De Asturische Kunst

Asturische kunst of Asturische preromaanse kunst is een vroegmiddeleeuwse kunststijl die deel uitmaakt van de preromaanse kunst en verband houdt met het Koninkrijk Asturias, het eerste christelijke koninkrijk dat op het Iberisch schiereiland werd gevestigd na de islamitische verovering. Hoewel zij een opvolger is van de Visigotische stijl, kan niet worden gezegd dat de Asturische stijl de rechtmatige erfgenaam ervan is, omdat zij slechts toevallig enkele van haar hoofdelementen behoudt, zoals de hoefijzerboog, maar zich al snel manifesteert met nieuwe en originele elementen, misschien geïmporteerd uit het Oosten of uit Lombardije, die haar op een bijzondere manier versterken en haar als een voorloper van de Romaanse stijl bestempelen.

Wat u interesseert:

Zij ontwikkelde zich in wat nu het Principado de Asturias (Prinsdom Asturias) is, tussen het einde van de 8e eeuw en het begin van de 10e eeuw, toen zij werd opgeslokt door de Romaanse kunst uit Frankrijk. In deze periode werden disciplines als schilderkunst, edelsmeedkunst en architectuur gecultiveerd; deze laatste onderscheidt zich door het grote aantal, goed bewaarde monumenten die tot op heden over zijn gebleven en de meest complete, homogene groep van vroegmiddeleeuwse architectuur in West-Europa vormt.

Voorgevel van Santa María del Naranco (842, derde periode), een van de bekendste preromaanse gebouwen in Asturias.

Historische achtergrond

In de 5e eeuw arriveerden de Visigoten, een gekerstende stam van Oost-Germaanse oorsprong, op het Iberische schiereiland na de val van het Romeinse rijk. Zij beheersten daarna het grootste deel van het grondgebied, waarbij zij probeerden de Romeinse orde voort te zetten door de zogenaamde Ordo Gothorum (Orde van de Goten).

In het jaar 710 stierf de Visigotische koning Wittiza, en in plaats van te worden opgevolgd door de oudste van zijn drie zonen, Agila, werd de troon overgenomen door de hertog van Baetica, Rodrigo. De jonge erfgenaam zocht steun om de troon te heroveren, en behalve plaatselijke steun, benaderde hij het Moslimrijk in Noord-Afrika. Tarik, de kalief van Damascus, gouverneur in Tanger, kreeg toestemming zijn leger aan te bieden en in ‘Spanje’ te ontschepen, klaar om het op te nemen tegen het Visigotische leger van koning Roderic.

Op 19 juli 711 vond de slag bij Guadalete plaats in de buurt van Gibraltar, waar aanhangers van Witiza’s erfgenaam, gesteund door het moslimleger van Tarik, koning Rodrigo doodden en het Visigotische leger verwoestten. Tarik en zijn troepen maakten vervolgens gebruik van hun militaire superioriteit en trokken op naar de hoofdstad van de Visigoten, Toledo, die zij vrijwel zonder tegenstand innamen.

Volgens de kronieken vochten Asturische huurlingen, die reeds door de Romeinen waren gerekruteerd om hun moed en strijdlust, aan de zijde van koning Rodrigo. Deze krijgers zochten, samen met de rest van het terugtrekkende Gotische leger, hun toevlucht in de bergen van Asturië, waar zij ook probeerden enkele heilige relikwieën uit de kathedraal van Toledo veilig te stellen, waarvan de belangrijkste de Heilige Ark was, die een groot aantal relikwieën uit Jeruzalem bevatte.

Het koninkrijk Asturias ontstond precies zeven jaar later, in 718, toen de Asturische stammen, bijeengeroepen in een vergadering, besloten Pelayo tot hun leider te benoemen, een persoon van onzekere afkomst, aangezien hij voor sommige kroniekschrijvers een Visigotische edelman was die voor de Moslimveroveraars was gevlucht en voor anderen een inheemse edelman die verbonden was met het Visigotische koninkrijk. Hoe het ook zij, Pelayo voegde zich bij de plaatselijke stammen en de gevluchte Visigoten onder zijn bevel, met de bedoeling geleidelijk de gotische orde te herstellen, naar het politieke model van het koninkrijk van Toledo.

Het koninkrijk Asturias verdween met koning Alfonso III, die in december van het jaar 910 overleed. In nauwelijks tweehonderd jaar tijd moesten de twaalf koningen van de door Pelayo gestichte dynastie geleidelijk aan grondgebied terugwinnen op de moslims (León, Galicia en Castilla), een proces dat er uiteindelijk toe leidde dat het hof naar het zuiden moest worden verplaatst, naar León, vanwege zijn strategische positie in de strijd die 800 jaar na het begin ervan (1492) zijn hoogtepunt bereikte met de inname van Granada en de verdrijving van de laatste Arabische koning van het Iberisch Schiereiland. Het symbool van de vlag van Asturias, een gouden kruis (veelbetekenend ‘La Victoria’ genoemd), op een blauwe achtergrond met de Latijnse spreuk Hoc signo, tvetvr pivs, Hoc signo vincitvr inimicvs (Met dit teken wordt de gelovige beschermd, Met dit teken zult gij de vijand verslaan), vat het verenigde karakter samen dat het christendom aan de gewapende strijd gaf.

