Gotthold Ephraim Lessing (1729 – 1781): Duitse dichter en toneelschrijver.
Jean-Paul Marat (1743 – 1793): wetenschapper, arts, journalist, schrijver en Franse politicus.
Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832): schrijver, dichter, toneelschrijver en Duitse wetenschapper.
Jonathan Swift (1667 – 1745): Ierse schrijver.
Ludvig Holberg (1684 – 1754): Deens schrijver, historicus en toneelschrijver.
Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778): Franse schrijver, filosoof en musicus.
Marqués de Sade (1740 – 1814): Franse schrijver.
Mary Wollstonecraft (1759 – 1797): Britse schrijver en filosoof.
Thomas Gray (1716 – 1771): Britse schrijver en dichter.
Ueda Akinari (1734 – 1809): Japanse schrijver, leraar en dichter.
Voltaire (1694 – 1778): Franse schrijver, historicus en filosoof.
Walter Scott (1771 – 1832): Britse schrijver.
Geneeskunde
Jean Paul Marat, Franse arts en politicus.
Herman Boerhaave, Nederlandse arts.
John Hunter, Schotse arts en anatoom.
Luigi Galvani, Italiaanse arts en natuurkundige.
Erasmus Darwin, Engelse arts en natuuronderzoeker.
Edward Jenner, Engelse arts, vader van het vaccin.
Naar boven
Dit was een van de Spaanse Verhalen in de website spaanseverhalen.com. De verhalen in deze website zijn niet statisch, regelmatig worden de verhalen aangepast, kijk hiervoor naar deze mededeling:
- Laatst bijgewerkt 2021-07-22
Bronvermelding en referenties:
De veelal buitenlandse teksten van wikipedia zijn beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen. Ik heb deze teksten vertaald, gemengd, en vaak aangevuld met eigen kennis en ervaring, opgedaan in de periode dat ik in Spanje woon en aan deze artikelen werk.
Er kunnen ook andere bronvermeldingen zijn opgenomen, dat kunnen zaken zijn die ik, tijdens het onderzoek naar de artikelen, gelezen heb en in deze teksten verwerkt heb.
{{Anderstalige Wikipedia|taal=es|titel=Siglo XVIII|oldid=108414585|datum=20180607}}
{{Nederlandse Wikipedia|taal=nl|titel=18e eeuw|oldid=51666114|datum=20180607}}
De foto’s/afbeeldingen zijn gelicenseerd onder Wikimedia Creative Commons: CC BY 1.0 , CC BY 2.0 , CC BY 2.5 , CC BY-SA 2.0 , CC BY-SA 2.5, CC BY-SA 3.0 , CC BY-SA 4.0 , GNU-licentie voor vrije documentatie of Publiek Domein
Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.
- Aquarel over de bestorming van de Bastille,,,,,. Auteur – Jean-Pierre Houél (1735-1813)
- Links: een eerste editie van Vrede van Utrecht in het Spaans…. Auteur – RedCoat10 derivative work: Angel paez (talk)
- Stoommachine. Auteur – Ulrich.fuchs
- Faillissement van de WIC. Auteur – S Sepp
- Spruiten. worden sinds de 18e eeuw in Brussel geteelt. Origineel komen ze……. Auteur – Eric Hunt
- Chinoiserieën in rococostijl. Auteur – Rictor Norton
- Carlos II in zijn wapenuitrusting. Auteur – Juan Carreño de Miranda (1614-1685)
- Louis XIV of Lodewijk XIV. Auteur – Hyacinthe Rigaud (1659-1743)
- George Washington, eerste president van Amerika. Auteur – cf. http://www.lbjlib.utexas.edu/johnson/AV.hom/Photo_Archives/rights.shtm :Publiek domein
- Oostenrijkse Successieoorlog, tegenover het Spaanse rijk …… Auteur – 1745. painting by Van Blaerenberghe :Publiek domein
- Wolfgang Amadeus Mozart. Auteur – Barbara Krafft (1764-1825) :Publiek domein
- De Onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten zou plaatsmaken…… Auteur – John Trumbull (1756-1843) :Publiek domein
- De Franse revolutie zou het moderne tijdperk afsluiten om plaats ….. Auteur – Eugène Delacroix (1798-1863) :Publiek domein
- Louis XVI of Lodewijk XVI, zou worden onthoofd door het volk,,,,,,. Auteur – Antoine-François Callet (1741-º823) :Publiek domein
- Benjamin Franklin. Auteur – Joseph Duplessis (1721-1802) :Publiek domein
- Catharina II van Rusland, bijgenaamd «Catharina de Grote». Auteur – Fyodor Rokotov (1735-1808) ;Publiek domein
- Qianlong. Auteur – Anoniem ;Publiek domein
- François Dominique Toussaint-Louverture. Auteur – Onbekend ;Publiek domein
- James Cook. Auteur – portrait by Sir Nathaniel Dance-Holland, c. 1775 ;Publiek domein
- Marie Antoinette van Oostenrijk. Auteur – Élisabeth Louise Vigée Le Brun (1755-1842) ;Publiek domein
- Jean-Baptiste Lamarck. Auteur – Charles Thévenin (1764-1838) ;Publiek domein
- James Watt. Auteur – Carl Frederik von Breda (1759-1818) ;Publiek domein
- Immanuel Kant. Auteur – Johann Gottlieb Becker (1720-1782)
- Voltaire. Auteur – Workshop of Nicholas de Largillière (1656-1746)
- Montesquieu. Auteur – Jacques-Antoine Dassier (1715-1759)
- Jean Jacques Rousseau. Auteur – Maurice Quentin de La Tour (1704-1788)
- John Locke. Auteur – Godfrey Kneller (1646-1723)
- Adam Smith. Auteur – Onbekend c. 1800
- Antonio Vivaldi. Auteur – Onbekend 1723
- Johann Sebastian Bach. Auteur – Elias Gotlob Haussmann (1695-1774)
- Francisco de Goya. Auteur – Vicent López Portaña (1772-1850)
Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.
spaanseverhalen.com 