Sistema Ibérico

Het Iberisch randgebergte, dat ze in Spanje het sistema Ibérico noemen

Dit systeem conditioneert mede het klimaat van de Spaanse hoogvlakte, dat van de Ebro- vallei en dat van de Keltiberische hooglanden.

Hydrografie

---

Het Sistema Ibérico is niet zo hoog als de andere bergsystemen in Spanje. Toch is het vanuit hydrografisch oogpunt gezien van groot belang op het schiereiland, omdat het door zijn geografische ligging fungeert het als een scheidingsgebergte tussen het stroomgebied van de Ebro en de rivieren Duero, Taag, Guadiana, Júcar en Guadalaviar. De volgende rivieren ontspringen in het Sistema Ibérico:

• De Duero en de Taag, stromen in westelijke richting over de Meseta Central naar Portugal stromen.
• De Jalón, een van de belangrijkste zijrivieren van de Ebro, die in noordelijke richting stroomt, evenals de Huerva en de Aranda.
• De Turia, de Júcar, de Guadalaviar en de Cabriel, die in oostelijke richting door de Comunindad Valenciana naar de Middellandse Zee stromen.

Orografie

---

Als orografisch geheel bestaat het uit een reeks bergketens (sierras), massieven en depressies van verschillende lithologische samenstelling en structuur, die vaak zodanig geïsoleerd liggen dat de continuïteit van het systeem wordt onderbroken, en door de hoogvlaktes (altiplanos) weer met elkaar verbonden worden.

Het Demanda-gebergte, dat uitmondt in de Sierra de San Lorenzo (2262 m), en de Urbión-piek (2228 m) rijzen aan het eind scherp op, hoge bergketens waarin de ijstijd van het Kwartair, bergkammen, keteldalen en meren heeft gevormd, zoals de Negra-lagune.

De sierras van Urbión, met die van Neila, Cebollera (2159 m) en Alba, vormen de bovenloop van de Duero. De kleine bergketens van Almuerzo en Madero, in Soria, gaan dan verder in zuidoostelijke richting en sluiten aan op de Sierra del Moncayo, waar de hoogste top van het hele Sistema Ibérico (Iberische systeem) te vinden is, op 2315 m.

In het centrale gebied opent zich de zogenaamde Iberische depressie, waarvan de meest afgebakende sector overeenkomt met de Calatayud-Teruel geul. Het wordt in de lengterichting bevloeid door de rivieren de Turia en de Jiloca, en in de dwarsrichting door de Jalón. Vanaf de Jalón splitst het systeem zich in twee bergachtige tracés, het ene parallel aan de Meseta en het andere, eveneens parallel aan de Ebro.

Het binnenwaarts tracé, dat wil zeggen het tracé dat evenwijdig is aan de Meseta, begint bij de Sierra Solorio en gaat verder met de Sierra Ministra, dat aansluit op het Sistema Central, en gaat verder naar het zuiden via de Parameras de Molina, de Sierra Menera en de Sierra Albarracín, en de Montes Universales. Tenslotte eindigt dit traject in het Sierra de Javalambre (2020 m), in Teruel, en de Valenciaanse bergketens Sierra de Martés en Sierra de Aledua. Vanaf de Montes Universales begint het Serranía de Cuenca, en tussen de Meseta Central en de Levantijnse kust ligt het Sierra de Mira.

Het buitenste gedeelte, dat van de depressie van de Ebro, begint bij de Sierra de Vicort en Algairén, in Zaragoza, en loopt verder door de bergketens van San Just, Cucalón en Gúdar (2024 m, op de top van Peñarroya), in Teruel; tussen Teruel en Castellón ontspringt de Maestrazgo. De laatste uitlopers zijn Peñagolosa (1813 m), die aansluit op Javalambre, Espina, Espadán en Sabinar.

Geologie

---

Geologisch gezien bestaat het Iberische systeem uit een afdekking van Mesozoïsch materiaal, van het Trias tot het Krijt, afgezet op de Paleozoïsche plooiing en gestructureerd door de Alpiene plooiing. In het zuidelijke gedeelte zijn er kleine ontsluitingen van vulkanisch gesteente die verband houden met de breuklijnen die het gebergte geleidelijk in de Middellandse Zee doen verzinken. Een van deze rotspunten is de basaltische piton van de Valenciaanse stad Cofrentes, bekend als Cerro del Castillo; andere komen overeen met de Columbretes-eilanden (eilanden groep voor de kust van de provincie Castellón (Valencia)), gelegen ten oosten van Castellón de la Plana.

Karstverschijnselen komen veelvuldig voor in dit systeem, zoals de torcas van Cuenca, de Celadas de Cella, in Teruel, en de Ciudad Encantada (Betoverde Stad) van Cuenca. De kwartaire ijstijd heeft alleen gevolgen gehad voor de hoogste toppen (Sierra de la Demanda, Picos de Urbión, Moncayo).