Pre-Romaans als artistieke expressie van de Asturiaanse monarchie

De Asturische preromaanse stijl is een bijzonderheid in heel Spanje, die elementen uit andere stijlen (Visigotische, Mozarabische en plaatselijke tradities) combineert, maar toch een eigen persoonlijkheid en eigen kenmerken heeft ontwikkeld en een aanzienlijk niveau van verfijning heeft bereikt, niet alleen wat betreft de constructie, maar ook wat betreft de decoratie en de goudversiering. Dit laatste aspect komt tot uiting in belangrijke werken als het Cruz de los Ángeles (Engelenkruis), het Cruz de la Victoria (Overwinningskruis), de Caja de las Ágatas (Agaatkist, alle ondergebracht in de Cámara Santa (Heilige Kamer) van de kathedraal van Oviedo), het Reliekschrijn in de kathedraal van Astorga en het Kruis van Santiago. Wat de hof-architectuur van de preromaanse monumenten betreft, deze volgde het spoor van de verschillende locaties van hoofdsteden van het koninkrijk; van de oorspronkelijke locatie in Cangas de Onís (Oost-Asturias), via Pravia (ten westen van de centrale kust), tot de uiteindelijke locatie in Oviedo, het geografische centrum van de regio.

Wat betreft de evolutie van de Asturische preromaanse stijl was dit vanaf het begin een stilistische opeenvolging die nauw samenhing met de politieke evolutie van het koninkrijk, een waarvan de fasen duidelijk zijn afgebakend. Er worden vijf fasen onderscheiden; een eerste periode (737-791) die behoort tot de regeerperiodes van de koningen Favila, Alfonso I, Fruela I, Aurelio, Silo, Mauregato en Bermudo I. Een tweede fase omvat de regeerperiode van Alfonso II (791-842), die een fase van stilistische definitie ingaat, en een derde omvat de regeerperiodes van Ramiro I (842-850) en Ordoño I (850-866); een vierde behoort tot de regeerperiode van Alfonso III (866-910) en een vijfde en laatste valt samen met de overplaatsing van het hof naar León, de verdwijning van het koninkrijk Asturias, en tegelijkertijd, van de Asturische Pre-Romaanse stijl.

Belangrijke periodes

De Asturische kunst biedt de twee types of vormen die reeds als onderscheidend in de Visigotische stijl zijn opgemerkt, maar die in de Asturische kunst nog preciezer zijn: het Latijnse type en het Byzantijnse type. Bij beide typen zijn zuilen en pilasters toegestaan en ook halve zuilen die aan de muur zijn bevestigd en met bogen zijn verbonden, waardoor de samengestelde muur wordt gevormd en een voorloper is van de pijler van de Romaanse architectuur, die reeds in de 10e-eeuwse Mozarabische architectuur volledig tot uiting komt. In beide typen zijn er halfronde bogen en bogen met een welving, maar geen hoefijzerbogen (met uitzondering van de bifora) en bogen die tevens ontlastingsbogen in de muren en steunberen of buitenhoofden zijn. In beide types zijn er versierde stenen poorten of borstweringen bij de ingang van de apsis, de zogenaamde iconostase, kapitelen die enigszins historiserend zijn en afwijken van het klassieke idee, ramen met vleugels met opengewerkt steen- of traliewerk, kleine roosvensters, ornamenten met ruwe figuren, kronkelende stelen, een verscheidenheid van rozetten, kabels en vlechtwerk en andere versieringen in Visigotische stijl.

De in 1950 herbouwde kerk Santa Cruz in Cangas de Onis, Asturias.

De eerste periode (737-791 de eerste Asturiaanse kunstwerken)

Het kruis van Don Pelayo dat later door Alfonso III bedekt werd met goud en edelstenen ‘la Victoria’.

Uit deze periode, van de opkomst en de consolidatie van het jonge koninkrijk, is het bestaan van twee kerken geregistreerd. De kerk van Santa Cruz (737) op de oorspronkelijke plaats van het hof, Cangas de Onís, waarvan wij alleen schriftelijke verwijzingen hebben, omdat zij in 1936 werd verwoest. De huidige kerk dateert uit 1950 en is, net als de oorspronkelijke kerk, gebouwd op een grafheuvel die een dolmen bedekt. De legende vertelt dat de naam Santa Cruz (“Heilig Kruis”) afkomstig is van het eiken kruis dat koning Pelayo droeg in de slag bij Covadonga, de eerste overwinning op de Arabieren, en dat dat houten kruis later bedekt werd met goud en edelstenen (regeerperiode van Alfonso III), ‘La Victoria’ genoemd werd, en het embleem op de Asturische vlag werd. Volgens de kronieken werd de kerk van Santa Cruz in steen opgetrokken, met één schip met tongewelf en een hoofdkapel aan één kant.

De tweede van deze bouwwerken is de kerk van San Juan Apóstol y Evangelista, Santianes de Pravia, gelegen in Santianes. De bouw ervan is het gevolg van de verhuizing van het koninklijk hof van Cangas de Onís naar Pravia, een oude Romeinse nederzetting (Flavium Navia) en kruispunt. De kerk, gebouwd tussen de jaren 774 en 783, vertoonde reeds een aantal elementen die vooruitlopen op de Asturische preromaanse bouwstijl; naar het oosten gericht, basilicaal grondplan (middenschip en twee zijbeuken), gescheiden door drie halfronde bogen, transept tegenover het middenschip met dezelfde lengte als de breedte van de drie zijbeuken. Er was ook een enkele halfronde apsis en een voorportaal aan de buitenkant, met een houten plafond boven het schip.

Verscheidene sculpturale decoratieve elementen met florale en geometrische motieven (iets wat gebruikelijk was in wat de kenmerken van het latere preromaans zouden worden), zijn voor het publiek te zien in de sacristie, waar zich een museum bevindt.

De tweede periode (791-842 etapa prerramirense of Alfonsí)

Alfonso II, bekend als ‘el Casto'(de Kuise) (waarschijnlijk zo genoemd omdat hij geen nakomelingen had), was een kordate koning in de Asturische monarchie. Militair gezien vestigde hij het koninkrijk definitief tegen de moslims (in de beroemde slag bij Lutos behaalde hij een belangrijke overwinning), bestuurlijk verplaatste hij het hof naar zijn definitieve plaats in Oviedo, en politiek gezien knoopte hij hartelijke en stabiele betrekkingen aan met keizer Karel de Grote, zoals blijkt uit het volgende citaat van Eginardo (Vita caroli):

… was de keizer (Karel de Grote) zo nauw verbonden met Alfonso, koning van Asturië en Galicië, dat hij telkens wanneer hij een brief of een ambassadeur stuurde, beval dat deze niet anders zou worden behandeld dan als zijn cliënt.

