De Edetanos (10e tot 5e eeuw v.Chr.)

---

• • • • • • • • Klassieke bronnen en Romeins Edethania
              • Iberisch Edetania
              • Materiële cultuur van de Edetanos
              • Centrale nederzettingen
              • Het Liria-Oliva aardewerk
              • Edecón of Edesco

Edetanos is de naam die gegeven werd aan het volk dat op het grondgebied van Edeta woonde. Dit is de naam die zowel de Iberische Edetiërs als de Romeinen gaven aan de stad Leiria (nu Liria). Met een oppervlakte van ongeveer 8.545 km² besloeg Edetania het zuidelijke deel van de provincie Castellón en het noordelijke tweederde deel van de provincie Valencia. Het werd begrensd door de rivier Mijares (Udiva) in het noorden, de bergketens Javalambre en Gúdar en de vallei van de rivier Cabriel in het westen, de rivier Júcar (Sucro) in het zuiden en de Middellandse Zee in het oosten, hoewel niet alle auteurs het erover eens zijn welke de noordelijke en westelijke grenzen waren. Zij werden in het noorden begrensd door de Ilercavones, in het noordwesten door de Sedetanos, in het westen door de Olcades en in het zuiden door de Contestanos.

Klassieke bronnen en Romeins Edethania

---

De belangrijkste klassieke auteurs die Edeta aanhalen zijn Strabo (1ste eeuw v.Chr.), Plinius de Oudere (1ste eeuw) en Ptolemaeus (2e eeuw). Volgens Strabo, de Griekse geograaf en geschiedschrijver, vormde de Ebro de noordelijke grens. Volgens Plinius de Oudere was de rivier Udiva (Mijares), en volgens Ptolemaeus, in een mogelijke verwarring met Sedetania, zou Edetana het tegenwoordige Zaragoza zijn.

De Edetanos bewoonde de huidige comarcas Alto Mijares, La Plana Baja, Alto Palancia, Los Serranos, Campo de Turia, Campo de Morvedre, Hoya de Buñol, Huerta Norte, Huerta Oeste, Huerta Sur, Valencia, Ribera Alta, Ribera Baja en waarschijnlijk ook de comarcao van Requena-Utiel. Hoewel sommige auteurs denken dat gebieden als Kelin (Caudete de las Fuentes) niet langer deel uitmaakten van Edetania.

Het Edetanië van de literaire bronnen, dat zich volgens de Naturalis historia van Plinius de Oudere uitstrekte van Sucro (Júcar – Valencia) tot Udiva (rivier Mijares – Castellón), schijnt vóór de verovering van Hispania niet deze geografische definitie te hebben gehad. Robert C. Knapp heeft reeds lang geleden aangetoond dat gebieden als Contestania, Edetania enz. de status van “gewesten” kregen om de Romeinse heerschappij aan de Spaanse kust te consolideren tijdens de eerste fase van de Romeinse verovering.

Iberisch Edetania

---

De oudste bronnen noemen hen Eisdetes (10e-5e eeuw v. Chr.).

In sociaal-politiek opzicht waren de Edetanos, die ongetwijfeld de gebieden bezetten die later als Regio Edetania werden omschreven, niet georganiseerd als een koninkrijk met een hoofdstad en grenzen, maar als een groep onafhankelijke steden die in buitengewone omstandigheden, zoals die welke in de schriftelijke bronnen zijn opgetekend (Tweede Punische oorlog; verovering van Hispania), konden worden verenigd.

De prominente plaats die Edeta (Tossal de Sant Miquel de Llíria) in het huidige Liria inneemt, is ongetwijfeld te danken aan het feit dat Edecón/Edesco (zie paragraaf onderaan deze pagina) hun leider aan het hoofd stond van deze waarschijnlijke confederatie gedurende de periode die door de klassieke geschiedschrijvers zo uitvoerig is beschreven.

Men moet echter bedenken dat een stamhoofd van zo’n bondgenootschap zeer beperkte bevoegdheden had; hij bereikte die rang van leiderschap als primus inter pares (eerste onder gelijken), weinig meer dan een woordvoerder zonder gezag over de andere stamhoofden van zijn eigen bondgenootschap.

De belangrijkste steden van Iberisch Edetania waren Edeta, dat mogelijk een indirecte en sporadische rol heeft gespeeld als hoofdstad en ‘bestuurlijk centrum’ van het gebied, Sucro, in het gebied rond het huidige Albalat de la Ribera, La Carencia nu Turís, Pico de los Ajos in Yátova, La Punta de l’Orleyl in Vall de Uxó en Arse nu Sagunto.

