Pax Romana

Pax Rōmāna: Een Tijdperk van Rust en Groei

---

Pāx Rōmāna (In het Nederlands ‘Romeinse vrede’) is een Latijnse uitdrukking die gebruikt wordt om te verwijzen naar de lange periode van stabiliteit die het Romeinse Rijk doormaakte. Deze stabiliteit werd gekenmerkt door zowel interne rust als externe veiligheid en kan gezien wordt als een gouden eeuw van toenemend en aanhoudend Romeins imperialisme. Hierdoor kon het rijk zijn maximale economische ontwikkeling en territoriale expansie bereiken. De periode vond plaats tussen de 4e burgeroorlog en de crisis van de 3e eeuw. De Encyclopedia Britannica schat de duur ervan op 206 jaar. Het begon in het jaar 27 v.Chr. en eindigde in het jaar 180 n.Chr. (met de dood van Marcus Aurelius, en de laatste ‘Vijf goede Keizers‘. ). The Cambridge Ancient History denkt daar anders over, deze situeert de periopde tussen het jaar 70 n.Chr. en 192 n.Chr. In de oudheid werd het Pax Augusta genoemd. Deze naam wordt ook vandaag de dag nog gebruikt. Deze periode begon onmiddellijk nadat Caesar Augustus aan de macht kwam.

In tegenstelling tot de voorgaande perioden van relatieve rust in het Oude Rome, waren de gevolgen van de Pax Romana doorslaggevend en blijvend. Het verzekerde de ontwikkeling van de beschaving die Rome rond de Middellandse Zee had opgebouwd. Tegelijkertijd zorgde het voor de assimilatie van de veroverde ‘barbaarse’ gebieden en bevolkingen. Hierdoor werd de uitbreiding en acceptatie van zijn bestuur, het Romeinse recht en de morele en materiële waarden, bereikt .

Arthur M. Eckstein schrijft dat de periode moet worden gezien in contrast met de veel frequentere oorlogsvoering.Deze vonden plaats in de Romeinse Republiek in de 4e en 3e eeuw v.Chr. Eckstein merkt ook op dat de beginnende Pax Romana ontstond tijdens de Republiek en dat de tijdsspanne ook varieerde met de geografische regio: 

“Hoewel de standaard data voor de Pax Romana, de beroemde ‘Romeinse Vrede’ in het Middellandse Zeegebied, 31 vChr. tot 250 n.Chr. zijn, is het een feit dat de Romeinse Vrede in grote delen van het Middellandse Zeegebied al veel eerder opkwam: Sicilië na 210 v.Chr., het Italiaanse schiereiland na 200 v.Chr.; de Po vallei na 190 v.Chr.; het grootste deel van het Iberisch Schiereiland na 133 v.Chr.; Noord-Afrika na 100 v.Chr.; en voor nog langere tijd in het Griekse Oosten.”

Historische context

---

De uitdrukking is afkomstig van het feit dat het Romeinse bestuur en rechtssysteem vrede brachten in de regio’s. Deze regio’s hadden eerder te maken gehad met geschillen tussen rivaliserende leiders, stammen, koningen of steden (bijvoorbeeld de eindeloze conflicten tussen de Griekse steden-staten of Gallische stammen). Uiteraard had de algemene vrede alleen betrekking op de binnenlanden van het rijk. Ondertussen werd er aan de grenzen nog steeds gevochten tegen de volkeren die in die gebieden waren gevestigd, zoals de Germanen en de Parthen. Het was een periode van relatieve rust. Er waren geen burgeroorlogen van het kaliber van die in de 1e eeuw v.Chr. en ook geen grote conflicten met buitenlandse mogendheden, zoals in de Punische oorlogen van de 3e en 2e eeuw v.Chr.

Een rust die weliswaar streng werd bewaakt door een superieur staand leger van meer dan dertig legioenen dat mobiel was en vrij vlug ingezet kon worden. Het geheel werd ondersteund door een goed georganiseerd bestuurssysteem, een verzorgde administratie en een eenvormig werkend gerechtelijk apparaat, uitstekende logistiek, verzorgde infrastructuur en een pragmatische politiek.