Wat het mecenaat voor de kunst betreft, bevorderde Alfonso II het grootste aantal preromaanse gebouwen die de kenmerken van deze stijl zouden bepalen. Samen met de koninklijke architect Tioda bouwde hij de kerken van de kerk van San Tirso, Oviedo, San Julián de los Prados, Santa María de Bendones en San Pedro de Nora, naast het paleiscomplex in Oviedo, dat nu verdwenen is, bestaande uit de kerken van San Salvador, Santa María en het aangrenzende paleis en kapel (nu de Cámara Santa (Heilige Kamer) van de kathedraal van Oviedo, de enige die is overgebleven), met relikwieën zoals de Heilige Ark en juwelen, zoals het Engelenkruis, dat hij zelf aan de kerk van San Salvador schonk. Buiten Asturias, met de legende van de ontdekking van het graf van de apostel Santiagpo (Sint-Jacob) in Galicia, op een plaats die bekend staat als campus stellae (Compostela), liet Alfonso II de eerste kerk ter ere van de heilige bouwen (jaar 892).

Toen de kerk van San Julián de los Prados, of Santuyano, werd gebouwd (ongeveer tussen de jaren (812 en 842), maakte zij deel uit van een reeks koninklijke gebouwen. De kerk had een basilicaal grondplan (middenschip en twee zijbeuken), gescheiden door drie halfronde bogen op impostkapitelen en vierkante zuilen. Opmerkelijk is het bestaan van een dwarsbeuk tussen de zijbeuken en het heiligdom, die hoger is dan het middenschip.

Tenslotte was er een recht heiligdom, verdeeld in drie kapellen, en boven de hoofdkapel, die alleen van buitenaf toegankelijk was, bevond zich een ruimte waarvan de functie nog steeds voor raadsels vatbaar is. Wat het dak betreft, had de kerk een interessant eikenhouten plafond dat met verschillende geometrische motieven was uitgesneden.

Buiten het grondplan bevonden zich een vestibule (in het oosten) en twee sacristieën aan de noord- en zuidgevel, die in directe verbinding stonden met het transept. De kerk van San Julián de los Prados is de grootste van de pre-romaanse kerken.

Vanuit ornamenteel oogpunt zijn de muurschilderingen op de muren en plafonds van deze kerk de best bewaarde hogere middeleeuwse schilderingen in Spanje. De gebruikte techniek is alle schilderingen is fresco (aangebracht met het pleisterwerk nog nat), gerangschikt in drie duidelijk afgebakende zones. De decoratieve ontwerpen vertonen duidelijke invloeden van de muurschilderkunst uit de Romeinse periode, waardoor een bepaalde sfeer wordt gecreëerd die typerend is voor de “theatrale stijl” (1ste eeuw v. Chr.). De decoratieve elementen zijn talrijk: marmerimitatie, rechthoeken, banden, weefwerk, vierkanten, imitatiekanalen en zuilen, medaillons versierd met plantenmotieven, architectonische motieven, gordijnen, maar totaal zonder enige afbeelding van bijbelse of religieuze taferelen, met als enige uitzondering het Anastasis-kruis (alfa en omega), als symbool van koninklijke macht. Dit ontbreken van figuratieve voorstellingen staat bekend als aniconisme en werd in latere preromaanse kerken niet gehandhaafd.

Het overgebleven deel van de kerk van Tirso, met het karakteristieke drie-lichtsvenster van de Asturische preromaanse bouwstijl, met halfronde bogen van baksteen

Van de kerk van San Tirso, die naast de kathedraal van Oviedo ligt, is alleen de eindmuur van de apsis van de oorspronkelijke bouw bewaard gebleven, omdat deze in de 16e eeuw door brand werd verwoest. Het overgebleven gedeelte toont de oorspronkelijke constructie in steenblokken, en in het midden bevindt zich het karakteristieke drie-lichtsvenster van de Asturische preromaanse bouwstijl, met halfronde bogen van baksteen. De centrale opening, die groter is dan de zijopeningen, wordt ondersteund door vrijstaande zuilen.

De Cámara Santa (Heilige kamer) werd gebouwd als paleiskapel voor Alfonso II en de kerk van San Salvador (beide in de 14e eeuw afgebroken voor de bouw van de huidige gotische kathedraal van Oveido). De zaal, die grenst aan de preromaanse toren van San Miguel, had ook de functie van bewaarplaats voor relikwieën die na de val van het Visigotische koninkrijk uit Toledo waren meegebracht. Het bestaat uit twee elkaar overlappende gangen met een tongewelf; de crypte of onderste verdieping heeft een hoogte van 2,30 meter, en is gewijd aan de heilige Leocadia, met daarin verschillende graven van andere martelaren.

De bovenverdieping, gewijd aan San-Miguel (aartsengel), werd in de 12e eeuw uitgebreid, waarbij het centrale gedeelte tot zes meter werd verlengd, een verbouwing die ook de huidige decoratie opleverde, een meesterwerk van de Spaanse Romaanse stijl. Vanuit architectonisch oogpunt loste de bouw van de Heilige Kamer een van de grootste problemen van de Asturische preromaanse bouwkunst op: het gewelf van twee overlappende ruimten, dat later in de gebouwen van Ramiro I werd gebruikt.

Zoals hierboven vermeld, fungeerde de Cámara Santa als koninklijke kapel en werd zij gebouwd om de juwelen en relikwieën van de kathedraal van San Salvador in Oviedo te herbergen, een functie die zij 1200 jaar later nog steeds vervult. Sommige van deze juwelen werden geschonken door de koningen Alfonso II en Alfonso III, en zijn buitengewone gouden artefacten van de Asturische preromaanse stijl.