Afgezien van de buitengewone omstandigheden die in de literaire bronnen worden beschreven, was het grondgebied van Edeta beperkt tot het huidige gebied van Campo de Turia en begrensd door de Sierra Calderona in het noorden, het Turia- en het Rodanas-massief in het zuiden en zuidwesten en de Paterna-gletsjer in het oosten. Rond de grote stad Edeta, gelegen op wat nu de berg van San Miguel de Liria is, lag een reeks dorpen, gehuchten en wachttorens, zoals Puntal dels Llops, Castellet de Bernabé, La Torre Seca, Cova Foradada, Monravana en La Seña.

Uit de archeologische gegevens blijkt dat Liria al in de Bronstijd werd bewoond, maar de uitbreiding van Edeta in de Campo de Turia vond pas plaats vanaf de 5e eeuw v.Chr.. Vóór die tijd zijn er geen aanwijzingen voor een daadwerkelijke en georganiseerde bewoning van het omliggende gebied, met uitzondering van enkele geïsoleerde nederzettingen. De bewoning van de Campo de Turia, die als een echte kolonisatie door Edeta kan worden beschouwd en waarvan meer dan 30 nederzettingen bekend zijn, zou een gevolg zijn geweest van de demografische toename die het gevolg was van de verbetering van de landbouwopbrengsten dankzij het gebruik van ijzer. Tenslotte is uit opgravingen gebleken dat de macht van Edeta in het begin van de 2e eeuw v. Chr. is ingestort met de verwoesting van de stad en een groot deel van de nederzettingen op haar grondgebied. Wat in de bronnen Regio Edetania wordt genoemd, zou vanaf dat moment onder Romeinse heerschappij komen.

Llíria

Onder de huidige stad Llíria liggen de ruïnes van wat eens één van de belangrijkste Iberische steden van Spanje was. De stad heette toen Edeta en was het bestuurlijke centrum van Edetania.

Edeta werd gebouwd op een heuveltop die bekend staat als Sant Miquel en die uitkijkt over de moderne stad. De stad werd door Quintus Sertorius bergafwaarts verplaatst naar de huidige locatie nadat Romeinse troepen de stad in 76 v.Chr. hadden verwoest.

Puntal dels Llops

De Iberische nederzetting Puntal dels Llops is een nederzetting uit de 5e eeuw v.Chr., gelegen in een van de zuidelijke uitlopers van de Sierra Calderona. Het is gelegen in de gemeente Olocau (Valencia), op de top van een voorgebergte 427 m boven de zeespiegel en meer dan 150 m boven de vlakte, met ruim zicht op het grondgebied van de Campo de Turia en de bergstroom Barranco del Carraixet die vanuit het noorden komt.

De nederzetting heeft een muur en een toren die haar definiëren als een klein fort van 960 vierkante meter. Samen met andere soortgelijke forten maakte het deel uit van het verdedigings- en bewakingssysteem van het grondgebied van de stad Edeta (Edetanos) en wordt het beschouwd als een van de beste voorbeelden van een wachttoren uit de Iberische periode. De interne structuur van de nederzetting is eenvoudig en functioneel: het is een groep van 17 gebouwen (ruimtes) die uitkomen op een centrale straat die in de lengterichting van de nederzetting loopt.

De materiële cultuur van de Edetanos

---

De Edetische tribale realiteit is niet geïdentificeerd met specifiek archeologisch materiaal aangezien de Edetanos het grootste deel van hun culturele expressie deelden met hun buren, of het nu Contestanen, Ilercavones, Sedetanen of Olcades waren. Anderzijds is alleen de materiële cultuur van de periode vóór de Romeinse verovering op samenhangende en niet tegenstrijdige wijze bekend. Ondanks deze beperking is het mogelijk precieze kenmerken vast te stellen op het gebied van stedenbouw, vakmanschap, epigrafie en economie.

Centrale nederzettingen

Vanaf de Bronstijd hebben de kleine sedentaire gemeenschappen in het gebied tussen het bekken van de Júcar en de Bajo Ebro (benedenloop) een aantal van hun nederzettingen gesticht volgens een stedelijk model dat ze in Spanje, Calle Central, noemen (ik heb er geen Nederlandse vertaling, en ook geen verklarende uitleg, voor gevonden). De oudste voorbeelden van deze realiteit komen aan beide uiteinden van het grondgebied voor, zoals Genó in de  Bajo Segre (rivier), of de Muntanya Assolada (nederzetting) in Alcira, wat het moeilijk maakt een geografische oorsprong vast te stellen. Zeker is dat dit model, dat ten zuiden van de Júcar onbekend was, tijdens de Ibérico Pleno periode zijn meest kenmerkende voorbeelden heeft opgeleverd op het  Edetanische grondgebied: La Rotxina (Sot de Ferrer), Puntal dels Llops (Olocau), Castellet de Bernabé (Liria), onder andere.

