de autonome gemeenschap
Madrid

Madrid heeft zijn bezoekers veel te bieden; cultuur, kunst, vrije tijdsbesteding, architectuur…. en nog veel meer, en niet alleen in de stad. Het Madrid dat hier aan bod komt is de regio Madrid. Het gebied van de Comunidad Autónoma Madrid is een bijna gelijk benige driehoek dat ongeveer in het midden van het Iberisch schiereiland ligt. Van oudsher zeer succesvolle steden in deze regio zijn Chinchón. Alcalá de Henares, San Lorenzo de El Escorial en Aranjuez waarvan de laatste drie door UNESCO uitgeroepen zijn tot Werelderfgoed. Ook de eerdere hoofdstad van Spanje, Toledo (Castilla-La Mancha) ligt binnen ‘handbereik’. In het noorden van de regio vinden we de Sierra de Guadarrama een berggebied met een aantal meest spectaculaire landschappen. Het is een uitstekend natuurgebied voor wandelaars en in de winter wordt er volop geskied.

La Comunidad de Madrid is een comunidad autónoma (autonome gemeenschap) van het Spaanse Koninkrijk, dat historisch gezien tot de regio van Castilla la Nueva behoorde. Het is gelegen in het centrum van het Iberisch schiereiland, in het centrum van de Meseta Central (het Centraal Plateau). Grenzend aan de provincies Guadalajara, Cuenca, Toledo van de comunidad Castilla-La Mancha en de provincies Ávila en Segovia van Castilla y León. Madrid is een uniprovincial, dat wil zeggen dat de Comunidad autónome uit slechts één provincie bestaat, net als Asturias, de Baleares, Cantabria, Murcia, Navarra en La Rioja. De hoofdstad van de regio is het gelijknamige Madrid.

Het is de op twee na meest bevolkte autonome gemeenschap en tevens de dichtstbevolkte. Het heeft een centrale positie in het vervoersnetwerk van Spanje. In 2018 vertegenwoordigde het BBP van Madrid 19,2% van het nationale BBP. Het heeft ook een rijk artistiek en natuurlijk erfgoed, met drie werelderfgoedsites: het koninklijke-klooster van El Escorial (Real Sitio de San Lorenzo de El Escorial y El Escorial), de universiteit en het historische centrum van Alcalá de Henares, en ten slotte, het culturele landschap van Aranjuez (Paisaje cultural de Aranjuez).

De hoofdstad Madrid is ook de hoofdstad van Spanje. De provincie heeft een populatie van 6.587.711 inwoners (2018), die voornamelijk is geconcentreerd in het grootstedelijke gebied.

De vorming van de huidige autonome regio werd, in de laatste jaren van ’70, voorafgegaan door een intens politiek debat. In eerste instantie werd er gesproken over Madrid als een provincie van Castilla-La Mancha, en dat dan met een speciale status, omdat het hier toch gaat om de hoofdstad van het land. In 1981 werd de scheiding van deze regio werkelijkheid, het was de erfgenaam van het oude Castilla de Nueva, waartoe Madrid vanaf de 19e eeuw had toebehoord, maar dat het vanaf 1983 zijn huidige autonome status zou krijgen.

Vervolgens wordt de stad Madrid gekozen als de hoofdstad van de gemeenschap, hoewel ook andere steden, zoals Alcala de Henares (deze had zich in de begin jaren van 1980 als kandidaat opgevoerd) werden genoemd om deze taak te vervullen. In 2006 kondigde Getafe aan dat zij ernaar streefde om de titel van hoofdstad van Madrid over te nemen.

Geschiedenis

---

De geschiedenis van de Comunidad van Madrid is dus zeer recent. Bestuurlijk  laat de provincie zich pas in de 19e eeuw, en de late 20e eeuw van zich horen als de autonome provincie vorm begint te krijgen. Er zijn echter een aantal oude historische mijlpalen die doorslaggevend waren voor het bepalen van het huidige profiel van de regio:

• • • • 

        De aanwezigheid en uitbreiding van menselijke nederzettingen in de oude geschiedenis, was van groot belang.

      • Het ontstaan van Complutum (Alcala de Henares) in de Romeinse tijd.
      • Het defensieve karakter dat het Madrileense grondgebied in de Andalusische periode had en de rol van Mayrit (Madrid) in de verdediging van Toledo.
      • De grondwet van de Raad van de Tierra de Madrid gedurende de Reconquista, een eerste grote stap voorwaarts voor het latere, werkelijke bestuur.
      • De aanwijzing van de stad Madrid als de hoofdstad tijdens de renaissance, in wat later wordt vertaald in een tweede beslissende toewijzing.
      • De grootstedelijke uitbreiding van de 20e eeuw, die zich zo ontwikkelde dat de vorming van de huidige autonome regio een logisch gevolg werd.

Mede onder invloed van deze hoogtepunten, en het feit dat de hoofdstad zich onderscheidde als de meest historische factor die het ontstaan van de provincie Madrid rechtvaardigde. Hieraan voegde men in de 20e eeuw de grootstedelijk voorwaarde van Madrid toe, de sleutel tot scheiding van de oude regio van Castilla la Nueva. Hiermee werd de integratie van Madrid, gezien de sterke sociale, economische en demografische onbalans, waarmee het grootstedelijk gebied van Madrid te maken heeft, omgevormd tot een uniprovinciale gemeenschap.

Prehistorie, Romeinse – en Visigotische tijdperk

Het grondgebied van de provincie Madrid werd vanaf het tweede Paleolithicum bewoond, met name in de valleien en langs de instromende riviertjes van de grotere rivieren de Mazanares, Jamara en Henares. Dit blijkt uit de vele, rijke archeologische opgravingen die in dit gebied gedaan zijn. Tussen de meest belangrijke vondsten die men hier heeft gedaan, bevindt zich de zeer belangrijke Beker van Ciempozuelos, die naam gaf aan een speciaal type keramiek, daterend uit de Vroege Bronstijd (tussen 1979 en 1970 v. Chr.). In de Pedriza del Manzanares, net buiten Manzanares el Real, in de grot van Reguerillo, vlakbij Patones.

Tijdens het Romeinse Rijk, werd de regio een deel van de provincie Citerior Tarraconense, behalve het zuidwestelijke deel van de Alberche, dat behoorde tot Lusitania. Het gebied werd doorkruist door twee belangrijke Romeinse wegen, de XXIV – XXIX, van Astorga naar Laminium, en de XXV, van Emerita Augusta naar Caesaraugusta. De stad Complutum (Alcala de Henares) was redelijk belangrijk voor het Romeinse Rijk, Terwijl Titulcia en Miaccum aan de voet van de bergketen en de kruising van de wegen.

In de Visigotische periode verloor de regio zijn belang. De bevolking verspreidde zich over kleine dorpen en zelfs Complutum (Alcala de Henares) verviel in de vergetelheid. Later werd dit Alcala de Henares weer aangewezen als nieuwe aartsbischoppelijke zetel in de 5e eeuw in opdracht van Asturio Serrabo, aartsbisschop van Toledo, maar dit was niet voldoende om de verloren glorie te herstellen.

Al-Ándalus

Het centrum van het schiereiland was tot de 11e eeuw, één van de minst bevolkte regio’s van al-Ándalus, tot er een belangrijke militaire enclave werd geïnstalleerd. De moslims zette een verdedigingssysteem van forten en wachttorens op, waarmee geprobeerd werd om de opmars van de christelijke koninkrijken te stoppen. Deze fortificaties stonden over het gehele gebied verspreidt.

Het fort Mayrit (Madrid) werd enige tijd later, ergens tussen 860 en 880, gebouwd. Het was een zogenaamde Ribad, een fort met militairen waar ook een religieuze gemeenschap woonde. De kern vanwaaruit Madrid ontstond. Al snel werd de fortificatie uitgebreid en kreeg daardoor een grotere strategische waarde in de verdediging van Toledo. Ook de fortificaties van Talamanca en Qal’-al’-Abd-Al-Salam (Alcalá de Henares) werden versterkt. Dit zijn de drie belangrijkste fortificaties, ze zijn belast met het verdedigen van de rivier de Manzanares en de wegen rondom Jarama en Henares. In het geval van Qal’-at-Jalifa (Villaviciosa de Odón) dat was opgenomen in een netwerk van wachttorens die toezicht hielden op de passages, net als die van Torrelodones, van Vellón of Berrueco (deze torens staan er nog steeds). Wanneer er zich alerte omstandigheden voordeden communiceerde deze torens met elkaar middels rooksignalen.

In 1083 werd Madrid door Alfonso VI veroverd op de moslims twee jaar later gebeurde hetzelfde met Toledo. Voor Alcalá de Henares duurde het tot 1118 voordat het werd opgenomen in het Koninkrijk van Castilla.

De christelijke herbevolking

De door de christenen veroverde gebieden vielen uiteen in verschillende domeinen als gevolg van een langdurig proces van herbevolking (11e tot de 15e eeuw), waarbij men conflicten kreeg met feodale heren of met de kerkelijke macht en de verschillende besturen die de herbevolking regelde.