Cruz de los Ángeles. (Heilige Kamer van de kathedraal van San Salvador de Oviedo).

Het eerste is het Cruz de los Ángeles (Engelenkruis), dat in 808 in Gauzón (op de linkeroever van de monding van Avilés) werd gemaakt in opdracht van Alfonso II van Asturias, die de edelstenen voor de vervaardiging ervan uit zijn persoonlijke schatkist schonk. Het Engelenkruis ontleent zijn naam aan de legende dat het werd gemaakt en aan Alfonso II geschonken door engelen, die aan hem verschenen in de gedaante van pelgrims. Het Griekse kruis (gelijke armen) heeft een kern van kersenhout en in het midden bevindt zich een ronde schijf die als verbinding voor de vier armen dient. De voorzijde is bedekt met een filigrein van gouddraad en banden met geometrische versiering met in totaal 48 edelstenen (agaten, saffieren, amethisten, robijnen en opalen) van grote schoonheid. In elk van de armen van het kruis is een klein doosje aangebracht om verschillende relikwieën in op te bergen, en elk van de vier doosjes heeft een overeenkomstig schuifdekseltje. De achterzijde is bedekt met fijn bladgoud dat wordt vastgehouden door gouden nagels. De versiering aan deze kant toont, gemonteerd op de centrale schijf, een grote ellipsvormige camee van agaat, en een grote steen aan het uiteinde van elke arm.

Precies een eeuw later, in 908, schonk Alfonso III, ter herdenking van honderd jaar overwinningen en veroveringen van het Asturiaanse koninkrijk, het belangrijkste pre-Romaanse gouden artefact aan de kathedraal van Oviedo: het Cruz de la Victoria (Overwinningskruis) of Santa Cruz, een Latijns kruis (ongelijke armen) van 92 cm bij 72 cm. De kern bestaat uit twee stukken eikenhout met ronde uiteinden, afgewerkt met drie folies, en in het midden verbonden door een ronde schijf. Het hele kruis is bedekt met bladgoud en filigrein, en rijkelijk versierd, vooral de voorkant, bedekt met gekleurd email, parels, edelstenen en gouddraad. Op de achterzijde staat een inscriptie in gesoldeerde gouden letters, met vermelding van de schenkers van de kerk van San Salvador, koning Alfonso III en koningin Jimena, en de plaats (alweer het kasteel van Gauzón) en het jaar waarin het werd gemaakt.

De laatste van de preromaanse juwelen in de Cámara Santa van de kathedraal van Oviedo is het Caja de la Ágatas (doosje van Agaat), aan de kerk geschonken door Fruela II van Asturias (zoon van Alfonso II), en zijn vrouw Nunilo, in het jaar 910, toen hij nog een prins was. Dit buitengewone gouden artefact in mozarabische stijl is een rechthoekig reliekschrijn van cipres met een half-piramidevormig deksel. Het is bedekt met goudplaat, met 99 kleine boogvormige openingen, omlijst met geweven gouddraad, waarin zich agaten bevinden. Het meest waardevolle deel van dit stuk is het bovenste deel van het deksel, dat waarschijnlijk hergebruikt is van een andere, kleinere reliekhouder van Karolingische oorsprong, dat honderd jaar ouder is dan de rest. Deze plaquette is versierd met panelen van email, die op hun beurt zijn omgeven door 655 ingelegde granaten.

De laatste twee architectonische werken uit de tweede periode van de preromaanse kunst zijn de kerken van Santa Maria de Bendones en San Pedro de Nora. De eerste bevindt zich op slechts vijf kilometer van de hoofdstad, in zuidoostelijke richting, van de Nalón-vallei, en was een schenking van koning Alfonso III en zijn vrouw Jimena aan de kathedraal van San Salvador, op 20 januari 905. Het lijkt sterk op Santullano, hoewel de plattegrond niet de typische basiliek van de preromaanse kerken is, maar heeft drie ommuringen aan het westelijke uiteinde, de centrale als ingangsvestibule en twee zijruimten, mogelijk om parochianen of kerkelijken te huisvesten. Deze ingang leidt naar een enkel schip met een houten plafond, overdekt door een interessant dak, van dezelfde lengte als de ingangsruimten. Het schip grenst aan twee rechthoekige zijruimten, ook met een houten plafond, waarvan het gebruik lijkt samen te hangen met de liturgische riten van die tijd. Dit schip is met het heiligdom verbonden door drie halfronde bakstenen bogen, die elk naar de bijbehorende kapel leiden, waarvan alleen de hoofd- of centrale kapel overdekt is met een bakstenen tongewelf, de andere twee met houten plafonds.

Boven de hoofdkapel bevindt zich de “typische” kamer, alleen van buitenaf toegankelijk via een klaverbladvenster met de gebruikelijke preromaanse kenmerken; de centrale boog is groter dan de zijbogen, rustend op twee vrijstaande kapitelen met koordlijst, en de bovenste rechthoek wordt omlijst door eenvoudig lijstwerk.

Onafhankelijk van het kerkgebouw, maar dicht bij de zuidgevel, staat de klokkentoren, op een rechthoekig grondplan.

De kerk van San Pedro de Nora ligt aan de rivier de Nora, op ongeveer twaalf kilometer van Oviedo. Deze kerk heeft de bouwstijl van Santullano: naar het oosten gericht, voorportaal gescheiden van het hoofdgebouw, grondplan van het basiliek-type, middenschip hoger dan de zijbeuken, met kruisvormig houten dak en verlicht door vensters met stenen traliewerk. Het rechte heiligdom is verdeeld in drie apsissen met tongewelven. Als onderscheidend element zijn de apsissen door de scheidingsmuren met elkaar verbonden door deuren met halfronde bogen. Zoals in alle kerken uit deze periode bevond zich boven de absis een kamer, die alleen van buitenaf toegankelijk was via een klaverbladvenster. De klokkentoren, gescheiden van de kerk zoals in Santa Maria de Bendones, behoort niet tot de oorspronkelijke constructie, en is het resultaat van een initiatief in de jaren zeventig van de architect en groot restaurateur van de Asturische preromaanse stijl, Luis Menéndez Pidal y Alvarez.