Het Liria-Oliva aardewerk

---

De Edetanen bereikten een hoge graad van perfectie in de technologie van het pottenbakken op de draaischijf, zozeer zelfs dat met de hand gemodelleerd aardewerk volledig uit hun repertoire verdween tijdens de Vroeg-Iberische periode. Anderzijds bleven zij tot in de Romeinse tijd in gebruik ten noorden van de Mijares, op het grondgebied van de Ilercavones. In de loop van de volledige Iberische periode heeft de typologie van de Edetano-keramiek een uitgebreid repertoire opgeleverd van stereotype vormen van tafelgerei, voorraad-, keuken-, toilet- en liturgisch vaatwerk, die getuigen van een absolute beheersing van de grondstof klei, vaak zonder ontvettingsmiddelen, en van de baktechnieken, zowel oxiderende als reducerende. De versiering van de keramiek, aanvankelijk gebaseerd op de toepassing van wijnrode of zelfs polychrome geometrische motieven, in continuïteit met de Fenicische traditie die er de oorsprong van was, onderging aan het einde van de 3e eeuw v. Chr. een kwalitatieve sprong door de toevoeging van florale, epigrafische en verhalende voorstellingen. De zogenaamde Liria-Oliva-school bestaat uit een verhalende decoratieve stijl waarin personages van beide geslachten worden afgebeeld die bezig zijn met activiteiten als vechten, jagen of geestelijk leven. De opgravingen in Liria hebben de beroemdste en omvangrijkste collectie van deze stijl opgeleverd, waaronder de Vaso de los Guerreros con Coraza (Krijgersbeker met wapenrusting), Vaso de los Guerreros (de Krijgersbeker), Vaso de la Batalla Naval (de Zeeslagbeker) en de Kalathos de la Danza (Kalathos van de Dans). De naam Líria-Oliva is te danken aan het feit dat de Contestaanse nederzetting van Castellar de Oliva ten tijde van de vaststelling ervan het meest zuidelijke punt van verspreiding van dit soort vondsten was. Onder impuls van de aristocratieën van het Ibérico Pleno Tijdperk heeft deze productie van prestigegoederen met een overwegend stedelijke verspreiding zich aanvankelijk misschien vanuit één enkel centrum verspreid, maar het mechanisme van de wedijver heeft ongetwijfeld snel andere producties aangemoedigd, waarvan de verspreiding zich met stilistische variaties uitstrekt van Burriana tot Albufereta in Alicante en van Sagunto tot Los Villares de Caudete de las Fuentes. Chronologisch wordt het gedateerd tussen het midden van de 3e eeuw v. Chr. en de 1e eeuw v. Chr. Opgravingen in Valencia leverden laat-Romeins republikeinse voorbeelden op waarin het verval van de stijl kan worden waargenomen, aangezien de louter decoratieve voorstellingen van dierenfriezen hun verhalende inhoud hebben verloren.

Door de rijkdom van zijn beeldend documentair lichaam vormt de Liria-Oliva-stijl een van de belangrijkste archeologische bronnen van de Iberische cultuur.

Edecón

Edecón of Edesco (3e eeuw v.Chr) was een Edetische heerser die ten tijde van de Tweede Punische Oorlog heerste over de grote stad Edeta en haar grondgebied. Hij werd beschreven als een van de grootste van de Iberische krijgsheren, en hij bracht alle steden van Edetania bijeen om in 209 v.Chr. een pact met Indibyl te sluiten met Scipio Africanus (Romeins politicus en veldheer) in Tarraco (Tarragona), aan wie hij trouw zwoer als hij de vrijheid teruggaf van zijn vrouw en kinderen die gevangen zaten in de Carthaagse stad Qart Hadasht (Cartagena). Later sloot hij zich aan bij de Romeinen en ontving hij van de Romeinen de titel Rex (koning). Een tekst van Polybius luidt:

…ΕΔΕΚΩΝΑ ΤΟΝ ΕΔΕΤΑΝΩΝ ΔΥΝΑΣΤΗΝ…
…naar Edecón, koning van de Edetanen…

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • • • • • • Pre-Romaanse volkeren
                  • Olcaden
                  • Oretanos