Na Madrid en Toledo werd als eerste in 1118 Alcalá de Henares en de omgeving van Villa y Tierra veroverd. En in 1135 kreeg Tierra Cumpletense de zogenaamde ‘Fuero Viejo’ (oude rechten). Deze compenseerde deels de integratie van het bisdom Complutense (het bisdom van Alcalá de Henares) door het bisdom van Toledo in 1099. In 1223, wijzigde de aartsbisschop Rodrigo Ximénez de Rada deze statuten in wat toen ging heten ‘Fuero Extenso’ ( wetten ten uitvoering). Het duurde tot 1509, dat kardinaal Cisneros nieuwe bijgewerkte wetten presenteerde. Deze nieuwe wetten werden tot het einde van het oude regime gehandhaafd en gaven de gebieden rondom Alcalá de Henares een volledige juridische autonomie.

In de 13e eeuw, behoudt Madrid, net als Alcalá, zijn eigen rechtspersoonlijkheid, eerst met de ‘Fuero Viejo’ en later met de ‘Fuero Real’ (Koninklijke Wetten), toegekend door Alfonso X in 1262 en door Alfonso XI in 1339 geratificeerd. Buitrago del Lozoya, Alcalá de Henares en Talamanca de Jarama  onderscheiden zich door hun belangrijke capaciteit tot herbevolking tijdens deze eeuw.

Het bestuurlijke gebied rondom Alcalá de Henares waar de bovenstaande privileges golden, werd in de laatste fase gevormd door de volgende gemeente: Ajalvir, Camarma de Esteruelas, Daganzo de Abajo(of Daganzuelo vandaag de dag woont daar niemand meer), Torrejon de Ardoz, Valdemora, Arganda, Ambite, Anchuelo, Bilches of Vilches, Campo Real, Carabaña, Corpa, Los Hueros, Loeches, La Olmeda, Orusco, Perales de Tajuña, Pezuela de las Torres, Querencia, Santorcaz, Los Santos de la Humosa, Tielmes, Torres de la Alameda, Valtierra, Valmores, Valverde de Alcalá, Villar del Olmo, Valdilecha en Villalbilla.

Rond de huidige hoofdstad van de comunidad werd een territoriaal bestuur opgericht dat men Tierra de Madrid noemde, dit was een eerste aanzet tot het vormen van de provincie, die zich uitstrekte over de gemeenten van San Sebastián de los Reyes, Cobeña, Las Rozas de Madrid, Rivas-Vaciamadrid, Torrejon de Velasco, Alcorcón, San Fernando de Henares en Griñón.

De raad had meerdere geschillen met Segovia, dat toen één van de meest invloedrijke steden van Castilla was. Over de controle van het Real de Manzanares (de naam die Affonso X aan een bezet gebied noordelijk van Madrid had gegeven in 1275), een uitgestrekt gebied, dat uiteindelijk aan het Huis van Mendoza werd gegeven. De Comunidad de la Villa y Teirra de Segovia (een Castilliaanse politieke instelling) werd omgezet in Sexmo de Casarrubios, in de valleien van de rivieren Guadarrama en Perales, werd omschreven als de oude islamitische medina Calatalifa (in de huidige termijn van Villaviciosa de Odón).

De hoofdstad

De Castilliaanse monarchie kreeg een bijzondere voorliefde voor het centrum van het schiereiland, aangetrokken door zijn rijke bossen en jachtgebieden. El Pardo was een gebied dat regelmatig bezocht werd door de koningen uit de tijd van Enrique III (14e eeuw). Ook de ‘Reyes Católico‘ drukte de bouw van het Koninklijke Paleis van Aranguez door. In de 16e eeuw, werd het San Lorenzo van El Escorial aan de lijst van Koninklijke Locaties in de provincie toegevoegd.

De stad Madrid zelf, die deel uitmaakte van de groep van 18 steden met stemrecht in het Cortes de Castilla, ontving bij tal van gelegenheden de Koninklijke Hofhouding (Cortes del Reino). Terwijl het tegelijkertijd de residentie van verschillende monarchen was, waaronder keizer Carlos I, die het Alcázar van Madrid renoveerde en uitbreidde. De groeiende invloed van de sociale-politiek van de regio voegde in de 16e eeuw het cultureel centrum van de Universiteit van Alcalá de Henares toe, dat werd geopend in 1508. Dit gebeurde op verzoek van kardinaal Cisneros.

In 1561, verklaard koning Felipe II, Madrid tot hoofdstad van zijn Imperium, in wat kan worden beschouwd als de tweede aanzet – en misschien wel de beslissende – voor de latere configuratie van de provincie Madrid.

Met het verkrijgen van de status van hoofdstad, dwong men een economische ondergeschiktheid af aan de omliggende gebieden van stad Madrid, dat verder ging dan de huidige grenzen van de provincie van Madrid. Het veroorzaakte ook een uitbreiding van de bevoegdheden van de Sala de Alcaldes de la Casa y Corte (instelling van burgemeesters) die pogen een regio te vormen rond de hoofdstad.

Maar toch was het verre van een authentiek bestuur, zeker als we kijken naar de staten van het Oude Regime  waar vele voorname rechtgebieden (señoriales) naast elkaar bestaan, zowel seculier als kerkelijk. Onder de eerste vindt men gebieden van grote omvang, net als Real de Manzanares, dat in handen is van de familie Mendoza, maar ook kleine heerschappijen als het Valverde de Alcalá. Onder de tweede vinden we monastieke (kloosterlijke) bezittingen, zoals het Cartuja de El Paular, de seculiere geestelijkheid, zoals het meer uitgebreide aartsbisdom van Toledo, en militaire orders als het Encomienda Mayor de Castilla van het Orden de Santiago, die Valdaracete, Villarejo de Salvanés en Fuentidueña de Tajo bezette.

De illustratie

In de 18e eeuw evenmin, corrigeert men de bestuurlijke ontwrichting van de Madrileense gebieden, ondanks enkele pogingen. Tijdens het bewind van Felipe V, creëerde men op nationaal niveau een vorm van bestuurlijk beheer, met politieke en bestuurlijke macht. Echter dit Intendencia de Madrid (beheer van Madrid) lost de kern van het probleem niet op en dat werkte alleen maar ten nadele van het centralisatie proces voor de provincie.

In Guadalajara vielen de partijen van Colmenar Viejo en Buitrago del Lozoya samen, net als die van de heerschappij van Real de Manzanares grotendeels samenviel met die van het huidige  Sierra de Guadarrama. Segovia breidde zijn heerschappij naar het noorden en westen uit, ten opzichte van de huidige Madrileense provincie. Terwijl Toledo het oosten bezet hield, waren Alcalá de Henares en Chinchón twee belangrijke steden in het oosten en zuidoosten. Casarrubios, dat nu in de provincie Toledo ligt, en Zorita de los Canes in de provincie Guadalajara waren sterk afhankelijk van Madrid.

Deze territoriale verstrooiing beïnvloed de fundamentele processen zoals de bevoorrading van Madrid, en dat was een probleem voor de inmiddels meest dichtbevolkte stad van de monarchie. Het effect was dramatisch: terwijl de stad Madrid een groot deel van de inkomsten van het land absorbeerde en ook nog eens het omliggende gebied innam, (lees, in handen kwam van adellijke families of kerkelijke macht of onder invloed van de koninklijke macht) terwijl het volk verarmde en de stad geen enkele mogelijkheid zich op socio-economisch gebied zo te ontwikkelen dat het overeenstemde met de behoefte van de hoofdstad.

Een ander probleem van de stad was het gebrek aan infrastructuur. Toledo was van oudsher het centrum van de zuidelijke Submeseta en er moest een adequaat netwerk komen om de toevoer naar de stad te garanderen. De radiale structuur van de Spaanse verkeersverbindingen stamt uit de 18e eeuw, met Madrid als middelpunt.

Gedurende de 18e  eeuw werd de stad getransformeerd met grote stedelijke projecten, in een tijd dat het gebruikelijke was grote ontwikkelingen te bevorderen in de steden. En dan kijken we naar het werk dat Carlos III deed voor de stad, hij liet een aantal van de mooiste gebouwen en monumenten neerzetten in de stad, en hij verbeterde de omstandigheden zodat men betere sociale, economische en culturele instellingen kon creëren die tot de dag van vandaag goed functioneren.

Volgens een eerste officiële volkstelling gehouden in 1787 telde de stad Madrid 156.672 inwoners (het inwonersaantal van de stad zelf werd geschat op 15.000).

Van Provincie naar Comunidad Autónoma

Het grondgebied van de Comunidad de Madrid bereikte zijn huidige territoriale grenzen in 1833, dat gebeurde met de toenmalige verdeling van Spanje in provincies waarvan Madrid er één was. Bij deze verdeling werd de provincie Madrid toegewezen aan de regio Castilla la Neuva. Deze verdeling van regio´s was niet meer dan een classificatie, waaraan elke vorm van bestuurlijk orgaan ontbrak. Castilla de Neuva bestond verder uit de provincies Ciudad Real, Cuenca, Guadalajara en Toledo. De grenzen van deze provincie zijn min of meer gelijk gebleven aan de grenzen uit die tijd.

