De 19e eeuw is een periode van grote veranderingen, in de wetenschap doen zich weergaloze vorderingen voor. De eeuw der techniek roept een materialistische levensbeschouwing op. Daarmee werden wetenschap en economie gekoppeld, de “wetenschappelijke” periode, was een in 1833, door William Whewell bedachte term, en zou een fundamenteel onderdeel van de taal uit die tijd zijn; de economie zou twee sterke industriële revoluties doorstaan, de eerste vond plaats tussen 1750 en 1840 , en de tweede tussen 1880 en 1914 . Politiek gezien, zouden de nieuwe ideeën van de vorige eeuw de basis leggen voor burgerlijke revoluties, revoluties die zich door de wereld zouden uitbreiden via het imperialisme, alliantie zoekend met de arbeidersbeweging waar, om hun triomf te voorkomen, men hen het algemeen stemrecht gaf; in de filosofie zouden de principes van de meeste hedendaagse stromingen van denken ontstaan, zoals absoluut idealisme , dialectisch materialisme, nihilisme en nationalisme. Historici hanteren in hun periodisering vaak de term “lange negentiende eeuw” als kenmerkend tijdvak tussen de Franse Revolutie (1789) en het begin van de Eerste Wereldoorlog (1914).Wat de kunst betreft zou het enige tijd kosten om het avant-gardistische proces op gang te brengen, uiteindelijk komt men uit in het Impressionisme. Aan het einde van deze eeuw ontstond cinematografie en animatie dankzij de grote technologische vooruitgang van die tijd.
Politiek
In Europa werd de negentiende eeuw gekenmerkt door de geboorte van censuskiesrecht en het verval van absolute monarchieën. De Franse revolutie en het daaropvolgende Napoleontische tijdperk zouden helpen om de republikeinse en liberale ideeën uit te breiden . De vorsten zouden, in het geval van overleven, verlichte despoten worden die tolerant handelden met de heersende klasse. Het Europese platteland ondergaat metamorfoses op het vlak van de landbouwtechnologie én op het vlak van het grondbezit. Het idee van links en rechts zou voortkomen uit de Franse Revolutie. De politici identificeerden zich in Jean Paul Marat en Maximilien Robespierre , of de graaf van Mirabeau en de markies de La Fayette.
De emancipatie van Latijns-Amerika begon in deze eeuw. Indiase opstanden namens Tupac Amaru en burgers zouden van Asuncion geschiedenis van een nieuwe identiteit. Een identiteit die langzaamaan ontstond en verdedigd zou worden door de grote Latijns-Amerikaanse helden, het waren de initiatiefnemers van het idee van een Latijns-Amerikaanse natie: Francisco de Miranda, José Miguel Carrera, Bernardo O’Higgins, Jose Joaquin de Olmedo, Francisco de Paula Santander, Antonio Jose de Sucre, Simon Bolivar, Jose de San Martin, Mariano Moreno, Manuel Belgrano, Antonio Nariño, Jose Artigas en Juan Pablo Duarte. Zijn revolutie, gevormd in het kader van de burgerlijke revoluties, zou strikt Latijns-Amerikaans zijn. Hun revoluties zouden grotendeels mislukken vanwege caudillismos, belangen van de lokale bourgeoisie en steekpenningen van de Europese machten. De Zuid-Amerikaanse grenzen varieerden sterk in de loop van de eeuw en regeringen namen een tweeledige structuur aan waar staatsgrepen en verkiezingsfraude schering en inslag waren.
Afrika zou openlijk worden gebruikt en misbruikt door Europese imperiums. Cecil Rhodes zou een fundamentele figuur zijn in de ontwikkeling van het Britse imperialisme. Het Amerikaanse imperialisme zou ook langzaam uit een schijnbaar onschuldige Monroe-doctrine komen. Deze eeuw zou de teloorgang van het Ottomaanse Rijk aankondigen dat zou plaatsvinden tijdens de Eerste Wereldoorlog . De Opiumoorlog zou het historische Chinese rijk met zijn ongelijke verdragen vernederen en resulteren in de val van de Qing-dynastie in 1911.
Rechtsorde
In 1810 is er een minderheid van de landen in Europa met een grondwet, in 1870 hebben alleen Rusland, het Osmaanse Rijk en Monaco er geen. Beginselen uit de Verlichting als rechtsgelijkheid en rechtszekerheid worden verankerd in een constitutie, dat het fundament is van de rechtsstaat.