De derde periode (842-866 de etapa Ramirense)

Deze periode valt samen met de regeerperiodes van Ramiro I en Ordoño I. De eerste, zoon van Bermudo I, volgde Alfonso II op toen deze zonder nakomelingen stierf, en kreeg de leiding over een snel groeiend koninkrijk. Hij werd door kroniekschrijvers omschreven als Virga justitiae (knuppel van rechtvaardigheid) omdat hij het hoofd moest bieden aan twee interne opstanden van edellieden en vanwege zijn enthousiasme voor de jacht op magie en de zwarte kunsten, die in die tijd in Asturias zeer wijdverbreid waren. Hij vocht ook met succes tegen de Noormannen en versloeg hen in Gijón en A Coruña. Paradoxaal genoeg beleefde hij een tijd van vrede met zijn traditionele vijanden, de moslims, wat hem vanuit artistiek oogpunt in staat stelde de preromaanse architectuur en de decoratieve stijl aanzienlijk te vernieuwen, waardoor de zogenaamde Ramiriaanse stijl ontstond.

Etapa Ramirense

Ramiro I werd opgevolgd door zijn zoon Ordoño I, die militair gezien een zeer solide koninkrijk erfde, waardoor hij onderdanen uit het koninkrijk Asturias kon gebruiken om de verlaten steden aan de andere kant van de bergen, zoals Tui, Astorga en León, opnieuw te bevolken. Hij mat zijn militaire macht tegen de Arabieren met wisselend resultaat; in de slag bij Clavijo (jaar 859) versloeg hij hen gemakkelijk, maar zes jaar later, bij Hoz de la Morcuera, leed zijn leger, geleid door een van zijn generaals, een nederlaag, waarmee een einde kwam aan de intensieve herbevolking van het eerste deel van zijn bewind.

Het eerste werk uit deze periode, het paleis van Santa María del Naranco, behelsde een belangrijke stilistische, morfologische, constructieve en decoratieve renovatie van de preromaanse stijl, aangevuld met nieuwe, vernieuwende middelen, en betekende een sprong voorwaarts ten opzichte van de onmiddellijk voorafgaande perioden. Het is gebouwd als recreatiepaleis, ligt aan de zuidkant van de Monte Naranco tegenover de stad, en maakte oorspronkelijk deel uit van een reeks koninklijke gebouwen in de buitenwijken. Het karakter ervan als burgerlijk gebouw veranderde in de 12e eeuw toen het werd omgebouwd tot een kerk gewijd aan de Santa María.

De vernieuwingen van dit paleis verbaasden de kroniekschrijvers, die er in de loop der tijden herhaaldelijk melding van maakten. Een voorbeeld hiervan is de Crónica Silense, geschreven rond het jaar 1015, ongeveer 300 jaar na de bouw ervan, waarin over Ramiro I wordt gezegd: “

(…) hij bouwde vele constructies, op twee mijl afstand van Oviedo, met zandsteen en marmer in een gewelfd werk: (…) Hij maakte ook (…), een paleis zonder hout, van bewonderenswaardige constructie en gewelfd onder en boven,…”.

Wat de kroniekschrijvers gedurende zoveel eeuwen verwonderde waren de proporties en de slanke vormen, de rijke, gevarieerde versieringen en de invoering van langgerekte tongewelven dankzij de dwarsbogen, die ondersteuning mogelijk maakten en houten plafonds overbodig maakten. Deze oplossing, schuchter toegepast in de Cámara Santa, kwam in Santa Maria del Naranco tot volle wasdom.

Het paleis, op een rechthoekige plattegrond, heeft twee verdiepingen; het onderste niveau, of de crypte, vrij laag, heeft een centrale kamer en nog twee aan weerszijden. De bovenverdieping is toegankelijk via een dubbele buitentrap aan de voorgevel, die uitkomt in een identieke indeling als de benedenverdieping; een centrale of adellijke zaal met zes blinde halfronde bogen langs de muren, ondersteund door in de muur ingebouwde zuilen, en een mirador aan elk uiteinde. Deze zijn toegankelijk via drie bogen, vergelijkbaar met die op de muur, rustend op zuilen met spiraalvormig touwwerk, typisch voor de preromaanse stijl. Het tongewelf is gemaakt van tufsteen en wordt overeind gehouden door zes transversale bogen die op consoles rusten.

Santa Maria del Naranco betekende een stap vooruit in decoratief opzicht door de gebruikelijke normen en modellen te verrijken met elementen uit de schilderkunst, het goudwerk en de textielkunst. De rijke versiering is geconcentreerd in de hal en de miradors van de bovenverdieping, waar vooral de kubisch-prismatische kapitelen (van Byzantijnse invloed) opvallen, versierd met reliëfs omlijst door koordversieringen (uit de plaatselijke traditie) in trapezium- en driehoekige vormen, waarbinnen zich gebeeldhouwde vormen van dieren en mensen bevinden. Dit soort motieven wordt herhaald op de schijven met centrale medaillons die zich boven de kruispunten van de blinde bogen bevinden. De 32 medaillons die over het hele gebouw zijn verdeeld, zijn van gelijke grootte en vorm, maar variëren in decoratieve motieven en interieurfiguren (viervoeters, vogels, druiventrossen), een stijl die is overgeërfd uit de Visigotische periode, die op zijn beurt afstamt van de Byzantijnse traditie.