In de 20e eeuw, tijdens de omschakeling van dictatuur naar democratie, ontstond de vrees dat de speciale economische en demografische status van Madrid een factor van onbalans zou zijn in de regio Castilla de Neuva en werd uiteindelijk besloten om de provincie Madrid omgevormd zou worden tot een Comunidad autónoma uniprovincial. Het was de laatste Comunidad in wording.

Inmiddels vormde de provincies Cuenca, Guadalajara, Ciudad Real en Toledo (die eerder toebehoorde aan de Regio Castilla de Neuva) en de provincie Albacete (dat eerder geïntegreerd was in de Regio Murcia) aan de huidige Comunidad autónoma Castilla La Mancha.

De autonome status van de Comunidad van Madrid werd goedgekeurd op 1 maart 1983. De Provincie Madrid stelde zich als de Comunidad autónoma onder de Ley Orgánica (Organische Wet) van 3/1983, van 25 februari (BOE 1-3-83) met de benaming van “Comunidad de Madrid”. Vaak wordt de misleidende term CAM gebruikt, maar deze is juridisch alleen toegestaan aan de Caja de Ahorros del Mediterráneo (CAM). Onder de bevolking is geen referendum gehouden om hun instemming of afkeuring te geven aan de voorstellen tot de vorming van Comunidad autónoma.

Sinds de oprichting van de Comunidad de Madrid zijn er vijf regionale presidenten verkozen: Joaquin Leguina (1983 – 1995), van de PSOE, alle andere waren van de PP: Alberto Ruiz-Callardon (1995 – 2003), Esperanza Aguirre (2003-2012), Ignacio González González (2012-2015) en Christina Cifuentes Basin (2015- tot heden).

Symbolen

---

De wet 2/1983, van 23 december, beschrijft de vlag, het schild en het hymne (volkslied) van de Comunidad de Madrid:

De vlag

De zeven sterren van de Madrileense vlag die voorkomen in de verschillende gemeente die deel uitmaakten van de voormalige raad van de deelstaat Madrid.

De basis van de Madrileense vlag is karmozijnrood net als het banier van Castilla. De zeven sterren staan voor het sterrenbeeld van de Grote Beer, dat zijn oorsprong vindt in het schild van Tierra de Madrid, gemeentes die ten tijde van de Reconquista zijn gevormd. De vijf punten van de sterren vertegenwoordigen de vijf aangrenzende provincies van Madrid, Ávila, Cuenca, Guadalajara, Segovia en Toledo. De zeven sterren zijn uitgelijnd in twee rijen de bovenste rij bevat vier sterren en daaronder staan de overige drie sterren. Verschillende gemeenten die deel uitmaakte van het oude Tierra de Madrid namen deze sterren ook op in hun heraldische schilden. Zoals in het geval van Villa de Madrid en Las Rosas de Madrid dat tot 1995 deel uitmaakte van de oude provincie, toen de kerkenraad een nieuw schild ontwierp. Verschillende plaatsen die onder de invloed van deze gemeente vielen gebruikten ook de zeven sterren in hun schilden (Guadarrama, Valdemorillo of Fresno de Torote). Het schild van Tres Cantos bevat eveneens de zeven sterren, hoewel deze niet staan voor hun lidmaatschap van de Tierra de Madrid, maar een duidelijke verwijzing zijn naar de symboliek van de comunidad autónoma. Het is de jongste gemeente in de provincie, opgericht in 1991, toen ze zich afscheidde van de Colmenar de Viejo, acht jaar nadat de vlag en het embleem van de Comunidad de Madrid was goedgekeurd.  In de volksmond wordt verteld dat de zeven sterren staan voor de zeven poorten die toegang boden tot de stad Madrid.

In de wet 2/1983, van 23 december, welke de vlag, het schild en de hymne van de Comunidad de Madrid beschrijft, en dan speciaal over de motieven van de karmozijnrode kleur:

De vlag van de Comunidad is karmozijnrood, waarmee aangegeven wordt dat Madrid, ondanks zijn economische ontwikkelingen en de diversiteit van zijn bevolking, van oorsprong een Castilliaanse plaats was. De Comunidad de Madrid bestaat in veel gevallen uit dorpen en gemeentes die toehoorde aan aangrenzende Castilliaanse Comunidades. De bepaling van artikel 32.3 in de autonome statuten was niet meer dan een weerspiegeling van dit alles. Dit symbool werd in de wet opgenomen. De zeven sterren, uit het schild van de stad Madrid, worden ook toegevoegd aan andere schilden van de autonome comunidad, om bovenal gehoor te geven aan de twee legendes die over de oorsprong vertellen ……

Het schild

Het heraldisch schild van Madrid wordt in bijlage 2 van decreet 2/1984 als volgt beschreven:

(…..) slechts een kwartier van het wapenschild is helderrood met daarop, in goud, twee ronde kasteeltorens, met kantelen, de open delen (ramen en en deuren) in blauw en het metselwerk van zandsteen, daarboven zeven zilveren sterren, geplaatst in twee groepen van vier en drie. Bezegeld met de koninklijke kroon, waarvan de basis wordt gevormd door een gesloten gouden cirkel bezet met edelstenen, gecomplementeerd met acht rozetten van Acanthusblad, waarvan er vijf zichtbaar zijn, tussen de bladeren parels, en op de bladeren, diademen bezet met parels samenkomend in een azuurblauwe wereldbol, met de evenaar en een halve meridiaan in goud, daarbovenop staat nog een gouden kruis. De kroon is gevoerd met helderrood.

Tevens wordt het motief van de beide torens gespecificeerd:

(….) De gouden kastelen op het helderrode schild is een keuze, en ook een verzameling, het is  het meest karakteristieke Castiliaanse symbool. De twee naburige comunidades ogen als emblemen. Het feit dat de kastelen in een paar bij elkaar staan , staat symbool voor de verbinding die de Comunidad de Madrid maakt tussen de twee Castillas (Castilla y Leon en Castilla de la Mancha), het fundamentele symbool van beide smelt in deze samen, terwijl het komt tot de projectie van zijn eigen postuur dat zich uitstrekt tot de grenzen van de vijf provincies die de comunidad omarmen: Toledo, Guadalajara en Cuenca, die behoren tot Castilla-La Mancha en Segovia en Avila die behoren tot Castilla y Leon.

Territoriale organisatie

---

In tegenstelling tot andere regio’s mist Madrid de comarcalizatie (de gewestelijke verdeling) dat recht geeft op relevante bestuursvormen. Er zijn echter verschillende autonome instellingen die een afgebakend gebied bestrijken, die uitgaan van criteria als geografische en/of sociaal-demografische homogeniteit, die hun naam te danken hebben aan kardinale punten of grote rivieren van de regio. De geldigheid ervan is beperkt tot toeristisch of agrarisch gebruik.

Zelfs in het juridisch grootstedelijk gebied van Madrid is het niet gedefinieerd, ondanks het sociaal, demografisch en economisch belang ervan en de behoefte die, op het gebied van infrastructuur, stedelijke planning of transport, het delen met of deel uitmaken van, de in de buurt gelegen hoofdstad.

De door het directoraat-generaal Toerisme opgestelde indeling met het hoogste uitvoeringsniveau omvat acht grote regio’s, met uitzondering van de agglomeratie Madrid:

• • • • • • • • • • 

                    Sierra Norte

                  • Sierra Oeste
                  • Comarca de Las Vegas
                  • Cuenca del Guadarrama
                  • Cuenca Alta del Manzanares
                  • Cuenca del Medio Jarama
                  • Cuenca del Henares
                  • Comarca Sur

De Madrilenen verdelen hun gebied door gebruikmaking van de zes radiale autosnelwegen die de provincie doorsnijden. Het gebieden dat zich rondom de A-2 bevindt wordt officieus Corredor del Henares genoemd.

De afwezigheid van het gewestelijke bestuur is een gevolg van de vorming van het Madrileense grootstedelijk gebied in de 20e eeuw en dan vooral in de tweede helft daarvan. De geleidelijke invoering van deze nieuwe indeling vervaagd de grenzen van de historische Madrileense gemeenten, die hieronder vermeld worden:

• • • • • • • • • Valle del Lozoya
                • Guadarrama
                • Somosierra
                • Valle de Alberche, gedeeld met Toledo
                • El Real de Manzanares
                • La Sagre, gedeeld met Toledo
                • Lomo de Casarrubios
                • Comarca de Alcalá, gedeeld met Guadalajara:
                  • • Alcarria de Chinchón
                    • Cuesta de Encomiendas
                • Alcarria de Chinchón
                • Cuesta de las Encomiendas

In de volksmond classificeren de inwoners van Madrid hun regio op basis van de invloedssferen van de zes radiale snelwegen die door de provincie lopen. Die rond de A-2 krijgt de onofficiële naam van de Corredor del Henares.

