De Romeinse provincie Lusitania

Lusitania is de naam van een Romeinse provincie in het westen van het Iberisch schiereiland. In de republikeinse tijd, vanaf de 2e eeuw v.Chr., maakte het grondgebied deel uit van de provincie Hispania Ulterior.  In 27 v.Chr. werd het door Keizer Augustus als keizerlijke provincie ingesteld. Het grondgebied omvatte het grootste deel van het huidige Portugal ten zuiden van de Duero en een gebied in Spanje, hoofdzakelijk Extremadura en de provincie Salamanca. Het werd genoemd naar de Lusitanos of Lusitaniërs (een Indo-Europees volk).
Haar hoofdstad was de stad Augusta Emerita, nu bekend als Mérida.

Geschiedenis

---

Hun oorsprong en strijd

Hun afkomst is niet met zekerheid vast te stellen maar vermoedelijk was het een etnisch autonome groep die sterke Keltiberische invloeden onderging. Zowel de sociale – als militaire organisatie waren Keltisch beïnvloed en hun taal zou duidelijk Indo-Germaans zijn geweest.

De Lusitani, vestigden zich in de 6e eeuw v.Chr. in de regio, maar historici en archeologen zijn nog steeds onbeslist over hun afstamming. Sommige moderne auteurs beschouwen hen als een inheems volk dat cultureel en mogelijk ook door vermenging met andere Keltische volkeren.

Het eerste gebied dat door de Lusitani werd gekoloniseerd was waarschijnlijk de Deuro-vallei en de streek van Beira Alta (het huidige Portugal); in Beira bleven zij tot zij de Célticos en andere stammen versloegen, daarna breidden zij zich uit om een gebied te bestrijken dat tot Estremadura (Portugal) reikte vóór de komst van de Romeinen.

De Lusitanos worden voor het eerst vermeld door Titus Livius, die hen beschrijft als strijdend voor de Carthagers in 218 v.Chr.; in 194 v.Chr. wordt melding gemaakt van hun strijd tegen Rome, soms geallieerd met Keltiberische stammen.

Nadat de Cathagers in de Punische Oorlogen door de Romeinen waren verslagen, namen deze Romeinen geleidelijk het hele Iberische schiereiland in en verdeelde het in Hispania Ulterior en Hispania Citerior.

De Lusitani (Latijns) of Lusitanos (Spaans) werden beschouwd als dapper en vrijheidslievend maar slaagden er niet in een stabiele politieke organisatie en eenheid te vormen. Toch hebben ze zich hard tegen de Romeinen verzet. De strijd begon in 194 v.Chr. en eindigde pas echt voor het eerst onder Julius Caesar.

In 150 v.Chr. organiseerde Servius Sulpicius Galba een valse wapenstilstand. Terwijl de Lusitani dit nieuwe bondgenootschap vierden, slachtte hij hen af en verkocht de overlevenden als slaven; dit veroorzaakte een nieuwe opstand, de Lusitanos kozen Viriato tot hun leider die er met zijn guerrillatechnieken in slaagde hun benarde positie om te zetten in overwinning na overwinning. Maar in 139 v.Chr. slaagde de consul Q. Servilius Caepio er in om 3 Lusitaniërs te overtuigen om Viriato te vermoorden waarna het verzet ineenstortte. Twee jaar later, in 137 v.Chr. leidde Decimus Junius Brutus Callaicus een succesvolle campagne tegen de Lusitani, die reikte tot aan de rivier de Minho.

….. en toch is het land ten noorden van de Taag, Lusitanië, het grootste van de Iberische naties, en is het de natie waartegen de Romeinen het langst oorlog voerden.                                                                                                                                                                                                                                                  Geographika, Strabo