Rond de medaillons bevinden zich decoratieve banden, ook weer omlijst door touwwerk, waarbinnen vier symmetrisch gerangschikte figuren zijn gebeeldhouwd; de bovenste twee dragen lasten op hun hoofd en de onderste twee stellen soldaten te paard voor die zwaarden dragen. Deze figuren lijken een soort symbolische sociale betekenis te hebben; de krijgers die de mannen van gebed (hier offeraars) verdedigen en ondersteunen, of anders de koninklijke en kerkelijke orden die elkaar aanvullen.

Santa María del Naranco vertoont andere, even mooie en belangrijke beeldhouwwerken; voor het eerst verschijnt er een Grieks kruis, gebeeldhouwd als embleem van de Asturische monarchie, dat tegelijkertijd het gebouw beschermt tegen alle kwaad, iets wat gebruikelijk zou worden in de volksarchitectuur van steden en dorpen. Andere sculpturale elementen, zoals de kapitelen van Korinthische inspiratie op de ramen met drie bogen van de miradors of de altaarsteen in de oostelijke mirador (oorspronkelijk afkomstig uit de naburige kerk van San Miguel de Liño/Lillo), maken van dit paleis het meest kenmerkende gebouw in preromaanse stijl, een bijzonderheid die wordt benadrukt door het feit dat het het enige paleiscomplex is dat tot op heden zowel Visigotische als Karolingische hofstructuren heeft behouden.

De kerk van San Miguel de Lillo werd in het jaar 848 ingewijd door Ramiro I en zijn vrouw Paterna. De kerk was oorspronkelijk gewijd aan de Santa María totdat, zoals hierboven vermeld (en te zien aan het altaar in de oostelijke mirador van Santa María del Naranco), deze verering in de 12e eeuw overging naar het nabijgelegen paleis, waardoor deze kerk gewijd bleef aan de heilige Michaël.

De kerk van San Miguel de Lillo. Ramirense stijl.

Basilicale plattegrond met een rechthoekige kapel en zijdelingse sagristieën. Het komt overeen met het grondplan de kerk van San Miguel de Lillo.

Oorspronkelijk had zij een basilica-grondplan, drie zijbeuken met een tongewelf, hoewel een deel van de oorspronkelijke structuur is verdwenen doordat het gebouw in de 12e of 13e eeuw in verval raakte. Tegenwoordig is de westelijke helft uit die periode bewaard gebleven, samen met verschillende elementen in de rest van de kerk, zoals de fantastische jamben in de vestibule of het buitengewone traliewerk in het raam van de zuidelijke muur, dat uit één enkel stuk steen is gehouwen.

De laatste van de kerken uit deze periode is Santa Cristina de Lena, gelegen in het district Lena, ongeveer 25 km ten zuiden van Oviedo, aan een oude Romeinse weg die de landerijen van de hoogvlakte met Asturias verbond. De kerk heeft een ander grondplan dan de pre-Romaanse traditionele basiliek. Het is één enkele rechthoekige ruimte met een tongewelf, met vier bijgebouwen in het midden van elke gevel. De eerste van deze bijgebouwen is de typisch Asturische preromaanse vestibule, met een koninklijke tribune op het bovenste gedeelte, toegankelijk via een trap die aan een van de muren vastzit. In het oosten bevindt zich het altaar, met een enkele absis, in plaats van de traditionele drievoudige apsis van de Asturische preromaanse stijl, die teruggaat op Visigotische invloeden. In het noorden en zuiden bevinden zich respectievelijk twee andere ommuringen met halfronde bogen en tongewelven, waarvan het gebruik werd geassocieerd met de Hispano-Visigotische liturgie die tot de 11e eeuw in Spanje werd beoefend.

Een van de meest bijzondere elementen van Santa Cristina de Lena is de aanwezigheid van het boven de vloer uitstekende priesterkoor in het laatste deel van het middenschip, dat door drie bogen op marmeren zuilen is afgescheiden van het voor de gemeente bestemde gedeelte. Deze scheiding, die ook in andere Asturische kerken voorkomt, wordt in geen enkele andere kerk met een soortgelijke structuur herhaald. Zowel de roosters boven de bogen als de muur die de centrale boog omsluit, zijn hergebruikt in de 7e eeuw, toen ze van Visigotische oorsprong waren.

Aan de buitenkant van de kerk valt het grote aantal steunberen (32) op, die in sommige gevallen een louter esthetische functie lijken te hebben. Vlakbij deze kerk bevindt zich het Asturisch Pre-Romaans Informatiecentrum, gevestigd in het oude spoorwegstation Norte de la Cobertoria.

De vierde periode (866-910 etapa postramirense)

Dit omvat de regering van Alfonso III, die op 18-jarige leeftijd op de troon kwam, na de dood van zijn vader, Ordoño I, wat het hoogtepunt van het koninkrijk Asturië betekende. Zijn expansie tegen de Islam bracht hem ertoe Porto en Coimbra in het huidige Portugal te veroveren, en hij verlegde de grenzen van het koninkrijk tot aan de rivier Mondego, waar hij Zamora, Simancas, Toro en het hele gebied dat bekend staat als Campos Góticos herbevolkte. Het idee van het Asturische koninkrijk als voortzetting van de Visigoten in Toledo werd volledig overgenomen, wat de verplichting inhield om al het door de moslims bezette gebied opnieuw te veroveren. Dit idee werd weerspiegeld in de historische kronieken, zoals de Crónica Albeldense, geschreven in Oviedo in het jaar 881, waarin de geschiedenis wordt verteld van het Gothische koninkrijk (Ordo Gentis gothorum), gevolgd door de Asturische monarchie (Ordo Gothorum Obetensium fíegnum). Het moment van uitbreiding en rijpheid van het koninkrijk werd ook weerspiegeld in een culturele opleving die vanuit het hof werd bevorderd, met architectonische en artistieke vernieuwing.