Deze rechtsbeginselen worden uitgewerkt in wetboeken van strafrecht en burgerlijk recht, te beginnen met de Code Napoleon en de Code pénal. Dit proces wordt codificatie genoemd. Het gewoonterecht verschuift naar de marge van de rechtspleging.
Vanaf 1850 is de opkomst van internationale organisaties waar te nemen, zoals de Internationale Telecommunicatie-unie, de Wereldpostunie, het Internationale Rode Kruis en de Internationale Rijnvaartakte van Mannheim. Er wordt voorzien in geschillenbeslechting en bepaalde regels van internationaal gewoonterecht worden gecodificeerd.
Slavernij
Terwijl Napoleon de slavernij weer doorvoert, schaft Denemarken deze in 1808 af, en kondigt het Verenigd Koninkrijk het einde aan van de slavenhandel. Nederland moet dit overnemen om zijn koloniën terug te krijgen.
De uitvinding van de ontkorrelmachine brengt een enorme verbetering in de fabricage van katoen waardoor de teelt van katoen, en de daarbij behorende slavernij, in de Zuidelijke staten van de Verenigde Staten een hoge vlucht neemt.
Terwijl de Britten (1834) en de Fransen (1848) de slavernij afschaffen, zijn de Verenigde Staten van Amerika diep verdeeld. Politiek Washington handhaaft krampachtig het evenwicht in de Unie tussen slavenhoudende en slavenvrije staten. In het noorden ontwikkelt zich het abolitionisme, terwijl de plantagehouders in het zuiden van geen wijken willen weten. De controverse loopt uit op de Amerikaanse burgeroorlog.
Landen als het Verenigd Koninkrijk en Nederland gaan na de afschaffing van de slavernij goedkope arbeidskrachten ronselen in Azië. Tienduizenden Hindoestanen, Indiase moslims en Javanen worden verscheept naar West-Indië, om daar als contractarbeiders het plantagewerk over te nemen van de vrijgelaten slaven.
Europa
In het Congresstelsel maken de vijf grote mogendheden de dienst uit in het Europa na Napoleon: Pruisen, Rusland, Oostenrijk, Engeland en Bourbon-Frankrijk. Zij regelen de conflicten meestal door diplomatie, en slechts bij uitzondering door oorlog.
De politiek van germanisering van Hongarije en Bohemen door Oostenrijk leidt tot het Hongaars nationalisme, en de oplegging van het Hongaars door Boedapest aan de omliggende gebieden als Transsylvanië en het Banaat van Temeswar.
Ontstaan van het panslavisme. Onder de bescherming van Rusland wil dit vroege romantische panslavisme over de grenzen heen een culturele en economische verbondenheid van alle Slavische volkeren scheppen.
De Russische expansie gaat gepaard met etnische zuiveringen: miljoenen Krim-Tataren en moslims van de Kaukasus worden verdreven, meestal naar het Osmaanse Rijk.
Het Osmaanse Rijk wordt de “zieke man van Europa” genoemd. Met zijn verouderde structuur en zwakke economie kan het zijn status van grote mogendheid steeds minder waarmaken. Zo ontstaat de Grote Oosterse Kwestie.
In de multiculturele Donaumonarchie ontstaan aan alle kanten afscheidsbewegingen. De Hongaarse opstand van 1848 leidt tot een hervorming van de eenheidsstaat tot Dubbelmonarchie: het Koninkrijk Hongarije wordt gelijkwaardig aan het Keizerrijk Oostenrijk.
De Pruisisch-Oostenrijkse Oorlog van 1866 leidt tot het einde van de Duitse Bond. Na het intermezzo van de Noord-Duitse Bond wordt in 1871 in de spiegelzaal van Versailles het Duitse Keizerrijk geproclameerd.
Amerika
Onafhankelijkheidsoorlogen in Latijns-Amerika. Door de Franse bezetting van het Spaanse moederland kan Spanje zijn greep op het overzeese rijk niet meer effectief handhaven. Dit zorgt ervoor dat de Spaanse koloniën in Amerika de kans krijgen om tegen het koloniale Spaanse bestuur in opstand te komen. Dit brengt vanaf 1810 het verzet op gang tegen de Spaanse gouverneurs, dat in twintig jaar het hele subcontinent in zijn greep krijgt. Maar de rebellerende koloniën hebben uiteenlopende belangen en wensen en het Amerikaanse Spaanse koloniale rijk valt al snel uiteen in steeds kleinere elkaar beconcurrerende delen. De door Simón Bolívar gedroomde ‘Verenigde Staten van Zuid-Amerika’ blijft dus alleen maar een droom. Het subcontinent wordt de rest van de eeuw geteisterd door onderlinge oorlogen, burgeroorlogen, revoluties en staatsgrepen.