De eerste keizer, Augustus, sloot de deuren van de tempel van Janus. De deuren werden alleen in tijden van oorlog geopend. Augustus meende in het jaar 24 v.Chr. de Cantabros en Astures te hebben verslagen. In werkelijkheid zou deze Cantabrische Oorlogen voortduren tot 19 v.Chr. Echter, 29 v.Chr. wordt algemeen aanvaard als het begin van de Romeinse Vrede, toen Augustus officieel het einde van de burgeroorlogen afkondigde. Deze vrede duurde voort tot de dood van keizer Marcus Aurelius in het jaar 180 n.Chr.

Augustus stond voor het probleem om van vrede een aanvaardbare levenswijze te maken voor de Romeinen. Ze waren al 200 jaar onafgebroken in oorlog met de ene of de andere macht. De Romeinen beschouwden vrede niet als een afwezigheid van oorlog. Voor hen was vrede een zeldzame situatie waarin alle tegenstanders verslagen waren. Die tegenstanders waren niet meer in staat om weerstand te bieden. De uitdaging voor Augustus was om de Romeinen ervan te overtuigen dat de welvaart die ze konden bereiken door geen oorlog te voeren beter was voor het Rijk dan de potentiële rijkdom en eer die ze konden verwerven door een riskante oorlog te voeren. Augustus slaagde hierin door middel van bekwame propaganda. De daaropvolgende keizers volgden zijn voorbeeld. Ze organiseerden soms uitbundige ceremonies om de Poorten van Janus te sluiten. Er werden munten uitgegeven met Pax op de keerzijde. Ook beschermden ze literatuur waarin de voordelen van de Pax Romana werden opgehemeld.

Augustus maakte het nieuwe tijdperk van vrede onderdeel van de keizerscultus en liet het uitdragen in zijn propaganda. Dat klinkt door in de missie die de dichter Vergilius in de mond van Anchises legt (Aeneïs 6:854-859, vert. Anton van Wilderode):

Maar gij, Romein, bedenk dat gij de volken onder uw hoge heerschappij moet dwingen want dat zal uw genie zijn: aan de vrede een vaste wet opleggen, wie overwonnen zich op genade overgaven sparen en helemaal te neer slaan die u tarten.

Het Romeins recht dat toen gold, kenmerkte zich door het uniform toepasbaar zijn van de wetten en een gelijke uitvoering door het gehele rijk. Dit systeem werd zorgvuldig bewaakt. In de eerste eeuwen waren daar zelfs bepaalde gezagsdragers voor, de tribuun als tegenhanger van de consul. Later werden deze gescheiden functies samengevoegd in één persoon en verwaterde deze basis van de Pax Romana.

De manier waarop de Romeinen met cultuur omgingen, was bijna tolerant te noemen. Hun benadering van godsdienst was ook handig. Dit beleid heeft zeker bijgedragen tot de algehele rust. De Romeinen namen “nieuwe” goden van ingelijfde volken makkelijk op in hun pantheon. Zolang men de keizer (Rome) erkende en vooral de bijbehorende plichten vervulde, kon men verder met de eigen cultuur, godsdienst en zaken.

De Romeinen beheersten hun enorme rijk door een “verdeel-en-heers”-politiek. Sommige burgers die loyaal meewerkten kregen het fel begeerde Romeins burgerrecht. Tegenstand werd bruut gestraft, vaak met een overtrokken reactie onder de vorm van vreselijke strafexpedities. De plaatselijke gouverneurs werden hier steeds vrijer in, naarmate de Republiek taande en de macht van de Senaat afnam. De keizer was meer afhankelijk van deze zetbazen en daarmee werd plaatselijke willekeur in de hand gewerkt. De belangrijkste tegenkracht kwam van binnenuit voort door het opkomende christendom. Dit legde de ziekteverwekkers van het systeem bloot en vocht ze aan. Daarbij bood het een moreel alternatief en een eschatologisch perspectief. De Romeinse dictatuur heeft eeuwenlang ook een soort zekerheid en rust gebracht en de handel en wetenschap bevorderd.