Het ontbreken van een administratief district is een gevolg van de vorming van het grootstedelijk gebied van Madrid in de loop van de 20e eeuw en vooral in de tweede helft ervan. De geleidelijke invoering van deze nieuwe realiteit heeft het profiel van de, hieronder vernoemde, historische regio’s van Madrid vervaagd: Valle del Lozoya, Guadarrama, Somosierra, Valle del Alberche (gedeeld met Toledo), El Real de Manzanares, La Sagra, (gedeeld met Toledo), Lomo de Casarrubios, Alcarria de Alcalá, La Campiña (gedeeld met Guadalajara), Alcarria de Chinchón en Cuesta de las Encomiendas.

Municipios

De Comunidad de Madrid is territoriaal georganiseerd in 179 gemeenten en 801 steden en dorpjes. In totaal is het maar 2,2 % van alle gemeentes die deel uitmaken van het Spaanse grondgebied. Provinciaal gezien staat het op de drieëntwintigste plaats van de  Spaanse provincies in aantal van gemeenten. Iets boven het gemiddelde van 165 gemeenten. De provincie Burgos heeft de meeste gemeenten (371) en Las Palmas de minste (34).

Madrid uiteraard, is de grootste gemeente van de provincie. Tussen 1948 en 1954 annexeerde het de buurgemeenten Chamartin de la Rosa, Fuencarral, Barajas, El Pardo, Hortaleza, Canillas, Canillejas, Vicálvaro, Vallecas, Villaverde, Carabanchel Alto, Carabanchel Bajo en Aravaca, vandaag de dag zijn het stadsdelen of wijken van de stad.

Madrid uiteraard, is de grootste gemeente van de provincie. Tussen 1948 en 1954 annexeerde het de buurgemeenten Chamartin de la Rosa, Fuencarral, Barajas, El Pardo, Hortaleza, Canillas, Canillejas, Vicálvaro, Vallecas, Villaverde, Carabanchel Alto, Carabanchel Bajo en Aravaca, vandaag de dag zijn het stadsdelen of wijken van de stad.

De vijf grootste gemeenten van de provincie zijn; Madrid met 606 km², Aranguez met 189 km², Colmenar Viejo met 183 km², Rascafría met 150 km², en Manzanares el Real 128 km².

De vijf kleinste gemeenten zijn; Torrejón de la Calzada met 9,0 km², Madarcos met 8,5 km², Pelayos de la Presa met 7,6 km², La Serna del Monte met 5,4 km² en Casarrubuelos met 5,3 km².

Geografie

---

Locatie

La Comunidad autónoma heeft een oppervlakte van 8021,8 km². Haar grenzen vormen een bijna gelijkzijdige driehoek, waarvan de basis, in het zuiden, de grens met de provincie Toledo vormt, en links van de top van de kegel, in het noorden, ligt el puerto de Somosierra (Segovia). De gemeente Aranjuez vormt als het ware de appendix van deze provincie, die zich uitstrekt in de provincie van Toledo. De linkerzijde van de driehoek wordt begrenst door de provincies Ávila en Segovia waar zich ook nog de enclave van Dehesa de la Cepeda bevindt, dat tot de Madrileense gemeente van Santa Maria de la Alameda behoort. De regio ligt in het centrum van het Meseta Central, in het noordelijke deel van het Submeseta Sur, tussen het Systema Central (in het noorden en noordwesten) en de rivier de Taag (in het zuiden en zuidoosten). Begrensd in het noorden en het westen door Castilla y León (met de provincies Segovia en Ávila) en in het oosten en zuiden door Castilla-La Mancha (met de provincies Toledo, Guadalajara en Cuenca).

Het reliëf

In de Comunidad de Madrid hebben we te maken met behoorlijke hoogteverschillen. Het laagste punt vinden we in het laatste stukje van de rivier Alberche dat 430 mtr boven zeeniveau ligt, en het hoogste punt, el pico de Peñalara, dat op 2428 mtr ligt in de gemeente Villa del Prado.

Het reliëf van de Comunidad de Madrid wordt bepaald door twee grote eenheden: de bergen en de vlakte van de rivier de Taag, gescheiden door de uitlopers.

De eerste eenheid van het reliëf

De bergen van Guadarrama (geheel), Ayllón (het meest westelijke deel dat bekend staat als Sierra de Somosierra) en Gredos (het meest oostelijke deel) vormen een typisch berglandschap, met een maximale hoogte van 2428 m voor de Peñalara, de hoogste piek in de regio, en de Peña Cebollera ook wel Pico de las Tres Provincias genaamd met een hoogte van 2129 m. en als laatste de Alto del Mirlo met een hoogte van 1770 m. Andere belangrijke bergpieken zijn de Maliciosa (2227 m) en de Siete Picos (2138 m) beide gelegen in de Sierra de Guadarama. Met betrekking tot de lithologie, zijn de graniet – en de gneis rotsen dominant in de eerste twee siërra’s, terwijl leisteen en kwartsiet het meest voorkomen in Ayllón. Dit is een massief met de oudste rotsmaterialen, 450 miljoen jaar gelden gevormd, in de Comunidad van Madrid.  De bergen van Madrid zijn gestructureerd op een breuk, iets dat direct terug te vinden is in de benaming, Falla de Torrelodones, in de gemeente van dezelfde naam.

De tweede eenheid van het reliëf

Het platteland, de kale vlaktes en de weiden vormen geomorfologische gezien de tweede eenheid van het reliëf, gesitueerd rond het bekken van de rivier de Taag. Hier vinden we de minimale hoogte van het reliëf: 430 m in de bedding van de rivier Alberche, op het moment dat deze Villa del Prado passeert, en in Fuentidueña de Tago met een hoogte van 467 m. Hier is het terrein meer gelijkmatig dan in de omgeving van de bergen. Kalksteen, klei, gips en mergel zijn er in overvloed in de kale vlakte, daarentegen vinden we in de lager gelegen weidegebieden meer zand, zandige lemen, lemen en klei. Tenslotte vinden we in de vlaktes zand, grind en slib.

De derde eenheid van het reliëf

Er bestaat nog een derde eenheid als overgang tussen de bergen en de zanderige vlakten van de rivier de Taag, de zogenaamde Rampa de la Sierra oftewel de uitlopers van de bergen, die zich uitstrekken vanaf de samenvloeiing van de rivier de Jarama en de rivier Lozoya, vanaf het noorden van de provincie tot het zuidwesten van de comunidad. Het vormt een strook parallel aan de bergen. Het is niet echt een eenheid van het reliëf, maar zo is het vanuit geomorfologisch oogpunt beter te definiëren.

Tussen de maximale en minimale hoogte van de regio (Peñalara en Villa del Prado), ligt een strook van ongeveer 2000 m. hoogte, verdeeld over zo’n 100 kilometer in lengte. De gemiddelde hoogte van de provincie bedraagt ongeveer 650 m. Dit complexe reliëf maakt dat Madrid een Comunidad autónoma is van milieu-contrasten. Hier vinden we de meeste bioklimatologische “verdiepingen” van het Iberisch Schiereiland (crioromediterráneo, oromediterranean, supramediterranean en mesomediterranean), samen met een rijke variëteit aan ecosystemen.

Bergen die hoger zijn dan 2200 m

De bergen van de Comunidad de Madrid met meer dan 2200 m. behorende tot de Sierra de Guadarrama gesorteerd op hoogte:

• • • • • • • • Peñalara, 2428 mtr.
              • Cabezas de Hierro, 2383 mtr.
              • Cerro de Valdemartín, 2280 mtr.
              • Bola dle Mundo, 2265 mtr.
              • Asómate de Hoyos, 2242 mtr.
              • La Maliciosa, 2227 mtr.
              • El Nevero, 2209 mtr.

Hydrografie

De Comunidad de Madrid is een deel van het stroomgebied van de rivier de Taag, die het zuidelijke deel van de regio doorkruist, langs de Comarca de Las Vegas, op de hoogte van Belmonte de Tajo, Fuentidueña de Tajo en Aranjuez. Er zijn nog vier andere rivieren, alle vier zijn het zijrivieren van de Taag, de Jarama, de Guadarrama, de Alberche en de Tiétar. Ze leggen gemiddeld zo’n 167 kilometer af, vanaf de bron in het Sistema Central totdat ze uitmonden in de Taag. Men hoeft de regio niet te verlaten, om de bovenloop van een aantal van de deze rivieren te bezichtigen, met de typische landschappen van de bergrivieren, evenals hun midden- en benedenloop, als rivieren van de laagvlakte.