De Verenigde Staten weigeren zich te bemoeien met Europa en staan niet toe dat Europa zich bemoeit met Zuid-Amerika. Deze Monroedoctrine laat hen de mogelijkheid om zichzelf verregaand te bemoeien met de zuiderbuurlanden, die ze in toenemende mate als hun achtertuin gaan zien.
De Verenigde Staten zijn diepgaand verdeeld over de kwestie van de slavernij. De slavenhoudende staten in het zuiden en de slavenvrije staten in het noorden houden elkaar in evenwicht tot de verkiezing van Abraham Lincoln als president. De Amerikaanse Burgeroorlog van 1861 tot 1865 leidt wel tot een wettelijke afschaffing van de slavernij, maar niet tot burgerrechten voor de vrijgelaten plantageslaven. Hun integratie wordt verhinderd door obscure organisaties als de Ku Klux Clan en door de Jim Crow Wetten.
De verovering en bezetting van het westen van de Verenigde Staten begint na het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog in 1865. Rond 1890 worden de Stille Oceaan en het al eerder gekoloniseerde Californië bereikt. Hiermee houdt het Wilde Westen op te bestaan.
De Kastenoorlog (Guerra de Castas) is een oorlog van de oorspronkelijke Mayabevolking van Yucatán tegen de blanke elite en de Mexicaanse regering. De Kastenoorlog duurt van 1847 tot 1901 en kost aan meer dan 300.000 mensen het leven.
Wetenschap
De ontwikkeling van medicijnen komt rechtstreeks overeen met de migratieverschijnselen, de overbevolking in de steden, en de precaire omstandigheden waarin mensen uit arbeidersklasse leven, die kenmerkend zijn voor de industriële revolutie . Het gevolg was de snelle woekering van infectieziekten (syfilis , tuberculose) of gerelateerd aan slechte voeding (pellagra , rachitis , scheurbuik). Deze problemen zijn cruciaal om de oorsprong van de sociale geneeskunde van Rudolf Virchow en de geboorte van het volksgezondheidsstelsel van Edwin Chadwick te begrijpen dat aanleiding zou worden tot de huidige preventieve geneeskunde. De industriële revolutie zelf , met de toevoeging van talloze oorlogen en revoluties, zou een algemene wetenschappelijke ontwikkeling genereren die zou bijdragen aan het vestigen van technische voorwaarden voor de triomf van asepsis, anesthesie en chirurgie .
De burgerlijke revoluties, promotor van vrijdenkende burgers, bouwen een nieuwe wetenschappelijke en empirische geneeskunde op, los van het mystieke en ambachtelijke. Het culmineert in de onderdrukking van de oude ethische canons van absolutisme en katholicisme door het instellen van nieuwe canons, nieuwe kalenders. In de negentiende eeuw werd Claude Bernard’s geboren die de experimentele geneeskunde toepaste, Rudolf Virchow schreef de theorie van ” Omnia cellula a cellula “, de microbiële theorie. En het ‘On the Origin of Species’ (theorie van de evolutie van de soort) van Charles Darwin, en de genetica van Gregor Mendel.
Door micro-organismen te identificeren als de oorzaak van talrijke ziektes, is de geneeskunde enorm vooruitgegaan, op een veel snellere manier dan in elk vorig tijdperk in de geschiedenis. Toen dit bekend was, begon men methoden zoals vaccins, antibiotica en sterilisatie te ontwikkelen en gebruikt en begon men ook het belang van hygiëne in te zien. Al deze vorderingen brachten de levensverwachting van slechts 30-40 jaar aan het begin van de 19e eeuw naar 50-60 jaar aan het begin van de 20ste eeuw, zo’n snelle en effectieve vooruitgang had men nooit eerder in de geschiedenis bereikt.