Een andere opmerkelijke opstand was die van Quintus Sertorius, een Romeinse generaal die een burgeroorlog voerde vanuit het Iberisch Schiereiland en die een goede band had met de Lusitanos. Hij vocht echter niet voor hun onafhankelijkheid maar, in zijn ogen, voor de Romeinse zaak. Sertorius had aanvankelijk een succesvolle militaire carrière, hij vocht onder Gaius Marius tegen de Cimbren en de Teutonen (stammen afkomstig uit het huidigen Denemarken) en maakte bekendheid in Spanje. In de burgeroorlog koos hij de kant van Lucius Cornelius Cinna. Deze werd echter vermoord voor hij op kon trekken tegen Lucius Cornelius Sulla waarna Sertorius zich eerst in Spanje terugtrok en later in Afrika. Daar ontving hij vertegenwoordigers van de Lusitanos die hem vroegen hun opstand tegen hun Romeinse bestuurders te leiden. Hij ging hier op in en voerde een vrij succesvolle oorlog met zijn leger van Lusitanos, en gevluchte Romeinse soldaten. Hoewel hij geen grote nederlagen leed was zijn situatie vrij uitzichtloos aangezien Rome steeds nieuwe troepen tegen hem uitzond en hij nauwelijks versterking kreeg. Sertorius maakte zich populair bij de Lusitanos door in te spelen op hun bijgeloof (hij had een tamme witte hinde en deed alsof deze hem goddelijke boodschappen bracht), zorgde voor onderwijs voor de zonen van de lokale elites en liet hen ook meebesturen. Wel bleef het hoogste bevel altijd bij de Romeinen en hij installeerde een senaat voor de gevluchte senatoren.
Sertorius deelde weinig taken uit aan zijn ondergeschikten en regelde veel zelf. Sommigen waren hierdoor gefrustreerd en jaloers op zijn succes. Er werd een samenzwering gevormd onder Perperna Vento en de samenzweerders vermoordden Sertorius bij een diner. Hierna liepen veel Lusitanische en andere Iberische stammen over naar Gnaus Pompeius Magnus en Metellus (Quintus Caecilius Metellus Nepos), die de samenzweerders snel versloegen.

Julius Caesar voerde een succesvolle campagne tegen hen in 61-60 v.Chr., maar zij werden pas definitief verslagen tijdens het bewind van Augustus (rond 28-24 VC).

Onderwerping aan het Romeinse Keizerrijk

Onder Augustus, in 27 v.Chr., werd het Iberisch schiereiland verdeeld in het noordelijke en oostelijke Hispania Tarraconensis, het zuidwestelijke Hispania Bética en de westelijke Provincia Lusitania, geleid door een legaat van de keizer met de rang van praetor, die zich aanvankelijk uitstrekte van de Guadiana tot aan de Cantabrische Zee, aangezien tijdens de Cantabrische oorlogen de gebieden van de Galiciërs, Asturiërs en Cantabriërs bij haar werden gevoegd. De eerste legaat was Publius Carisius tussen 26 v.Chr en 22 v.Chr.

Tussen 28 en 24 v.Chr. werd geheel Hispania onder Romeins bestuur gebracht, met de stichting van Romeinse steden als Asturica Augusta (Astorga) en Bracara Augusta (Braga) in het noorden, en Emerita Augusta (Mérida) in het zuiden (gevestigd met de emeriti van de Legio V Alaudae en Legio X Gemina legioenen).

In 17 v.Chr., reorganiseerde Augustus opnieuw de Spaanse provincies en de grenzen van Lusitania werden vastgesteld op het grondgebied tussen de Duero en de Guadiana, met als hoofdstad Augusta Emerita (nu Merida), dat ongeveer het gebied omvatte dat nu Extremadura, Portugal is (met uitzondering van het gebied tussen de Minho en de Duero), bijna de gehele provincie Salamanca, een deel van de provincie Zamora, het westelijke deel van de provincie Avila (met inbegrip van zijn hoofdstad) en het westelijke deel van de provincie Toledo, (tot het gebied van Talavera de la Reina, de zogenaamde Antiguas Tierras de Talavera).

De grens met de senaatsprovincie Bética volgde gebieden rond de Anas (Guadiana) en scheidde Lusitania van het gebied van Bética dat in de klassieke bronnen Beturia wordt genoemd (gebied tussen de Guadiana en de Guadalquivir). Beturia werd verdeeld in Celtica en Túrdula.

De grenzen met de keizerlijke provincie Tarraconensis begonnen in de benedenloop van de Duero, gingen verder langs de loop van de Tormes en de noordelijke uitlopers van het Sistema Central, bereikten de scheidslijn tussen de Sierras de Gredos en Guadarrama en daalden af langs de zuidelijke uitlopers van het Sistema Central op zoek naar de Sierra de Guadalupe en de Guadiana.