Het stroomgebied van de Jarama

Met zijn 190 kilometer, is de Jarama de langste en tevens de belangrijkste zijrivier van de Taag in deze regio. Zijn stroomgebied is het grootste van de provincie, ze blijft samen gaan met de rivieren Lozoya, Guadalix en Manzanares die uitmonden in de Jarama, de Henares en de Tajuñas, deze stromen de rivier allemaal van links in. De stuwdammen van El Atazar, Puentes Viejas, Piosequillo, Santillana en Pedrezuela (eerder bekend als El Vellón) zijn de meest relevante van dit stroomgebied en grotendeels verantwoordelijk voor de drinkwatervoorziening van de gehele provincie. Opmerkelijk in dit verband is het belang van de rivier de Lozoya, die ondanks zijn korte route (slechts 91 km) tot vijf keer toe is afgedamd (stuwmeer).

Het stroomgebied van de Guadarrama

De Guadarrama doorsnijdt de comunidad met zijn hoge- en midden stroom. Er is één zijrivier, de Aulencia die de rivier rechts instroomt en twee grote die van links komen, de Vega en de Los Combos. Het belangrijkste stuwmeer van deze rivier is de Valmayor.

Het stroomgebied van de Alberche

Deze ligt in de zuidwestelijke hoek van de comunidad. De Alberche stroomt langs de gemeenten van San Martín de Valdeiglesias en Pelayos de la Presa, en wordt gevoed door het water van de beken Valdezate en de Tórtoles die de rivier rechts instromen en van links komt daar het water van de rivieren Cofio en Perales nog bij. De rivier is afgedamd in de moerassen van San Juan en Picadas. De kwaliteit van het water is inferieur vergeleken met dat van de Jarama, omdat het in dit stuwmeer is toegestaan om te zwemmen, varen en vissen.

Het stroomgebied van de Tiétar

In de zuidwestelijke hoek van de provincie, in de gemeente Rozas de Puerto Real, ontspringt de rivier de Tiétar en loopt dan vervolgens door de provincies Ávila en Cáceres.

Het water in de Comunidad de Madrid is een van de beste in Europa, dankzij de geologische omstandigheden van de Sierra de Guadarrama, een berg met veel graniet. Deze harde rotsen laten weinig vervuiling (afval) toe in de rivieren van de bergen waardoor de zuiverheid van het water zeer hoog is.

Klimaat

Ondanks dat de Comunidad de Madrid maar klein is (8022 km²) heeft het toch twee verschillende klimaten, dit is vanwege de ligging tussen het Sistema Central en de vallei van de Taag.

Het bergklimaat

De hogere gebieden van de Sierra de Guadarrama en Ayllón, ruwweg zo’n 1200 m. boven zeeniveau, hebben een bergklimaat met koude tot zeer koude winters en milde zomers. Het regent hier overvloedig, soms meer dan 1500 mm per jaar, in de herfst, winter en lente veelal in de vorm van sneeuw.

Het continentale mediterrane klimaat met de hete zomers

De rest van het gebied van Madrid heeft een continentaal mediterraan klimaat met hete zomers, met een getemperd karakter in de uitlopers en de uitersten van de laagvlaktes, waar zich de hoofdstad bevind. In deze gebieden zijn de winters koel, met gemiddeld een temperatuur van onder de 8º C. en zeer frequent een nachtvorst en af en toe wat sneeuw (3 á 4 keer per jaar). Daarentegen zijn de zomers erg warm met temperaturen van 24º C. in juni en een maximum die, de laatste jaren, soms in augustus boven de 40º C. uitstijgt. De dagelijkse fluctuatie is ongeveer 10º C. De neerslag is meestal niet meer dan 700 mm per jaar en is vooral geconcentreerd in het voorjaar, gevolgd door de herfst.

Met betrekking tot meteorologische records die in Madrid werden gemeten, staat 31 juli 1878 momenteel bovenaan met een temperatuur van 44,3º C. gemeten op het Observatorio Astronómico de Madrid. Maar het afgelopen jaar (2015) werden deze waarden enige malen aardig benaderd. In Madrid en Toledo lagen de temperaturen verscheiden malen op 43º C of iets daarboven. Als we kijken naar de maand juli is deze, in zijn geheel, de warmste van alle tijden. De absolute minimum temperatuur ooit gemeten (door een geaccrediteerd weerstation) was op 25 december 1962 in Puerto de Navacerrada (1858 m. hoogte) toen deze een temperatuur bereikte van – 20,3º C. bereikte. De maximale neerslag in 24 uur viel in dezelfde bergpas op 21 januari 1996, er viel toen 150 mm.

De veeroutes

Madrid is een van de Comunidades met een hele hoge dichtheid aan veeroutes. Deze routes hebben een totale lengte van 4.200 kilometer die een oppervlakte van ongeveer 13.000 hectare beslaan, wat neerkomt op 1,6% van het grondgebied van de regio.

De wet nr. 8/1998 van 15 juni betreffende de veeteeltroutes van de Gemeenschap van Madrid is door de Patronato de la Red de las Vías Pecuarias (raad van bestuur van het netwerk van veeteeltroutes) in het leven geroepen, een adviesorgaan op dit gebied. Dit orgaan bestaat uit de ministeries die rechtstreeks betrokken zijn bij het beheren van deze routes, la Federación Madrileña de Municipios, la Cámara Agraria, (de Madrileense Federatie van gemeenten, de Agrarische Kamer), de Professionele Agrarische Organisaties en groepen die tot doel hebben de natuur te beschermen.

Om het complementaire gebruik ervan te bevorderen, zijn initiatieven als Descubre tus Cañadas en TrashuMad gelanceerd.

Stranden

De Gemeenschap van Madrid heeft een strand dat sinds 2018 de internationale blauwe vlag heeft gekregen, op het strand van de Virgen de la Nueva (de oevers van het stuwmeer van San Juan), gelegen in de gemeente San Martín de Valdeiglesias. Dit strand maakt deel uit van de 14 kilometer lange kustlijn van de regio, verdeeld over drie stranden: Playa Virgen de la Nueva, Playa Veracruz en Playa El Muro, evenals kleine baaien en een ruimte die gereserveerd is voor het nudisme. De Real Club Náutico de Madrid is daar ook gevestigd.

Demografie

---

Aantal inwoners

Madrid is, met ongeveer 6,5 miljoen inwoners, de meest bevolkte provincie in Spanje. Deze uniprovinciale gemeenschap is de derde grootste bevolking van het land, na Andalucía (in haar 8 provincies wonen 8,4 mensen) en Cataluña (met 7,5 mensen verdeeld over vier provincies).

Bevolkingsdichtheid

Deze indicator verbergt echter enorme schommelingen, het is maar net hoe men naar het centrale gebied van de provincie kijkt of hoe men zijn grenzen beziet. De stad Madrid heeft een bevolkingsdichtheid van 5375 inw/km², in de regio loopt dit cijfer terug tot 10 inw/km², Het gemiddelde over de hele provincie komt uit op 844,5 inw/km² (dat is ruim twee keer zoveel als in Nederland of België). De overgrote meerderheid van de bevolking woont in de hoofdstad en zijn omgeving, die alles bij elkaar het grootste stedelijk gebied van Spanje vormt en waar 90% van de inwoners van de Comunidad van Madrid woont.

De levensverwachting

Volgens het instituut voor Statistieken van de Comunidad de Madrid, stond de levensverwachting in 2021 op ongeveer 84,6 jaar in Madrid. Dat wil zeggen, voor vrouwen is dat 87,1 jaar en voor mannen komt het neer op ongeveer81,8 jaar. Deze statistische controles zijn gestart in 1986 en tot op het afgelopen jaar steeg deze indicator jaar na jaar gestaag, maar na de corona-crisis is deze iets gaan zakken. Spanje, over het geheel, staat in de wereld op de zevende plaats wat betreft de levensverwachting.

Demografische evolutie

De demografische evolutie van de Comunidad de Madrid, wordt gekenmerkt door een nagenoeg constante groei, welke wordt gedefinieerd op basis van de volgende mijlpalen.

De bevolkingsgroei vóór de 20ᵉ eeuw

De bevolking van wat nu Madrid is, is sinds de 16e eeuw, met meer regelmaat toegenomen dan de bevolkingsgroei van Spanje. De hoofdstad Madrid is de belangrijkste motor van dit proces. Een eeuw nadat Madrid was verkozen tot hoofdstad, was het al de meest dichtbevolkte stad van de Spaanse monarchie, met meer dan 120.000 inwoners, inclusief in weerwil van de crisis van de 17e eeuw, waardoor andere gebieden van Spanje ontvolkte.

Enkele moeilijke tijden waarbij de bevolking van Madrid zelfs afnam zijn: In het begin van de 17e eeuw (bij de overplaatsing van het gerechtshof Valladolid), aan het begin van de 18e eeuw (de Spaanse Successieoorlog) en het begin van de 19e eeuw (de onafhankelijkheidsoorlog, waar de bevolking sterk afnam door de catastrofale hongersnood van 1812). De tweede helft van de 18e eeuw begon met een demografische toename die nog steeds niet de 200.000 bereikte.