De eeuw wordt gekenmerkt door definitief breken met de samensmelting die de geschiedenis met de literatuur had. Leopold von Ranke zet zich in voor een kritisch en sceptisch geschiedenis. Het wordt beïnvloed door de heersende filosofische stromingen van het moment, zoals liberalisme en nationalisme, en valt zelfs in etnocentrisme, racisme en vooral in Eurocentrisme. Beschouwingen over de samenleving van Claude Henri Saint-Simon produceren twee tendensen die de historiografische tendensen zouden wijzigen: positivisme en historisch materialisme. Beiden begrijpen dat het gedrag van de geschiedenis onderworpen is aan wetten. De eerste beschouwt de ontwikkeling van de geschiedenis als geordende processen, de tweede vat het op als een resultaat van conflicten tussen sociale lagen.
De evolutietheorie wordt geleidelijk aanvaard ten koste van het vroeger gangbare creationisme. Het verzet van de Paus en protestantse christelijke leiders verandert hier weinig aan. De evolutietheorie en van daaruit de leer van de natuurlijke selectie heeft grote invloed op de wetenschap als geheel en op de levensbeschouwing van de 19e-eeuwer. Die wordt bepaald door een materialistisch standpunt dat alle verschijnselen in de natuur zijn te herleiden tot natuurwetten. Tegen 1900 is het evolutionisme en materialisme de nieuwe ideologie van de meeste vooraanstaande wetenschappers.
Sinds 1810 worden de uitgestorven dinosauriërs wetenschappelijk beschreven een groep die in 1842 zijn naam krijgt. Tussen 1870 en 1925 worden veel dinosauriërfossielen ontdekt, vooral in Noord-Amerika.
In de overtuiging dat zaken ‘berekenbaar’ zijn (rationalisering) streven geleerden naar nauwgezette vaststelling van feiten en naar exact feitenonderzoek (positivisme).
De standaardisatie van maten en gewichten vindt ook toepassing in het recht (codificatie) en in de taal (standaardtaal).
In de wiskunde worden grote vorderingen gemaakt. Georg Cantor onderzoekt het concept oneindigheid en de onderzoeken naar de logica van George Boole leggen de grondslagen voor programmeertalen en daarmee voor de latere computers en het informaticatijdperk.
In de natuurkunde wordt ook, met behulp van onder andere de nieuwe wiskundige technieken, grote vooruitgang geboekt. De eeuw van Faraday, Röntgen, Herz en Maxwell.
Pseudowetenschap
Ondanks het toenemend geaccepteerde evolutionisme en materialisme zijn er ook meer pseudowetenschappelijke ontwikkelingen. Zo wordt Craniometrie (schedelmeting) toegepast ter ondersteuning van antropologisch en etnologisch onderzoek. Men denkt dat men aan de hand van de maten en bulten op de schedel uitspraken kan doen over de persoon (frenologie).
Ook wordt het spiritisme een rage waarbij men ervan uitgaat dat men contact kan leggen met overledenen. Wetenschappers die deze claims onderzoeken stichten de ‘Society for Psychical Research‘ en zijn de voorlopers van de parapsychologie.
Stad en Land
De ontwikkeling van het geschut en de ballistiek maken de verdediging van steden binnen hun wallen zinloos. De stadsmuren worden ontmanteld en op de wallen verrijzen vaak de eerste stadsparken.
Tussen 1850 en 1880 worden de meeste provinciale wegen verhard met Steenslag, een variant op de Engelse Macadamwegen. Hiervoor wordt het puin van de afgebroken stadsmuren aangewend. In het oosten gebruikt men keien, die men door werklozen tot keislag laat kloppen. Ook wordt grind gewonnen bij de rivierverbetering, en worden bazaltblokken uit Duitsland geïmporteerd.
In huis zorgen de Argandse lamp en later de petroleumlamp voor betere verlichting met minder bijverschijnselen. het eerste gaslicht op straten en pleinen wordt vanaf 1812 aangebracht in Londen en op het vasteland in Freiberg. Pas wanneer na 1850 overal gasfabrieken worden gebouwd, komt een behoorlijke openbare verlichting van de grond en uit de grond: de gasleidingen zijn meestal de eerste ondergrondse voorzieningen. Vanaf 1878 wordt bovendien geëxperimenteerd met elektrische booglampen.
De Europese steden beginnen met de aanleg van waterleiding en riolering. Uit Engeland komt de vinding van het watercloset, het toilet met waterspoeling. De hygiëne wordt door dit alles sterk verbeterd en epidemieën komen minder vaak voor.