De geleidelijke expansie en de toenemende macht van het koninkrijk wakkerde ook de ambitie aan van de drie zonen van Alfonso III (García I, Ordoño II en Fruela II), die, aangemoedigd door een aantal edellieden, de koning onteigenden en hem opsloten in de stad Boiges (Boides-vallei, het huidige Valdediós). Desondanks stonden zij hem toe een laatste veldtocht tegen de moslims te leiden in Zamora, waar hij opnieuw als overwinnaar uit de strijd kwam. Hij stierf bij zijn terugkeer, in december van het jaar 910. In de kronieken beschreven als “Grote Koning en Keizer” (Magnus Imperatore Impemtor Noster), kon de koning, die de grootste uitbreiding en consolidatie van het koninkrijk sinds de stichting door Pelayo tot stand had gebracht, niet voorkomen dat het door hem in drie delen werd opgesplitst, Asturias, Galicia en León, wat uiteindelijk de verdwijning van het koninkrijk Asturias betekende.

San Salvador de Valdediós en Santo Adriano de Tuñón zijn de twee kerken die door deze vorst zijn gebouwd, naast de Foncalada-fontein (fonte incalata) in het centrum van Oviedo, en de reeds genoemde gouden voorwerpen in de Cámara Santa, het Cruz de la Victoria en de Caja de las Ágatas.

San Salvador te Valdedios. Omgeven door een weelderige natuur en ver van de menselijke wereld verwijderd. De Asturische valleien, de plek voor meditatie, een gebed of een ontmoeting met het goddelijke (bovennatuurlijke). De snelle verbreiding van plaatsen zoals Ribiera, Sacra of Valdedios verwijst naar de momenten waarop nieuwe of bestaande steden werden gekoloniseerd door de kloosters.

De kerk van San Salvador de Valdediós staat in het dal van de Boides (Villaviciosa), de plaats waar Alfonso III werd vastgehouden toen hij door zijn zonen werd onteigend, en waar zich vroeger een oud klooster bevond van de orde der Benedictijnen, in de 13e eeuw vervangen door de Cisterciënzers. De kerk die bekend staat als de “Bisschopskapel” werd ingewijd op 16 september 893, in aanwezigheid van zeven bisschoppen, en staat op een klassiek basiliekplan met een drievoudig heiligdom, dat het middenschip met vier halfronde bogen scheidt van de zijbeuken.

Het grondplan van de San Salvador van Valdediós.

Aan het westelijke uiteinde bevinden zich drie ommuringen, waarvan de centrale als toegangsportaal dient en twee andere links en rechts, waar wellicht pelgrims werden ondergebracht. Het gewelf boven het middenschip heeft, net als dat boven de apsissen, een bakstenen plafond en is versierd met muurschilderingen in al fresco’s, afgewisseld met verschillende geometrische motieven.

De koninklijke tribune bevindt zich boven het voorportaal, gescheiden van het voor de gemeente bestemde gedeelte (spatium fidelium) in het middenschip, en dit weer van het voor de liturgie bestemde gedeelte gescheiden door metalen roosters , die nu verdwenen zijn. Tot de bijzondere elementen van deze kerk behoren de overdekte galerij die later aan de zuidelijke gevel is toegevoegd oftewel het Koninklijke portiek, de zware 50cm dikke vierkante zuilen die de bogen van de middenschepen ondersteunen, het driepasvenster in de centrale apsis, en de daarboven gelegen ruimte die uitsluitend van buitenaf toegankelijk is door een venster dat hier twee openingen heeft, in tegenstelling tot de gebruikelijke drie.

De kerk van Santo Adriano de Tuñón bevindt zich aan de oever van de rivier de Trubia, naast een oude Romeinse weg. De kerk werd gesticht op 24 januari 891 en heeft een klassiek basiliekplan, hoewel zij in de 17e en 18e eeuw werd uitgebreid met een schip aan de westkant en een klokgevel. De frescoschilderingen in deze kerk zijn de enige overblijfselen van het werk van Mozarabische schilders van een Asturische kunstatelier.

Tenslotte is er de Foncalada-fontein, de enige civiele constructie uit de boven-middeleeuwen die in Spanje bewaard is gebleven. Deze werd gebouwd aan de buitenkant van de stadsmuren van Oviedo, met stenen blokken en een doorsneden dak, tongewelf en rechthoekig grondplan. De kruising van het dak wordt bekroond door een driehoekig fronton, gebeeldhouwd met het Cruz de la Victoia, kenmerkend voor Alfonso III, waaronder de typische inscriptie van het koninkrijk Asturias zegt:

HOC SIGNO TVETVR PIVS, HOC SIGNO VINCITVR INIMICVS

MET DIT TEKEN WORDT DE GELOVIGE BESCHERMD, MET DIT TEKEN ZULT GIJ DE VIJAND VERSLAAN.

De vijfde periode (910-925)

Na de dood van Alfonso III en de verdeling van het koninkrijk Asturias onder zijn zonen, ging de Asturische preromaanse stijl zijn laatste fase in met twee bouwwerken. De eerste daarvan is de kerk van San Salvador de Priesca (op enkele kilometers van Valdediós), ingewijd op 24 september 921, die architectonisch en decoratief verwijst naar het door Santullano vastgestelde model, en niet naar latere werken. In de 17e en 18e eeuw onderging het verschillende verbouwingen, waarbij vooral de structuren die aan het voorportaal grenzen, werden gewijzigd door ze met de zijbeuken te verbinden.

De kerk van Santiago de Gobiendes, gelegen in de buurt van Colunga, vlakbij de zee en het gebergte van Sueve, is de laatste van de preromaanse kerken en volgt, net als de vorige, het bouwmodel van Santullano. In de 17e en 18e eeuw werd de kerk ingrijpend verbouwd, waarbij de ingang, de voorgevel en de hoofd- en zijkapellen werden gewijzigd.