Crisis van de 3e eeuw en het Late Romeinse Keizerrijk

De grenzen van de provincie bleven stabiel gedurende de gehele 3e eeuw, en de provincie werd alleen beïnvloed door Septimius Severus. Deze  onderdrukte de notabelen van de steden, met name Augusta Emerita, die zich tussen 193 en 197 aanhanger hadden verklaard van zijn rivaal Clodius Albinus.

Aan het einde van de 3e eeuw, toen Diocletianus keizer werd en het systeem van de Tetrarchie invoerde, ging hij over tot de reorganisatie van de provincies van het keizerrijk. Zo werd in 298 de provincie Lusitania, waarvan de grenzen dezelfde bleven als in de vorige fase, opgenomen in de nieuwe Diocesis Hispaniarum (Bisdom Hispaniarum), waarvan de hoofdstad werd geplaatst in Augusta Emerita, waar dus de praeses of gouverneur van de provincie, die de rang van consul, en de vicarius of vicaris van het bisdom zetelden.

Later, rond 320, integreerde Constantijn I het Diocesis Hispaniarum in de prefectuur van het Praetorium van Gallië, en de provincie bleef rustig gedurende de rest van de 4e eeuw.

Een inwoner van de provincie was de generaal Flavius Theodosius, en zijn zoon keizer Theodosius I, die volgens de bewaard gebleven bronnen een inwoner van Cauca (Coca, Segovia) was, hetgeen een zekere uitbreiding van de grenzen van de provincie ten koste van de provincie Carthaginenese op een onbepaald moment in de 4e eeuw impliceert.

Het einde van de provincie

Na de Barbaarse invasie van 409 werd Lusitania, samen met Bética, bezet door de Vandalen, Asdingi en de Alanen, en toen deze laatsten, onder druk van de Visigoten, die als foederati van het Romeinse Rijk optraden, Hispania in 429 verlieten, werd het bezet door de Sueben vanuit hun bases in Gallaecia, totdat de Visigoten in het midden van de 5e eeuw geheel Hispania in handen kregen. Een deel van het vroegere Lusitania bleef echter in handen van de Sueben tot de tijd van Leovigildo.

In het nieuwe Visigotische koninkrijk Toledo bleef Lusitania een van zijn provincies, die in sommige van zijn steden, zoals Augusta Emerita, een groot contingent Germaanse bevolking kreeg.

Toen het Visigotische koninkrijk in 711 instortte, werd het gebied gemakkelijk bezet door de Moslim invallers, hoewel Augusta Emerita enige tijd standhield en eervolle voorwaarden voor overgave verkreeg. Na de komst van de moslims werd Lusitania bekend als het Cora de Mérida tot de val van het Kalifaat van Córdoba, met Merida als hoofdstad. Het einde van de Lusitaanse cyclus eindigde met de herovering, het Portucalense graafschap, rond Oporto, breidde zich uit naar het zuiden en nam het westelijke deel van Lusitania in en het oostelijke deel van Lusitania, Extremadura en een deel van de provincie Salamanca, ging over in de handen van het Koninkrijk León.

Etymologie

---

Zeker is in ieders geval dat deze Romeinse provincie zijn naam te danken aan deze woeste krijgers die fel weerstand boden tegen de Romeinse inval. Het waren deze Lusitanos die het langst weerstand boden tegen de invasie van de Romeinen. Tot haar grondgebied behoorden ook drie andere volkeren, de Vetones, de Túrdulos viejos en de Célticos (Kelten) van Beturia.

De etymologie van de naam van de Lusitani (die de Romeinse provincie hun naam gaven) blijft onduidelijk. De populaire etymologie verbond de naam met een veronderstelde Romeinse halfgod Lusus, terwijl sommige vroegmoderne scholastici suggereerden dat Lus een vorm was van het Keltische Lugus gevolgd door een andere (niet bevestigde) wortel *tan-, die “stam” zou betekenen, terwijl anderen de naam afleidden van Lucis, een oud volk dat in Avienius’ Ora Maritima (4e eeuw n.Chr.) wordt genoemd en van tan (-stan in het Iraans), of van tain, dat “een streek” betekent of “een land van wateren” impliceert, een stamwoord dat vroeger een vorst of soeverein gouverneur van een streek betekende.