Ook de aanleg van begraafplaatsen buiten de steden komt de volksgezondheid ten goede. De begraafplaats van Père-Lachaise is in 1804 het prototype van de extra-muros begraafplaats. In de hele westerse wereld wordt het voorbeeld gevolgd. In diverse steden in de Verenigde Staten worden ‘rural cemeteries’ aangelegd. Ten noorden van Londen wordt in 1839 de beroemde Highgate Cemetery aangelegd.
Gezondheidszorg
De toepassing van hygiënische maatregelen in de operatiekamer door Ignaz Semmelweis, de ontdekking van de bacterie door Louis Pasteur en het onderzoek door Joseph Lister leiden tot een scherpe daling in de post-operatieve sterfte in ziekenhuizen.
Onder leiding van directeur Jean-Martin Charcot wordt het Hôpital de la Salpêtrière in Parijs het Europese centrum voor onderzoek naar hysterie en dissociatieve aandoeningen. Er wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de toepassing van hypnose. Ook worden neurologische aandoeningen als epilepsie, amyotrofe laterale sclerose en multiple sclerose bestudeerd en beschreven.
Onder de gegoede stand raakt het verblijf in kuuroorden in zwang. Artsen kunnen vaak niet meer doen dan rust en frisse lucht voorschrijven, en daarvoor wordt een verblijf aan zee, in de bossen of in de bergen ideaal geacht. Bij de Ardennen worden de oude Thermen van Spa verder ontwikkeld, in Valkenburg wordt het Kurhaus Huis ter Geul gebouwd en op Scheveningen het Kurhaus. In Oost-Europa en de Verenigde Staten ontdekt men het Turks bad.
Verkeer en communicatie
Napoleon classificeert de wegen in zijn rijk als rijkswegen, provinciale wegen en buurtwegen. Deze indeling wordt overgenomen door Willem I, die de bestrating van de rijksstraatwegen onderbrengt in een eertste rijkswegenplan.
Uitvinding van de telegraaf aan het begin, en de telefoon aan het eind van de eeuw maken de wereld kleiner dan hij was.
Dankzij de machinale fabricage van papier vinden Couranten, vooral na de afschaffing van het dagbladzegel, grote verspreiding onder de gezeten burgerij. Zij brengen berichten van alle plaatsen die voor de handel belangrijk zijn.
Spoorwegen worden aangelegd in heel Europa, en vervolgens ook daarbuiten. Het principe van geleiding over rails wordt ook gebruikt voor de paardentram en later de stoomtram.
Vanaf de Napoleontische tijd zijn de posterijen een staatszaak. Treinen nemen het interlokaal postvervoer over van de postkoets. In alle steden komen postkantoren. De Engelse vindingen van de enveloppe en de postzegel worden snel overgenomen op het vasteland van Europa. In de meeste grondwetten wordt het briefgeheim vastgelegd.
Innovatie
In het kielzog van de wetenschap maakt ook de techniek reuzenschreden: Tesla, Edison, Benz, Siemens, Bosch en vele anderen.
In de Engelse industrie doen de uitwisselbare onderdelen hun intrede, een stap naar de standaardisatie van het productieproces.
Verbeteringen in de metaalindustrie zoals beter gietijzer en staal. ..Het Bessemerprocedé en de hoogoven worden sterk verbeterd zodat steeds goedkoper en in grote hoeveelheden staal en gietijzer beschikbaar komt als grondstof voor bijvoorbeeld de machine-industrie, bouw en spoorwegindustrie.
In 1817 ontdekt de Fransman Louis Vicat de chemische principes van cement. In 1824 neemt de Engelsman Joseph Aspdin een patent op Portlandcement, een product van het branden van kalksteen en klei in steenkoolovens. De Eerste Engelse Portlandcementfabriek wordt in 1843 opgericht, de eerste Duitse Portlandcementfabriek stamt uit 1855. In 1867 krijgt de Fransman Joseph Monier patent op gewapend beton.
Synthetische kleurstoffen nemen de plaats in van schaarse en dus dure pigmenten als vermiljoen, indigo, meekrap en lapis lazuli.
De fabrieksmatige vervaardiging van voedingsmiddelen neemt een aanvang. In Duitsland brengt Justus von Liebig bouillonpoeder op de markt en Carl Heinrich Knorr droge soepen. In de VS introduceert Heinz in 1876 tomatenketchup, in Nederland bedenkt Koenraad van Houten een procedé voor het persen van cacao en brengt Anton Jurgens de margarine op de markt. Samuel Sarphati sticht de eerste broodfabriek.