Flora

---

Op grote hoogte, van het mediterrane bos vinden we de: jeneverbes, meidoorn, jara (zonneroosjesfamilie), mastiek, asperge, lavendel, olijfboom, den, aardbeiboom, ephedra, Europese netelboom, heide, jeneverbes, terpentijnboom, sneeuwbal, retama (bremachtige (Genisteae), en steeneik (de meest karakteristieke soort) bezetten de uitlopers tot de bergbossen en het kreupelhout en de graslanden, zijn er verschillende niveaus van vegetatie geconditioneerd door hoogte, klimaat en bodem. De diversiteit van plantenlandschappen is dus het resultaat van de variatie van deze factoren.

Vanaf het submontane niveau bezet de steeneik (Quercus ilex subsp. rotundifolia) de weiden, vormt de marojo, melojo of rebollo (Quercus pyrenaica) uitgestrekte bossen, vergezeld van de Portugese eik (Quercus faginea), de berk (Betula pendula), de hazelaar (Corylus avellana), de berendruif (Arctostaphylos uva-ursi) en de heide, hier bereikt Erica vagans zijn zuidoostelijke grens.

De beuk (Fagus sylvatica), neemt het over en overlapt de marojalbodem (grond waar de eik groeide of nog groeit), met een ondergroei van hulst (Ilex aquifolium), boomheide (Erica arborea, Erica vagans, Calluna vulgaris), berk (Betula pendula) en diverse varens (Pteridium aquilinum, Polypodium vulgare, enz.). Aanvankelijk is het gemengd met de marojal, maar vanaf 1300 m vormt het zuivere beukenbossen. Sommige exemplaren bereiken een hoogte van 1800 m.

De grove den (Pinus sylvestris) is inheems in het gebergte, maar is door de mens gestimuleerd en heeft gebieden van eiken- en beukenbossen bezet. Boven de bosgrens vinden we struwelen, bestaande uit jeneverbes (Juniperus communis subsp. nana), kruipende jeneverbes (Juniperus sabina), en vlinderbloemige genaamd Cytisus purgans en Erinacea anthyllis, heide (Erica arborea, Erica vagans, Erica australis, Erica aragonensis) en blauwe bosbessen (Vaccinium myrtillus). De alpenweiden bestaan uit grassoorten als (Festuca indigesta subsp. aragonensis) en borstelgras (Nardus stricta). De Atlantische vochtigheid die de Iberische bergen boven de 2000 m bereikt, is wat deze vegetatie mogelijk maakt. De Atlantische vochtigheid bereikt de Moncayo, waar de laatste massa van Fagus sylvatica zich ontwikkelt.

De zwarte den (Pinus uncinata) is eveneens inheems in het gebergte, met relictopstanden in Urbión (sierra del Castillo de Vinuesa, Soria) en in Gúdar (Teruel) aan de zuidelijke grens ervan, en wordt overvloedig aangeplant in het hooggebergte van Moncayo.

In de lager gelegen gebieden is het echter de sessiele jeneverbes (Juniperus thurifera), een conifeer uit de dorre bergen van de hoogvlakten, met een zeer taai temperament en een enorme vitaliteit, die spaarzame bossen vormt. Hij komt voor in het hele Iberische systeem, hoewel zijn grootste populaties en meest unieke bos (Calatañazor) in Soria te vinden zijn. Hij komt voor in zuivere opstanden of gemengd met steeneiken (Quercus rotundifolia), Portugese eiken (Quercus faginea), rotsrozen (Cistus laurifolius). Sommige exemplaren, de oudste, zijn meer dan twaalf meter hoog.

Veengebieden

Op de weinige plaatsen waar de bodem drassig wordt, ontstaat een bijzonder ecosysteem, met zure humusbodems, een vrij hoge  pH-waarde, zonder carbonaten of oplosbare zouten, omstandigheden die veel planten mijden. Veenmoerassen zijn grote kussenachtige massa’s planten van het geslacht Sphagnum (veenmos) die zich aan deze zure humusbodems hebben aangepast. In de omgeving van Orihuela del Tremedal en Bronchales, bij de bergpas of bij de Fuente del Hierro, op zo’n 1400 en 1550 meter hoogte in het aangrenzende grove dennenbos, zijn enkele van deze veengebieden te vinden.

Verschillende mossen van het geslacht Polytrichum (haarmos), zaadplanten zoals de tormentil (Potentilla erecta), het vetblad (Pinguicula vulgaris) of de bosbes (Vaccinium myrtillus) maken deel uit van de vegetatie van deze veengebieden. Er is geen heide, hoewel er wel heide (Calluna vulgaris) is. Maar het juweel van het veen, een plant die uitsluitend in deze gemeenschappen voorkomt, is de vliegenvanger (Drosera rotundifolia), die voedingsstoffen haalt uit de insecten die hij vangt. In Soria en Burgos zien we ze in gezelschap van de zeer zeldzame Myrica gale.