Men gaat ervan uit dat de Romeinse vrede haar hoogtepunt bereikte tijdens de Antonijnse dynastie (96-192). Deze dynastie markeert een gouden eeuw. In de turbulente eeuwen die daarna in het Westen volgden, zou men er met nostalgie aan terugdenken. Het rijk bereikte zijn maximale omvang in de 2e eeuw. Het strekte zich uit van de Atlantische Oceaan in het westen tot de rivier de Tigris in het oosten. De handel bloeide dankzij de steeds veiligere verbindingswegen. Dit resulteerde in economische welvaart voor het rijk. Deze welvaart werd weerspiegeld in de steden. Deze werden verfraaid. De steden ontwikkelden zich ten koste van het platteland als centra van romanisering en cultuur.

Historisch gezien viel de Romeinse vrede samen met de zogenaamde Pax Sinica. Deze vrede heerste in Oost-Azië. Deze stabiliteit kwam zowel China als het Romeinse Rijk ten goede. Het vergemakkelijkte de handel en het langeafstandsverkeer tussen beide machtsblokken.

Deze periode wordt beschouwd als beëindigd met het begin van de grote onlusten en oorlogen van de 3e eeuw. Deze periode werd gekenmerkt door een eindeloze reeks burgeroorlogen tussen verschillende pretendenten van de keizerlijke troon. Ondertussen nam de druk van de Germanen en Perzen aan de rand van het rijk toe en overspoelde het rijk regelmatig.

Misbruik van het begrip

---

De eerste bekende vermelding van de term Pax Romana komt voor in een geschrift van Lucius Annaeus Seneca de Jongere (Romeins schrijver en stoïcijns filosoof) uit 55 n.Chr. Het concept was zeer invloedrijk en het onderwerp van theorieën en pogingen om het in latere eeuwen te kopiëren. Arnaldo Momigliano (Italiaans historicus) merkte op dat “Pax Romana een eenvoudige formule is voor propaganda, maar een moeilijk onderwerp voor onderzoek.”

Het begrip Pax Romana is in latere tijden vaak gebruikt, en meestal misbruikt, in allerlei ‘analogieën‘. Diverse machthebbers gebruikten Romeinse ideeën. Zo gaven zij hun onderdrukkingssystemen een soort van legitimiteit. Ze tooiden zich graag met allerlei Romeins aandoende symboliek. Bijvoorbeeld de Duitse nazi’s en de Italiaanse fascisten gebruikten veel Romeinse symbolen in hun uiterlijke aankleding en publieke optredens.

Samenvatting

---

Pax Romana, wat ‘Romeinse vrede’ betekent, verwijst naar een periode van stabiliteit in het Romeinse Rijk van 27 v.Chr. tot 180 n.Chr., een gouden eeuw van groei en interne rust. Onder Augustus bereikte Rome zijn maximale territoriale uitbreiding en economische ontwikkeling, waarbij veroverde volkeren werden geïntegreerd en een uniform wettelijk bestuur werd gewaarborgd. Dit tijdperk kwam ten einde met onrust in de 3e eeuw, gekenmerkt door interne strijd en externe druk.

---

Dank voor uw interesse aan deze website van Spaanse Verhalen. Elke week tracht ik een nieuw verhaal te publiceren. Als u de verhalen hier weet te waarderen, abonneer u dan op deze niet commerciële website. Geef uw e-mailadres op en klik op Abonneren. De knop veranderd naar Geabonneerd en als u daarop klikt kunt het abonnement heel gemakkelijk weer opzeggen.

Naar boven

Als u dit een leuk of interessant onderwerp vond abonneer u op Spaanse Verhalen of geef hieronder eens een ✩LIKE. Normaal gesproken komt er elke week een nieuw verhaal bij.

Als u abonnee bent van Spaanse verhalen kunt u zich ten alle tijden uitschrijven door op de knop geabonneerd te klikken. In het daaropvolgende scherm kunt u zich onderaan uitschrijven. In datzelfde scherm kunt u ook instellen hoe u de berichten wilt ontvangen.