In Amerika wordt een aantal degelpersen ontwikkeld die door één man bediend kunnen worden, en een automaat om in te inkten.
Kunst
Met de opkomst van de roman gaat de vrouw een grotere rol spelen in de literatuur. In Frankrijk bereiken Madame de Staël en George Sand een hoge status, in Engeland zijn dat Jane Austen en de zusters Emily, Anne en Charlotte Brontë.Ivanhoe van Walter Scott zet de toon voor de historische roman. De drie musketiers van Alexandre Dumas père. De laatste publiceerde “De graaf van Monte Christo” als feuilleton, een genre dat sinds Dickens populair was geworden.
Het is de eeuw van de grote pianovirtuozen, zoals Ludwig van Beethoven, John Field, Johann Nepomuk Hummel, Ignaz Moscheles, Frédéric Chopin, Clara Wieck en Franz Liszt.
Uit de Franse opéra comique en het Duitse Singspiel ontwikkelt zich de Operette, met succeswerken van Jacques Offenbach en Johann Strauss jr.
De Academische kunst beheerst de Salon de Paris met haar wetten en vaste vormen, totdat het Impressionisme Frankrijk en de wereld verovert.
De opkomst en bloei van de kunstenaarskolonies, te beginnen met Barbizon.|
De fotografie ontwikkelt zich vanuit de Daguerreotypie. De burgerij organiseert avondjes waarop foto’s worden vertoond door middel van de toverlantaarn. De eeuw beleeft nog dat het vastgelegde beeld gaat bewegen: de film.
De eerste kinderboeken zijn sterk moralistisch van inhoud. Zij stellen een hoofdpersoon tot voorbeeld, zoals Brave Hendrik, of als schrikbeeld (Klaas Kapoen).
Evenementen
Geneeskunde
Ontdekking van kraamvrouwenkoorts door Ignaz Phillip Semmelweis.
Identificatie van micro-organismen als oorzaak van infectieziekten , door Louis Pasteur en Robert Koch.
Uitvindingen
1804: Locomotief: Richard Trevithick.
1826: Fotografie: Nicéphore Niepce.
1832: 1839: Electrische auto: Robert Anderson,(het precieze jaar is onzeker).
1846: Anesthesie: William Morton.
1854: Telefoon: Antonio Meucci.
1854: Gloeilamp: Heinrich Göbel.
1860: Margarine: Hippolyte Mège-Mouriés.
1863: Luchtschip (Zeppelin): Solomon Andrews.
1866: Clinical Thermometer: Thomas Clifford Allbutt, voorafgaande thermometers (uitgevonden in 1630) hebben een of meer uren nodig om de temperatuur vast te stellen.
De platina weerstandsthermometer is uitgevonden.
1866: Dynamiet is uitgevonden door Alfred Nobel.
1877: Praxinoscoop: Émile Reynaud.
1878: Fonograaf: Thomas Alva Edison.
1880: Fotofoon: Alexander Graham Bell en Charles Sumner Tainter, maakten de overdracht van geluid mogelijk door middel van een lichtemissie.
1884: Zeep: William Hesketh Lever.
1886: Coca-Cola: John Pemberton.
1888: Grammofoon: Emile Berliner.
1888: Elektrische generator: Nikola Tesla.
1890: Vliegtuig: Clément Ader.
1892: Generator: Nikola Tesla.
1893: Fluorescentielamp: Nikola Tesla.
1894: Cinematograaf (filmtoestel): Gebroeders Lumière, cinematografische projector.
1894: De radio: Nikola Tesla.
1896: Vitascoop: Thomas Alva Edison.
1898: De radiografische afstandbesturing: Nikola Tesla.
1899: Aspirine: Felix Hoffmann.
Pasteurisatiemethode: Louis Pasteur.
Fresnellens: Augustin Fresnel
Theorieën
1801: Getaltheorie: Carl Friedrich Gauss.
1859: Evolutie theorie : Charles Darwin.
Microbiële theorie: John Snow, Luis Pasteur, Robert Koch en Joseph Lister.
1801: Atoomtheorie: John Dalton.
1896: Psychoanalytische theorie: Sigmund Freud.
Ontdekkingen
1883: Thermische emissie (minder gebruikelijk, Edison-effect): Thomas Alva Edison, passage van elektriciteit van een gloeidraad naar een metalen plaat in een gloeilamp van een gloeilamp.