In vergelijking met andere Europese steden, Londen en Parijs, slaagde het oude regime van Madrid er niet in om voldoende dynamiek in het herstel van de nationale markt teweeg te brengen, het was en bleef niet meer dan een regionale georiënteerde markt. In de andere gemeenten, werd ook hard gewerkt aan een dynamische groei van de bevolking, zoals bijvoorbeeld in de Koninklijke Steden (los Reales Sitios), San Lorenzo de El Escorial en Aranjuez, en Alcalá de Henares, gestimuleerd door zijn universiteit (welke verviel en in de 18e eeuw en in de 19e eeuw verplaatst werd naar Madrid, de stad Complutense werd gereduceerd tot toevluchtsoord van kloosters en kazernes).

Doorheen de “Moderne Tijd” werden er ook enkele nieuwe bevolkingsgroepen opgericht, zoals in San Sebastián de los Reyes in 1488 (bekrachtigd door de Reyes Catolicos) en Nuevo Baztán in 1713 (door de zakenman Juan de Goyeneche). Toen, in de 19e eeuw de provincie officieel werd opgericht, vormde de bevolking van de provinciale hoofdstad ongeveer 75 % van de totale bevolking. Het grondgebied van de gemeenschap Madrid bevatte in 1857, 475.785 inwoners, en in 1900 waren het er 775.034.

De eerste bevolkingsexplosie

In de tweede helft van de 20e eeuw vond er een bevolkingsexplosie plaats, tegelijk met de migratiestromen van de verschillende Spaanse regio’s. Madrid kon de aanloop niet meer alleen verwerking en dat ging ten koste van de omliggende gemeenten. In 1950 telde de provincie 1.926.311 inwoners en in 1981 waren het er 4.726.986. In de jaren ’90 staakte de immigratieboom stabiliseerde zich de bevolking van Madrid, zij het met enige uptrend.

De tweede bevolkingsexplosie

Op het eind van de jaren ’90, ontstond het fenomeen van de immigratie, maar nu was het er een van internationale oorsprong, die voortduurde in de 21e eeuw. In 1996 woonde er 5.022.289 mensen in de gemeenschap en in 2005 was dat cijfer opgelopen tot 5.921.066. Bij de laatste telling, gehouden op 1 januari 2007 bleek dat de comunidad 6.081.689 inwoners telde. Op dit moment woont daarvan zo’n 50% in Madrid. Dat is 20% minder dan in de 19e eeuw. De groei in de periode van 1981 – 2005 kwam voor de regio neer op 26%  dat is heel wat meer dan het nationale gemiddelde van 17 %. De gemiddelde stijging van de bevolking geld niet voor alle Madrileense steden. Sommigen maakte zelfs een proces van ontvolking mee, zoals het zogenaamde Sierra Norte (in het meest noordelijke puntje van de Comunidad) in de volksmond bekend als het Arme Seirra, met dorpen van enkele tientallen inwoners. In de laatste jaren lijkt het zich weer te herstellen en trekken, vaak om economische redenen, weer mensen naar het platteland, wat een zeer gunstige demografische ontwikkeling is voor deze regio’s.

Allochtone bevolking

Madrid is sinds de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw, het industriële centrum van de eerste orde, dat een aanzienlijk aantal immigranten van minder ontwikkelde regio’s heeft aangetrokken. Maar ook, sinds het begin van de jaren ’90 ook veel buitenlanders. Volgens de telling van 2005 is 13% van de Madrileense bevolking van buitenlandse afkomst, dat is 5% hoger dan het landelijke gemiddelde. 53% van de niet-nationale onderdanen zijn van Iberoamericaanse afkomst. 18,5% van de niet tot de EU behoren Europese landen, 3,5% van andere Afrikaanse landen, 9% van de Noord Afrikaanse landen, 9% van de EU landen, 3,5% van Oost-Azië en nog een 1% van de Filipijnen. De meest vertegenwoordigde buitenlandse nationaliteiten zijn Ecuador, met 22% van de buitenlanders, Roemenië 12,5%, Colombia 9,5% Marokko 9% en Peru 5%. Van de deze allochtone bevolking leeft 58,5 % in de hoofdstad, gevolgt door Alcalá de Henares, 3,7%, Móstoles 2,5%, Fuenlabrada 2,3%, Leganes 2,2%, Getafe 2,1%, Torrejón de Ardoz 2,1%, Alcobendas 1,7% en Coslada 1,3%. Relatief gezien bevatten steden als Fresnedillas de la Oliva, Gargantilla del Lozoya en Prinilla de Buitrago, Lozoya, Olmeda de las Fuentes, Pelayos de la Presa of Zarzalejo tussen de 20% en 33% van de immigranten.

Steden met de meeste inwoners

De twintig meest bewoonde steden volgens het gemeentelijke register van het INE  van 2012 zijn:

Naast de realiteit van het grootstedelijk gebied, biedt de Comunidad de Madrid het schrille contrast van de onbewoonde gebieden, met een sterk landelijk karakter. Bewijs hiervan zijn de demografische cijfers van gehuchten als Robledillo de la Jara met 80 inwoners, La Sern del Monte 81, Robregordo 58, Madarcos 48, La Hiruela met 57 inwoners en Puebla de la Sierra met 65 de zes minst bevolkte gebieden van de regio. Madrid is qua inwoners aantal de 1ᵉ provincie van het land, door de hoge bevolkingsconcentratie van de hoofdstad (49% tegenover 31,85% van Spanje).

De 20 grootste gemeenten van de comunidad de Madrid

Madrid	Plaatsnaam	inw.		Plaatsnaam	inw.	Fuenlabrada
	Madrid Móstoles Alcalá de Henares Fuenlabrada Leganés Getafe Alcorcón Torrejón de Ardoz Parla Alcobendas	3.305.408 209.639 195.982 192.233 187.762 183.095 170.817 132.771 131.689 116.589		Las Rozas de Madrid Rivas-Vaciamadrid San Sebastián de los Reyes Pozuelo de Alarcón Coslada Valdemoro Majadahonda Collado Villalba Aranjuez Arganda del Rey	94.862 92.925 90.962 87.134 81.273 77.587 72.034 63.825 59.833 56.386
Móstoles						Leganés
Alcalá de Henares						Getafe
bron: INE 2021

Artistiek erfgoed en toerisme in de Comunidad de Madrid

---

De toeristische sector is uitgegroeid tot één van de dynamische activiteiten van de Madrileense economie. In 2014 werd de gemeenschap van Madrid door 10,2 miljoen toeristen bezocht, dit leverde de Madrileense economie liefst 5.478 miljoen euro op. Ook dit jaar verwacht men weer een stijging van 8%. Het eerste kwartaal van 2015 lag het percentage al hoger dan de verwachting, deze kwam uit op 9,4%. Het aantal toeristen ligt daarmee al hoger dan het aantal bezoekers naar landen als Brazilië, Kroatië, Zwitserland of Egypte.

Aan zijn toch al belangrijke historische en artistieke erfgoed voegde de gemeenschap van Madrid een gevarieerd cultureel-, museum- en vrije tijdsbesteding toe. Deze toeristische basis wordt aangevuld met verschillende infrastructuren die speciaal voor het zogenaamde zakentoerisme is ontworpen. Dit zakentoerisme is één van de subsectoren die de laatste jaren een grootse groei heeft weten te behalen.

In deze regio bevinden zich drie Wereld Erfgoederen;  het Monasterrio y Real Sitio de San Lorenzo de El Escorial (in de volksmond kortweg, El Escorial, genoemd), het Paisaje Cultural de Aranjuez en de Universiteit, en het historisch centrum van Alcalá de Henares. Samen met Barcelona heeft de Comunidad de Madrid de meeste World Heritage Sites.

Deze toeristische waarde van de gemeenschap wordt nog eens versterkt door de aanwezigheid van het nabijgelegen Werelderfgoed van bijvoorbeeld Cuenca, Toledo, Avila en Segovia, als we dan iets verder kijken dan komt daar Salamanca ook nog eens bij. Salamanca ligt dan wel op zo’n 200 km maar er vertrekken elke dag 7 treinen vanuit het station Chamartin naar Salamanca. De provincie heeft ook veel te bieden aan leuke dorpjes en mooie landschappen.

Natuurgebieden

---

Ondanks de grote stedelijke druk die het bestaan van meer dan 6 miljoen mensen in zo’n kleine ruimte met zich meebrengt, behoudt de Gemeenschap van Madrid nog steeds enkele opmerkelijk intacte en diverse habitats en landschappen. Madrid herbergt bergtoppen van meer dan 2000 meter hoog, steeneikenbossen (dehesas de encina) en lage vlaktes. Er zijn drie soorten landschap in de regio Madrid: alpenweiden en dennenbossen in Guadarrama, mediterrane bossen en bosgebieden in het vlakkere noordelijke gebied en struikachtige steppen in het uiterste zuidoosten van de regio.