Fauna

---

Amfibieën

De meest voorkomende amfibieën, de Iberische meerkikker (Pelophylax perezi), de gewone pad (vert. uit het Engels) (Bufo spinosus), de rugstreeppad (Epidalea calamita) en de vroedmeesterpad (Alytes obstetricans), deze laatste in meer vochtige en bergachtige gebieden, zijn wijdverspreid over het hele gebergte, zowel in rivieren als in vochtige gebieden zonder permanent water. De San Antonio-kikker (Hyla molleri), schaars maar verspreid over het gehele Iberische schiereiland, is aangetroffen in Tierra de Pinares en de Sierra de Neila (Burgos), in de Moncayo, Sierra de Albarracín, Gallocanta en andere vochtige bergketens in Teruel. Opmerkelijk is ook de aanwezigheid van de vinpoottsalamander (Lissotriton helveticus) en de marmersalamander (Triturus marmoratus), vooral in Tierra de Pinares en de lagunes van Neila (Burgos).

Reptielen

De sauriërs zijn in het hele gebergte goed vertegenwoordigd door de parelhagedis (Timon lepidus), de Algerijnse zandloper (Psammodromus algirus), de Spaanse zandloper (Psammodromus hispanicus), of de hagedissen van het geslacht Podarcis (Podarcis muralis, Podarcis liolepis). De parelskinken (Chalcides chalcides en Chaldices bedriagai), hoewel wijd verspreid, zijn zeldzamer. Tenslotte is de hazelworm (Anguis fragilis) alleen in vochtige bergen relatief waarneembaar.

Onder de slangen zijn er de adderringslang (Natrix maura) en de Iberische kraagslang (Natrix astreptophora), die verbonden zijn met het aquatische milieu, de hagedisslang (Malpolon monspessulanus), de trapslang (Zamenis scalaris), de zuidelijke gladde slang (Coronella girondica) en de gladde slang (Coronella austricana), de laatste in nattere bergen, vervolledigen de lijst, met onder de adderachtigen een soort die vrij talrijk voorkomt in stenige en heuvelachtige gebieden, de gwipneusadder (Vipera latasti).

Vogels

In een bergachtige omgeving, met bossen en struikgewas, met overvloedige ravijnen, kloven en kliffen, zijn roofvogels en zangvogels het meest representatief voor het vogelleven. Diverse arenden zoals de, steenarend (Aquila chrysaetos), havikarend (Aquila fasciata), dwergarend (Aquila pennata) en slangenarend (Circaetus gallicus), alsmede andere dag- en nachtroofvogels, zoals de rode wouw (Milvus milvus), de zwarte wouw (Milvus migrans), de buizerd (Buteo buteo), de Boomvalk (Falco subbuleo), torenvalk (Falco tinnunculus), slechtvalk (Falco peregrinus), oehoe (Bubo bubo), ransuil (Asio otus), velduil (Asio flammeus), dwergooruill (Otus scops), steenuil (Athene noctua) en bosuil (Strix aluco), kunnen relatief gemakkelijk worden gezien op een reis van slechts enkele kilometers. In het bos hebben de havik (Accipiter gentilis) en de sperwer (Accipiter nisus) hun habitat, terwijl de open ruimten worden overvlogen door de vale gier (Gyps fulvus), die in het Iberisch gebergte nog goede populaties heeft, en de aasgier (Neophron percnopterus).

De waterspreeuw (Cinclus cinclus) is de vertegenwoordiger van de vogels die aan de oevers van de rivieren leven. En ook de gele kwikstaart (Motacilla cinerea) en de ijsvogel (Alcedo atthis) hebben hier hun habitat. Koolmeesjes (Parus major), pimpelmezen (Cyanistes caeruleus) en staartmezen (Aegithalos caudatus) zijn er in overvloed.

In de gebieden met kreupelhout zien we leeuweriken, tapuiten, gorzen en andere zangvogels uit deze omgeving. De lijst, afhankelijk van de biotoop, is eindeloos. We zouden de lijst verder kunnen aanvullen met roodstaarten, roodborstjes, merels, lijsters, boomklevers,  franjestaarten of korhoenders, zwaluwen, duiven, koekoeken, enz., elk gekoppeld aan specifieke omstandigheden.

Zoogdieren

Er zijn vele soorten kleine zoogdieren aanwezig zoals knaagdieren, insecteneters en vleermuizen, maar natuurlijk ook grotere dieren, zoals het overvloedige everzwijn (Sus scrofa), de steenmarter (Martes foina), de wilde kat (Felis sylvestris), de vos (Vulpes vulpes), de wolf (Canis lupus) en de das (Meles meles). Sporadische worden er ook lynxen waargenomen een zeer zeldzame katachtige bewoner van dit berggebied.

Ongewervelde dieren

De lange lijst van insecten die deze bergen bewonen vereist een aparte entomologische studie. De Elizabethaanse vlinder (Graellsia isabellae), die door sommige entomologen als de mooiste vlinder van Europa wordt beschouwd, is hier bijzonder opmerkelijk.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • Spaanse landschappen
        • Cordillera Cantábrica