1821: Thermo-elektrisch effect of Peltier-Seebeckeffect: Thomas Seebeck.
1834: Peltier-effect, Jean Peltier.
1851: Thomson-effect, William Thomson.
1860: Joule-effect, James Prescott Joule.
Calciumcarbide, Friedrich Wöhler.
Acetyleen (Ethyn), Friedrich Wöhler.
1801: Vanadio: Andrés Manuel del Río, Mexico, noemde hem Eritonio.
1848: Eerste enzym ( lipase pancreas), Claude Bernard.
Rokitansky-syndroom.
1897: Ontdekking van het elektron: Joseph John Thomson.
Oorlogen en revoluties
1792-1815: Napoleontische oorlogen.
1808-1825:Oorlogen van de Spaanse Amerikaanse onafhankelijkheid.
Liberale revolutie van Porto.
1810-1821: Onafhankelijkheid van Mexico.
1821-1824: Onafhankelijkheid van Peru.
1810-1818: Onafhankelijkheid van Chili.
1810-1816: Onafhankelijkheid van Argentinië.
1821-1831: Oorlog van onafhankelijkheid van Griekenland.
Revolutie van 1830.
1810-1819: Onafhankelijkheid van Colombia.
1810-1823: Onafhankelijkheid van Venezuela.
1821: Onafhankelijkheid van Midden-Amerika.
1838-1851: Grote oorlog.
1839-1842 en 1856-1860: Opium Wars.
1844:Onafhankelijkheid van de Dominicaanse Republiek.
1846-1848: Amerikaanse interventie in Mexico.
1848: Eerste Italiaanse Onafhankelijkheidsoorlog.
Hongaarse revolutie van 1848.
Revoluties van 1848.
1854-1856: Krimoorlog.
1859-61: Tweede Italiaanse Onafhankelijkheidsoorlog.
1861-1865: War of Secession.
1862-1867: Frans-Mexicaanse oorlog.
1864: Oorlog van de hertogdommen.
1865-1870: War of the Triple Alliance.
1866: Derde oorlog van Italiaanse onafhankelijkheid.
1866: Oorlog van de zeven weken.
Revolutie van 1868.
1870: Frans-Pruisische oorlog.
1871: Gemeente van Parijs. |
1879-1884: Oorlog van de Stille Oceaan.
Chileense burgeroorlog van 1891.
1895: Liberale revolutie van Ecuador.
1898: Spaans-Amerikaanse oorlog.
Ontbinding van het Tokugawa-shogunaat.
Politiek
Geboorte, verval en wedergeboorte van liberale en burgerlijke revoluties.
Ontwikkeling van nationalismen.
Rampen
Grote Ierse hongersnood.
1815: Uitbarsting van de Indonesische vulkaan ” Tambora ” die een jaar 1816 zonder zomer veroorzaakte.
1822: Uitbarsting van de Indonesische vulkaan ” Galunggung “.
1883: Uitbarsting van de Indonesische vulkaan ” Krakatoa “.
1886: Uitbarsting van de vulkaan ” Mount Tarawera ” in Nieuw-Zeeland.
1887: Uitbarsting van de Ecuadoriaanse vulkaan ” Cotopaxi “.
Cultuur
..1804 – 1806: Beethoven componeerde zijn symfonie nr. 3 in E Flat major Opus 55.
..1881: Rodin beeldhouwt de Denker.
..1888: Louis Le Prince filmt de eerste film uit de geschiedenis, The Scene of the Garden of Roundhay.
..1848: Karl Marx; Communistisch manifest.
Belangrijke personen
..Joseph Aspdin, uitvinder van het portlandcement.
..Jane Austen, schrijfster.
..Michail Bakoenin, revolutionair en filosoof.
..Ludwig van Beethoven, componist.
..Simón Bolívar, onafhankelijkheidsstrijder.
..Napoleon Bonaparte, Frans staatsman en veroveraar.
..Johannes Brahms, Duits componist.
..Ludwig Boltzmann, Oostenrijks natuurkundige.
..Anton Bruckner, Oostenrijks componist.
..Lord Byron, Brits dichter.
..Marie-Antoine Carême, gastronoom.
..Frédéric Chopin, componist.
..Pierre Cuypers, architect.
..Charles Darwin, grondlegger van de evolutietheorie.
..Charles Dickens, Brits schrijver.
..Thomas Edison, uitvinder.
..Michael Faraday, Brits natuurkundige.
..Giuseppe Garibaldi, Vereniger van Italië.