De hellingen van de Sierra de Guadarrama zijn bedekt met dichte bossen van grove den en Pyreneeëneik (melojo). De Lozoya-vallei ondersteunt een grote kolonie zwarte gieren, en een van de laatste bolwerken van de Iberische keizerarend ter wereld bevindt zich in het regionale park van de Middenloop van de Guadarrama rivier en zijn omgeving, in de heuvels van de dehesa, tussen de Gredos en de Guadarrama bergen. De mogelijke recente ontdekking van het bestaan van de Iberische lynx in het gebied tussen de rivieren Cofio en Alberche is een getuigenis van de biodiversiteit van het gebied. Opmerkelijk is ook de aanwezigheid van de Iberische wolf in de Sierra Norte de Madrid, in de buurt van Somosierra.

De orografie maakt gebruik van verschillende reservoirs en stuwdammen in de regio, waarvan Santillana en El Atazar de grootste zijn.

De Comunidad de Madrid is een provincie met veel contrasten gevormd door het reliëf rond de drie grote eenheden (de bergen, de heuvels en de vlaktes van de rivier de Taag). Ondanks de integratie van het grootstedelijk gebied heeft de regio een rijk natuurlijk erfgoed dat opzich ook veel te bieden heeft. Het gaat hier om de Sierra de Guadarrama en het oostelijk gelegen Somosierra, net als de comarcas gelegen in de uitlopers van deze bergketen, geomorfologisch bekend als Rampa de la seirra.

Deze gebieden beslaan ongeveer 40% van het Madrileense grondgebied bevatten twee Regionale parken en een Natuurpark. Er is nog een derde Regionaal park dat enkele comarcas bevat in het zuidoosten van de provincie. Bovendien zijn er meerdere belangrijke ecologische en landschappelijke sites te bezichtigen zoals het Sitio Natural de Interés Nacional, en het Hayedo de Montejo.

Nationaal park Seirra de Guadarrama

Het Parque Nacional de la Seirra de Guadarrama, zoals het officieel heet, strekt zich uit over het bergketen met dezelfde naam. Het bevindt zich in twee autonome gemeenschappen, dat van Madrid en dat van Castilla y León. De provincie Madrid bevat officieel, sinds 2013, 21.714 hectare van het gebied. Het park is omgeven door een “Zona Periférica de Protección” (een beschermingszone). Binnen het Madrileense deel van het park liggen twaalf gemeenten en als we de beschermingszone meerekenen loopt dit getal op tot 15 gemeenten.

Het natuurpark “de la Cumbre, Circo y Lagunes de Peñalara”

Het Natuurpark van  de Cumbre, Circo y Lagunes de Peñalara, in de gemeente Rascafría wordt officieel erkend sinds 1990, maar staat al sinds 1930 onder bescherming van het Sitio Natural de Interés Nacional. Het park beslaat ongeveer 768 ha. met dalen en gletsjermeren en ook de hoogste piek (2428 m.) van de provincie. We vinden er significante hellingen die verschillende soorten vegetatie bevatten. Tot 1600 m. geven de essen, hulst, dennen, doornen en distels vorm aan het landschap, tussen de 1500 en 2000 m. hebben de jeneverbessen, dennen, brem en korstmossen de overhand, en boven de 2000 m. is de grond steenachtig die alleen ruimte laat voor graspollen en grasweiden en een enkele jeneverbes.

Het regionaal park – Cuenca Alta Manzanares

Dit regionale park van het stroomgebied (Cuenca) van de bovenloop van de rivier de Manzanares is het grootste beschermde gebied van de van de Comunidad de Madrid met een oppervlak van 52.796 ha. Het strekt zich uit van de Cuerda Larga tot de Monte de El Pardo. Het gebied loopt langs 18 gemeenten, waaronder Madrid nadat het de ‘Monte de El Pardo’ heeft gepasseerd, met inbegrip van Manzanares el Real en Hoyo de Manzanares, de meest belangrijke plekken van dit park. Het park werd opgericht in 1985 en in 1991 kreeg het van UNESCO het predicaat ‘Biosfeer Reservaat‘. Daarin komen alleen goed bewaarde  en meest gevarieerde ecosystemen in voor. Het zijn gebieden met uitlopers, hoge pieken, rivier bossen, wetlands (natte gebieden) en dicht bossen. Onder de wilde dieren die zich daar goed thuis voelen vinden we er de vale gier en de Iberische keizerarend en natuurlijk nog vele andere roofvogels, maar ook wilde zwijnen en een overvloedige populatie steenbokken welke opnieuw geïntroduceerd zijn in de afgelopen jaren. Hoogtepunten van dit park zijn wel de Pedriza del Manzanares en het Monte de El Pardo, deze laatste wordt beschouwd als één van de belangrijkste mediterrane bossen in Europa, in aanvulling op de Sierra de Hoyo. Monte de El Pardo, in het bijzonder, is samengesteld uit weidebossen met steeneiken, kurkeiken en jeneverbes (een typisch mediterraanse soort bos met grasland en verspreid staande bomen). In de fauna hier zien we buiten de keizerarend en de wilde zwijnen ook damherten en natuurlijk konijnen. Het park is eigendom van het Patrimonio Nacional en het is verboden het gebied te betreden, op enkele hoger gelegen gebieden rond het dorpje El Pardo na en gebieden die behoren tot de gemeente Madrid.

Het regionale park ‘Sureste’

Het Parque Regional del Sureste of ook wel het Parque Regional de los Cursos Bajos de los Rios Manzanares y Jarama heeft een oppervlakte van 31.552 ha. Het strekt zich uit over 16 gemeenten, waaronder Madrid. Ander belangrijke plaatsen zijn Rivas-Vaciamadrid, Arganda del Rey, en de dorpen Perales del Rio (gemeente Getafe) en San Martín de la Vega. Het werd opgericht in 1994 in een poging om de ecosystemen in het zuidoostelijke deel van de regio, welke bedreigt werden door de bevolkingsdruk, te herstellen. Hieronder bevinden zich de laagvlaktes van de rivieren, met de struikgewassen, de vele open plekken, doordat de meanderende rivier in de bochten de oevers doet afkalven, maar ook door de gevolgen van oude grindgroeven. Qua fauna heeft het gebied veel te bieden, er is een overvloed aan eenden, ooievaars, himantopus, maar ook  koereigers, valken en de zwarte wouw en de kleine torenvalk zijn er te spotten.

Het Plan Rector de Uso y Gestón (PRUG, kortweg het beschermingsplan) is tot heden nog niet goed gekeurd. Zoals dikwijls met dit soort plannen hangt het af van vele milieuproblemen, herstel van grindputten, de jacht in de gebieden met hun grootse waarde voor de natuur, het massale gebruik van pesticiden in de landbouw, maken dat de plannen voorlopig geconserveerd zijn. Eind 2008 vormde ongeveer duizend mensen een ketting op de kliffen van de Rivas Vaciamadrid, met het dringende verzoek om nu de beschermende maatregelen door te voeren.

Het Regionale Park van ‘Curso Medio del Rio Guadarrama y su entorno’

Het regionale park van Curso Medio del Rio Guadarrama en omgeving, bevat het gebied rond de rivier met deze naam. Het is een smalle strook langs de rivier met in totaal een oppervlak van 21.116 ha. Het doorkruist maar liefst 19 gemeenten, waaronder we, Majadahonda, Boadilla del Monte en Villaviciosa de Odón, kunnen beschouwen als de meest belangrijke gemeenten. Het werd opgericht in 1999. Dit park heeft de rol van ecologische corridor. Het heeft twee belangrijke ecosystemen, de struikgewassen met de waterrijke gebieden en de mediterrane bossen met zijn eiken, brem en het mediterrane zonneroosje. Belangrijke bedreigingen voor dit gebied zijn de stedelijke druk, de rivier en zijn vervuiling en de jacht.

Andere natuurplekken

Naast de hierboven beschreven parken telt de Comunidad de Madrid nog 7 andere gebieden met een special niveau van bescherming.

Samen met andere natuurgebieden bestaan er ook andere enclaves in de regio met veel landschappelijke en ecologische waarde, zoals de bossen van La Acebeda, el Pinar de Peña Pintada, gelegen in de buurt van Puerto de Navacerrada. En de heuvels van El Viso en van de Ecce-Homo, die het landschap van de rivier de Henares vormen. De stuwmeren van Picadas, Pinilla, El Atazar, Riosequillo, San Juan en Valmayor, kregen grote aantallen bezoekers. La Cueva del Reguerillo, die vanuit Garganta de Patones te bereiken is, is een echte aanrader voor speleologen. Diepe valleien zoals de Jarama, en die van Alberche of van Lozoya, en bergketens zoals La Cabrera of die van Rincón en streken als Vega de Aranjuez maken deze lijst van milieubelangrijke gebieden compleet.

Ook de Madrileense steppen van de Sagra ten zuiden van de autonome regio is voor de vogels van groot belang. Het gebied maakt deel uit van de gemeenten Griñon, Humanes de Madrid of Torrejón de Velasco en plaatsen als Los Estrágales (Pinto), de heuvels van El Espartal (Valdemoro), en de heuvel van La Cantueña, (Parla) of het riviertje de Humanejos (Parla), met het laatste stukje, goed bewaart gebleven, bos op de uiterwaarde in het meest zuidelijke deel van de regio. Het is het woongebied van veel bosvogels.