Oude Romeinen, zoals Plinius de Oudere (Naturalis historia, 3. 5) en Marcus Terentius Varro Reatinus (116 – 27 v. Chr., geciteerd door Plinius), speculeerden dat de naam Lusitania een Romeinse oorsprong had, zoals wanneer Plinius zegt “lusum enim Liberi Patris aut lyssam cum eo bacchantium nomen dedisse Lusitaniae et Pana praefectum eius universae” [Lusitania ontleent zijn naam aan de Lusus die in verband wordt gebracht met Bacchus en de Lyssa van zijn Bacchanten, en Pan is haar gouverneur].

Lusus wordt gewoonlijk vertaald als “spel”, terwijl lyssa is ontleend aan het Griekse λυσσα, “razernij” of “woede”; voor latere dichters worden Lusus en Lyssa metgezellen van vlees en bloed (zelfs kinderen) van Bacchus. Luís de Camões‘ epos Os Lusíadas (1572), waarin Lusus wordt voorgesteld als de stichter van Lusitanië, breidt deze ideeën, die geen verband houden met de moderne etymologie, verder uit.

De klassieke geograaf Strabo (gestorven rond 24 v. Chr.) suggereert in zijn werk Geographika dat er een verandering was opgetreden in het gebruik van de naam “Lusitani”. Hij vermeldt een groep die vroeger “Lusitanis” werden genoemd en ten noorden van de Duero woonden, maar die in zijn tijd “Callaeci” werden genoemd.

Bestuurlijke indeling van de provincies

---

De provincie werd tussen de regeerperioden van Augustus en Claudius I verdeeld in drie conventus iuridicus voor een goede rechtsbedeling, die werd uitgevoerd door legati iuridici die door de keizer waren benoemd, maar afhankelijk waren van de provinciale gouverneur. Deze conventis waren:

• • • • Conventus Emeritensis, met zijn hoofdzetel in Augusta Emerita (Mérida, España)
      • Conventus Scalabitanus, met zijn hoofdzetel in Scalabis Iulia (Santarem, Portugal)
      • Conventus Pacensis, met zijn hoofdzetel in Pax Iulia (Beja, Portugal)

Steden en verbindingswegen

De provincie Lusitania was dichtbevolkt en geromaniseerd, vooral ten zuiden van het Sistema Central en ten zuiden van de Taag, zodat er talrijke gemeenten bestonden, zoals de geografen Strabo, Pomponius Mela, Plinius de Oudere en Claudio Ptolemaeus ons meedelen tussen de 1ste en de 2de eeuw n.Chr. waarvan er vele tussen Caesar, Augustus en de Flavische dynastie tot kolonie of gemeente (populis?) werden bevorderd. Opvallend onder andere zijn:

• • • • Municipium Caesarobriga (Talavera de la Reina, Toledo)
      • Municipium Augustobriga (Talavera la Vieja, Cáceres)
      • Municipium Aeminium (actual Coímbra, Portugal)
      • Municipium Conímbriga
      • Colonia Augusta Emerita (Mérida, España), la capital provincial.
      • Colonia Norba Caesarina (Cáceres)
      • Colonia Pax Iulia (actual Beja, Portugal)
      • Municipium Salmantica (Salamanca)
      • Municipium Caurium (Coria, Cáceres)
      • Colonia Metelinum (Medellín, Badajoz)
      • Municipium Turgalium (Trujillo, Cáceres)
      • Municipium Capara (Cáparra, Cáceres)
      • Municipium Olissipo (Lisboa, Portugal)
      • Colonia Scalabis Iulia (Santarém, Portugal)
      • Municipium Ammaiensis (São Salvador da Aramenha, Marvão, Portugal)
      • Municipium Egitandiorum (Idanha-a-Velha, Portugal)
      • Municipium Regina Turdulorum (Casas de Reina, Badajoz)
      • Municipium Lacobriga (Lagos, Portugal)

De provincie werd van noord naar zuid in het meest oostelijke deel gestructureerd door de Via de la Plata, een belangrijke reeks wegen die het mogelijk maakte van de provinciehoofdstad, Augusta Emerita, naar de noordwestelijke hoofdstad van de provincie Tarraconensis, Asturica Augusta te reizen; veel van de belangrijkste steden in de provincie werden aan deze weg gebouwd.

Een andere weg, aangelegd in de tijd van Trajanus, verbond de Via de la Plata met Olissippo via de beroemde Puente de Alcántara over de rivier de Taag en de Puente de Segura over de rivier de Erjas, in de richting van Civitas Egitandiorum.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • • • • • • Romeinse verovering van Hispania
                  • Romeins Hispania