..Carl Friedrich Gauss, Duits wis- en natuurkundige.
..Johann Wolfgang von Goethe, Duits schrijver.
..Vincent van Gogh, kunstschilder.
..Katsushika Hokusai, Japans houtsnedekunstenaar.
..Victor Hugo, Frans schrijver, dichter en politicus.
..Heinrich Lenz, ontdekker van de wet van Lenz.
..Abraham Lincoln, Amerikaans president tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, die tevens de slavernij afschafte.
..David Livingstone, ontdekkingsreiziger en zendeling.
..Gustav Mahler, Oostenrijks componist.
..Karl Marx, economisch filosoof.
..James Clerk Maxwell, Brits natuurkundige.
..Dmitri Mendelejev, Russische scheikundige.
..Napoleon III. Frans keizer.
..Friedrich Nietzsche, filosoof.
..Frans Jozef I van Oostenrijk, Oostenrijks-Hongaars keizer.
..Robert Owen, Brits filantroop en socialist.
..Henri Poincaré, Frans wiskundige.
..Bernhard Riemann, Duits wiskundige.
..John D. Rockefeller, Amerikaans zakenman, kapitalist en filantroop.
..Franz Schubert, Duits componist.
..Robert Schumann, Duits componist.
..Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofie.
..Nikola Tesla, uitvinder.
..Johan Rudolph Thorbecke, Nederlands staatshervormer.
..Jules Verne, Franse schrijver.
..Koningin Victoria, Brits koningin.
..Richard Wagner, Duits componist.
..Émile Zola, Frans schrijver.
Naar boven
Dit was een van de Spaanse Verhalen in de website spaanseverhalen.com. De verhalen in deze website zijn niet statisch, regelmatig worden de verhalen aangepast, kijk hiervoor naar deze mededeling:
- Laatst bijgewerkt 2021-07-22
Bronvermelding en referenties:
De veelal buitenlandse teksten van wikipedia zijn beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen. Ik heb deze teksten vertaald, gemengd, en vaak aangevuld met eigen kennis en ervaring, opgedaan in de periode dat ik in Spanje woon en aan deze artikelen werk.
Er kunnen ook andere bronvermeldingen zijn opgenomen, dat kunnen zaken zijn die ik, tijdens het onderzoek naar de artikelen, gelezen heb en in deze teksten verwerkt heb.
{{Anderstalige Wikipedia|taal=es|titel=Siglo XIX|oldid=108603791|datum=20180611}}
{{Nederlandse Wikipedia|taal=nl|titel=19e eeuw|oldid=51624230|datum=20180611}}
De foto’s/afbeeldingen zijn gelicenseerd onder Wikimedia Creative Commons: CC BY 1.0 , CC BY 2.0 , CC BY 2.5 , CC BY-SA 2.0 , CC BY-SA 2.5, CC BY-SA 3.0 , CC BY-SA 4.0 , GNU-licentie voor vrije documentatie of Publiek Domein
Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.
- De stoomlocomoitief. Auteur – Onbekend ;Publiek domein
- De kroning van Napoleon…… Auteur – Jacques-Louis David (1748-1825)
- Een hoge bi. Auteur – Agnieszka Kwiecień (Nova)
- Ruiterstandbeeld van Bolívar in Medellín, Colombia. Auteur – SajoR
- De chemische Industrie (BASF) in Ludwigshafen, Duistland,,,,,,. Auteur – Robert Friedrich Stieler (1847–1908) ;Publiek domein
- Tekening van verschillende soorten schildpadden in Ernst Haeckels Kunstformen,,,,. Auteur – Ernst Haeckel (1834-1919)
- De Belgische Revolutie. Auteur – Egide Charles Gustave Wappers (1803-1874)
- Ludwig van Beethoven door Joseph Karl Stieler,,,,,,. Auteur – Joseph Karl Steiler (1781-1858)
- Manchester, Engeland (“Cottonopolis”), 1840, laat de stinkende….. Auteur – Onbekend ;Publiek domein
- Drie mei 1808, in Madrid, De executies op de berg van Príncipe Pío. Auteur – Francisco Goya (1746-1828)
- Het schilderij Vrijheid (La Liberdad) die leiding geeft aan de mensen,,,,. Auteur – Eugène Delacroix (1798-1863)
- Vincent van Gogh. Auteur – Vincent van Gogh (1853-1890)
Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.
spaanseverhalen.com 