Feesten en tradities

De gemeenschap van Madrid viert zijn feestdag op 2 mei, ter herdenking van de heldendaden die op die dag plaatsvonden en die leidde tot de Onafhankelijkheidsoorlog in 1808. Het is een feest met een markant institutioneel karakter. Ook tot de tradities van Spanje behoren de stierengevechten . En de mensen die dit vreselijk vinden kunnen de volgende alinea’s beter niet lezen.

Een van de meest belangrijkste feesten in deze regio is een karakteristiek stierenvechtersfeest. La Feria de San Isidro, dat gevierd wordt in mei op het Plaza Monumental de Las Ventas (Madrid). Dit is een van de meest interessante gebeurtenissen in de wereld van het stierenvechten.

Een ander belangrijk feest is het stierenrenfeest (hierbij rennen mensen, voor de stieren uit, door de straten van ….., en elk jaar gebeuren daar ernstige ongelukken mee, het zijn heel vaak de buitenlanders die mee willen rennen die verongelukken, dus wees wijs en doe hier niet aan mee!!) van San Sebastián de los Reyes. In Spanje is dit het tweede belangrijkste stierenrenfeest, het feest van San Fermin in Pamplona is op dit onderdeel het meest belangrijke. Het is een feest dat dateert uit de 16ᵉ eeuw.

De stad Alcalá de Henares heeft drie feesten die tot Interés Turístico Regional ( voor de regio van toeristisch belang) verklaard zijn: de Semana Santa (Goede Week), de Don Juan Tenorio en de Octubre Cervantino. Het heeft ook een Feria en festiviteiten die hun oorsprong vinden in 1184, en op 5 en 6 augustus van de patroonheiligen van Los Santos Niños, op de derde zondag van september de patroonheiligen van Virgen del Val. Het feest van San Antón in januari en in december het feest van Santa Lucia.

Gastronomie

---

Eerst een historische rondleiding

De basis van de regionale keuken van Madrid ligt ergens in de 16e eeuw, toen koning Felipe II de stad uitriep tot hoofdstad van het land. Het is een keuken die voortkomt uit een mengsel van de aristocratische en de populaire keuken. Als de eerste ontstond de universele “tortilla de patates, nu bekend als de ‘tortilla española‘, die zich snel over het hele land verspreid; en als tweede de “pastel de liebre” (hazenpaté), dat, ondanks zijn nederige afkomst het meest gevraagde gerecht van de Spaanse adel in Madrid  werd.

In de 19e eeuw verschenen in Madrid de eerste pensions, eetgelegenheden en moderne restaurants (het beroemde, nog steeds functionerende restaurant Lhardy opende in 1839 zijn deuren), evenals cafés en banketbakkerijen (met hun eetsalonnetjes), zij namen de functie van de oude herbergen over.  De opening van dit soort bedrijven zorgde ervoor dat het verschil (culinair gezien) tussen burgers en de adel kleiner werd, en wat het koken betreft, het de vorm aanneemt van de hedendaagse Madrileense keuken. Uit deze periode dateren de volgende drie gerechten, bekend als echte Madrileense gerechten, los soldaditos de Pavía (gefrituurde kabeljouw met rode paprika), de besugo a la madrileña (zeebrasem, met groente en grote garnalen in een visfond), en de potaje de vigilia (stoofschotel van kabeljauw met kikkererwten en spinazie), of bartolillos (2 verschillende vormen driehoekig met banketbakkersroom en bolvormig gebakken in frituurolie.

In de 20e en 21e eeuw, wil men de Madrileense keuken wat verfrissen en begint men te experimenteren, men voegt er een aantal Catalaanse en Baskische gerechten aan toe. In de huidige Madrileense restaurants vindt men zowel de traditionele gerechten als de meer avant-gardistische creaties. De Spaanse keuken doet tegenwoordig niet meer onder voor de Franse, vele top-koks hebben de Spaanse nationaliteit. Pedro Subijana, Juan Mari Arzak, Martin Berasategui, Andoni Luís Adúriz, Hilario Arbelaitz, Karlos Arguiñano of Eneko Antxa zijn alle internationale top-koks en alle verbonden aan de tweede culinaire  universiteit van Europa in San Sebastian, Pais Vasco (de eerste staat in Piamonte, Italië). In ieder dorp is wel een barretje of kroegje te vinden waar men vaak kan genieten van de traditionele streekgebonden gerechten en de tapas, die variëren van een schaaltje olijven tot uitgebreid samengestelde broodjes. Zoek naar de barretjes, mercados (traditionele overdekte markt, waarin zich altijd een bargelegenheid bevindt) of gewone restaurantjes. Hier komt u vaak voor culinaire verassingen te staan. En, heel vaak voor een heel billijke prijs!!! In de echte buurtcafetjes krijgt u bij uw pilsje of glaasje wijn een (soms zelfs twee) gratis tapas. In de meer gerenommeerde, vaak gespecialiseerde zaken betaalt u voor de tapas, maar dat zijn dan ook de meer exclusieve tapas, ze zien er vaak zo mooi uit dat het zonde is om ze op te eten. In de grotere steden vindt u naast de traditionele keuken ook de Aziatische, Oosterse of Zuid Amerikaanse en Amerikaanse restaurants.

Denominaciones de Origen (DO)

De regio Madrid levert belangrijke plattelandsproducten aan die wettelijk zijn erkend, u herkend ze aan de volgende wettelijk vastgelegde beschermende benamingen:

• • • • Denominación de Origen Vinos de Madrid, deze is verdeeld in drie hoofdgebieden; Arganda del Rey, Navalcarnero en San Martín de Valdeiglesias.
      • Denominación Geográfica Anis de Chinchón.
      • Indicación Geográfica Protegida (IGP) Carne de la Sierra de Guadarrama.
      • Denominación de Calidad Acietunas de Campo Real.
      • Denominación de Origen Aceite de Madrid, welke nog maar sinds kort is ingesteld (2007/08).

Aan deze Denominaciones de Origen (DO) voegt men voedingsmiddelen toe die internationale faam, bekendheid, hebben bereikt, zoals bijvoorbeeld het geval is bij Queso (kaas) de Campo Real, de ajos (knoflook) de Chinchón, de requesón (kwark) de Miraflores de la Sierra, de melones (meloenen) de Villaconejos, de garbanzos (kikkererwten) de Navalcarnero, de reposterías de los conventos (gebak van de kloosters) de Alcalá de Henares of de fresones (grote aardbeien), fresas (aardbeien) en espárragos (asperges) de Aranjuez.

Curiositeiten

Meco, een dorpje in het oosten van de regio Madrid, had krachtens een pauselijke bul toestemming om vlees te eten tijdens de dagen van onthouding, dit omdat dorp het verst van de zee gelegen was (en moeilijk te bereiken was voor de leverantie van vis). De stad Torrelodones was in de 16e tot de 18e eeuw beroemd om zijn herbergen (één op de drie huizen was een herberg, en de meest gerenommeerde was dat van Francisco de Baños). Het dorp was eigenlijk een verplicht stop op de weg naar Valladolid, het lag op ongeveer 5 mijl van Madrid, een afstand die normaal was om binnen een dag af te leggen. Het restaurant Casa Botín, in het centrum van Madrid opende zijn deuren in 1725, en wordt beschouwd als zijn de het oudste restaurant ter wereld, en is ook als zodanig opgenomen in het Guinness World Records Book. Maar het restaurant “la Posada de la Villa”, in de Cava Baja is veel ouder. Zij opende haar deuren voor het eerst in 1642. En Lhardy werd opgericht in 1839, ook in de hoofdstad, de Franse eigenaar had al een gelijknamig restaurant in Parijs en opende nu een filiaal in Madrid. In 1873, startte de Weense industrieel Matias Lacasa, Viena Capellanes, een oorspronkelijke keten van bakkerijen, verspreidt over de gehele hoofdstad. De populaire taverne La Casa del Abuelo vestigde zich in Madrid in 1906. In 1920 opende het Casa Patata (nu heet het Antigua Casa Patata), in Torrelaguna, een deel van het restaurant bevindt zich in de uitgehouwen rotsen. De bar “Las Bravas”, in de beroemde Callejón del Gato, in Madrid, heeft het patent op het originele recept van de Patatas Bravas en deze is zeker aan te bevelen. Het gerecht hoort origineel ook bij dit bedrijf. Dan is er ook nog de beroemde cocktailbar “Museo Chicote”, opgericht in 1931 door Pedro Chicote aan de Gran Via. Hier kwamen mensen als Ava Gardner, Grace Kelly, Bette Davis en Frank Sinatra hun cocktail drinken. Als laatste vernoemen we nog een van de eerste fastfoodketens van Madrid. In 1939 opende het de eerste zaak met de nu alom bekende sandwiches, het bedrijf “Rodilla” behoort nu tot de grootste ketens in Spanje.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • • • • • • Spanje
                  • Madrid

---