Kenmerken van de Asturische kunst

De kenmerken die de Asturiaanse kunst identificeren zijn de volgende:

De wens om de glorie van het Visigotische koninkrijk van Toledo, waarvan zij zichzelf erfgenamen achtten, in herinnering te brengen.
De intieme relatie met de koninklijke macht (het wordt ook wel de kunst van de Asturiaanse monarchie genoemd).
Overwicht van de architectuur, voornamelijk gewelven, boven de andere kunsten. De volgende kenmerken springen in het oog:
- Parement, metselwerk en baksteen in de muren, waarbij de parament is gereserveerd voor hoeken en versterkende elementen;
- de halfronde boog, al dan niet overkragend, en het tongewelf, versterkt door gordelbogen of geheel zonder bogen;
- de samengestelde muur (blinde bogen aan de binnenkant en landhoofden of steunberen aan de buitenkant);
- de binnenversiering met fresco’s over verschillende thema’s, gebruikelijk in de Karolingische kunst; het volstaat eraan te herinneren dat Alfonso II ‘el Casto’ (791-842) een tijdgenoot van Karel de Grote was;
- versierde basementen, sogueado schachten (met ineengestrengelde touwachtige ornamenten) en verrijkte kapitelen, die allemaal werden gebruikt om de zuilen te verfraaien;
  in religieuze gebouwen, overwegend het basiliekplan met drie schepen (gescheiden door arcaden op pijlers) en een driedelige koorafsluiting, met rechthoekige apsissen, waarvan de middelste de grootste is;
- in het bovenste deel van de centrale apsis, een schatkamer die naar buiten toe openstaat door een raam zonder interne verbinding (in de Visigothische periode was dit een verbinding van binnenuit), waarvan de functie niet is gespecificeerd, hoewel het een louter plastisch middel zou kunnen zijn om de harmonie van de externe volumes van de tempel te bewaren;
- zijdelingse sagristieën;
- portiek aan de voet van de kerk;
- systeem van steunberen, een voorbeeld in San Miguel de Lillo.

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

Kunstgeschiedenis (deel I)

Dit was een van de Spaanse Verhalen in de niet commerciële website spaanseverhalen.com. De verhalen in deze website zijn niet statisch, regelmatig worden de verhalen aangepast, kijk hiervoor naar deze mededeling:

Laatst bijgewerkt 2022-01-06

Coralma*

Spaanse Verhalen. https://spaanseverhalen.com

Bronvermelding en referenties:
De veelal buitenlandse teksten van wikipedia zijn beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen. Ik heb deze teksten vertaald, gemengd, en vaak aangevuld met eigen kennis en ervaring, opgedaan in de periode dat ik in Spanje woon en aan deze artikelen werk.
Er kunnen ook andere bronvermeldingen zijn opgenomen, dat kunnen zaken zijn die ik, tijdens het onderzoek naar de artikelen, gelezen heb en in deze teksten verwerkt heb.

Anderstalige Wikipedia|taal=es|titel=Arte asturiano|paginacode=135997533| datum=20220101
Anderstalige Wikipedia|taal=ca|titel=Art asturià|paginacode=29015962| datum=20220101
Anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Asturian architecture|paginacode=1036347840| datum=20220102

Deze teksten zijn beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen 3.0. CC BY-SA 3.0

Andere bronnen zijn:

De foto’s/afbeeldingen zijn gelicenseerd onder Wikimedia Creative Commons: CC BY 1.0 , Naamsvermelding 2.0 Unported CC BY 2.0 , Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0), CC BY 2.5 , CC BY-SA 2.0 , CC BY-SA 2.5, Attribution 3.0 Unported (CC BY 3.0), Attribution-ShareAlike 3.0 Unported (CC BY-SA 3.0), CC BY-SA 4.0 , GNU-licentie voor vrije documentatie , CC0 1.0 Universal, CC BY-SA 1.0 of Publiek Domein, als u op één van de link’s hieronder klikt, krijgt u de volledige informatie van deze foto’s/afbeeldingen te zien.

Voorgevel van Santa María del Naranco (842, derde periode), een van de bekendste…. Auteur – Rafaelji, licentie CC BY-SA 3.0
Interieur, St Juliàn Prados, Oviedo. Auteur – Jaume, licentie Publiek Domein
De in 1950 herbouwde kerk Santa Cruz in Cangas de Onis, Asturias. Auteur – Zarateman, licentie CC BY-SA 4.0
Het kruis van Don Pelayo dat later door Alfonso III bedekt werd met goud en…. Auteur – Jaume, licentie Publiek Domein
Santianes de Pravia. Auteur – Ramón, licentie CC BY-SA 2.0
Alfonso II. Auteur – AdelosRM, licentie Publiek Domein
San Julián de los Prados. Auteur – D.Rovchak, licentie CC BY-SA 4.0
Het overgebleven deel van de kerk van Tirso, met het karakteristieke drie-lichtsvenster. Auteur – José Luis Filpo Cabana, licentie CC BY-SA 4.0
Cruz de los Ángeles. Auteur – Zarateman, licentie CC BY-SA 3.0
Ramiro I. Auteur – Afernand74, licentie Publiek Domein
Ordoño I. Auteur – Afernand74, licentie Publiek Domein
Santa Maria del Naranco, Oviedo. Auteur – Alonso de Mendoza, licentie CC BY-SA 4.0
De kerk van San Miguel de Lillo. Ramirense stijl. Auteur – Rodelar, licentie CC BY-SA 3.0
Basilicale plattegrond met een rechthoekige kapel en zijdelingse sagristieën. Auteur – Ch1902, licentie Publiek Domein
Alfonso III. Auteur – AdelosRM, licentie Publiek Domein
San Salvador te Valdedios. Omgeven door een weelderige natuur. Auteur – AnTeMi, licentie CC BY-SA 3.0
Het grondplan van de San Salvador van Valdediós. Auteur – Ch1902, licentie Publiek Domein

Coralma*, is eigen werk dat u terug kunt vinden als een CC BY-SA 4.0 file in Wikipedia Commons, waarmee ik aangegeven heb dat u vrij bent het werk te kopiëren, te verspreiden, te verzenden en om het werk aan te passen.