Bardulia, een gebied dat later het graafschap Castilla zou vormen

Bardulia of Vardulia is de oude naam van de regio’s die samen het gebied vormen dat uiteindelijk bekend wordt als het graafschap Castilla, een gebied ten noorden van de huidige provincie Burgos.

De term Bardulia of Vardulia is afkomstig van de pre-Romeinse stam Varduli of (Barduli) die in de pre-Romeinse en de Romeinse tijd het oostelijke  deel van de Cantabrische kust bewoonde, voor een groot deel in de provincie Guipúzcoa gelegen. Sommige historici beweren dat de Varduli ook de Caristios en Autrigonen omvatten of uiteindelijk  assimileerden.

Er is ook gespeculeerd dat een  mogelijke, late,  Vasconische expansie, die tussen de 6e en de 8e eeuw n.Chr. het huidige Baskenland bezette, heeft geleid tot migratie van dit volk. Migratie naar wat in documenten uit de late Middeleeuwen Bardulia zal worden genoemd.

Vaststelling van de term

---

De eerste schriftelijke vermelding van Bardulia is een 10e eeuwse kroniek die het beschrijft als een vroegere naam voor Castilla. De Crónica de Alfonso III, geschreven in het Latijn, gebruikt de term vier keer, in verschillende verbuigingen. In de teksten van latere kroniekschrijvers komen soortgelijke passages terug.

De definitieve aanvaarding van de term Castilla werd vóór de 9e eeuw vastgesteld. In de Crónica de Alfonso III wordt namelijk beschreven dat Alfonso I het gebied veroverde.

​

Eo tempore populantur Primorias, Lebana, Transmera, Supporta, Carranza, Bardulia quae nunc appellatur Castella.     (“…Bardulia, que ahora es llamada Castilla) In die tijd verwoesten ze Primorias, Lebana, Transmera, Supporta, Carranza, Bardulia, dat nu Castella heet.    (“…Bardulia, dat nu Castilla heet)                                                                                                                          Crónica de Alfonso III

Beschouwingen over de identificatie van Bardulia en Castilla

---

Argumenten ten gunste van

De eerste vermelding van Bardulias vinden we in de Crónica de Alfonso III.  Na verschillende bewerkingen zal het in andere kroniekteksten verschijnen. Er zijn zes teksten  waarin Castilla wordt genoemd. 

Van de vier teksten die tot de Crónica de Alfonso III behoren, zijn er twee varianten: “Bardulies quae nunc uocitatur Castella”, in het Nederlandse is dat “Bardulias dat nu Castella wordt genoemd”, en het “Barduliensem provintiam” (de provincie Bardulia), daar waar Ramiro I naar toeging om er zijn vrouw te ontmoeten en te trouwen en waar hij zich bevond toen Alfonso II, zijn voorganger, stierf.

De Historia Silence, geschreven in de eerste jaren van de 12e eeuw, verteld over Ramiro I het volgende:

“cum Bardulies, quae nunc Castella vocatur, ad accipiendan uxorem accederet”. “toen hij naar Bardulies kwam, dat nu Castella heet, om zijn vrouw te ontvangen”.

Bardulia wordt ook genoemd in de Crónica najerense (midden 12e eeuw) en in een vervalst document over de schenking aan de bisdommen van Lugo en Oviedo (11e en 12e eeuw).

In de eerste helft van de 13e eeuw wordt Bardulia, door Lucas de Tuy,  tot tweemaal toe vermeldt.

En door de aartsbisschop van Toledo,  Rodrigo Jiménez de Rada, in zijn toespeling op Ramiro bij de dood van Alfonso II,

“in Bardulia pro accipienda uxore aliquandiu fecit moram” “hij verbleef een tijdje in Bardulia om met zijn vrouw te trouwen”

en ergens anders herinnerd hij ons aan de Alfonsiaanse formulering beschreven als:

“nobiles Barduliae, quae nunc Castella dicitur”. “het nobele Barduliae, dat nu Castella wordt genoemd”.

In la Primera Crónica van Alfonso “el Sabio”, een compilatie van vroegere kronieken, wordt Bardulia tot viermaal toe genoemd.

Volgens de Anales Compostelanos werd Albutaman (waarschijnlijk Abu-Otman, een vooraanstaand generaal van Hisham I de Córdoba) in 844 (Spaanse tijdsrekening, het jaar 806) in Pisuega vermoord.

“quando venit in Bardulias”. “toen hij naar Bardulias kwam”.

Sanchez-Albornoz zegt over de naam Bardulia:

“estaba difundido en la misma Castilla durante el siglo IX, lo que se aviene mal con su origen erudito”. “het was, in de 9e eeuw, bekend in Castilla zelf, wat in tegenspraak is met zijn wetenschappelijke oorsprong”.

en we denken niet dat Alfonso III een fout maakte of zich vergiste, maar zijn woorden zijn ook niet echt overtuigend:

“Es muy probable que Alfonso III no cometiera un error erudito al identificar Bardulies con Castilla”. “Het is zeer waarschijnlijk dat Alfonso III geen wetenschappelijke fout heeft gemaakt door Bardulies met Castilla te vereenzelvigen”.

Vervolgens wordt uitgelegd hoe men van Bardulies tot het prille begin van Castilla is gekomen.

“Si había error en la identificación de Vardulia y Castilla —escribe—, ese error estaba difundido en la misma Castilla durante el siglo IX, lo que se aviene mal con su origen erudito”. “Als er een fout is gemaakt bij de identificatie van Vardulia en Castilla,” schrijft hij, “dan is deze fout, in de 9e eeuw in geheel Castilla gemaakt, dat slecht past bij de wetenschappelijke oorsprong ervan”.

Tegenargumenten

De argumenten ten gunste zijn gebaseerd op de autoriteit van de teksten van Alfonso. En dat is wat er vandaag de dag ter discussie staat. 

Vanaf het einde van de 9e eeuw tot het midden van de 13 eeuw zijn er 17 meldingen over Bardulia, die alle behoren tot Crónica de Alfonso III of daar direct  of indirect van afgeleid. Ze zijn allemaal van wetenschappelijke aard. Bij goede historische kritiek is het interessanter de getuigenissen en hun onderlinge relatie te waarderen, dan hun aantal te tellen.

In 1948 verklaarde Ramos Loscertales, zonder opgaaf van redenen en ondanks het bewijs van de aanwezigheid van de plaatsnaam Castro Urdiales of Castrum Varduliae op ongeveer twintig kilometer ten noorden van het gebied dat aanvankelijk Castilla werd genoemd, namelijk de Mena-vallei en aangrenzende gebieden, waarbij hij dat oorspronkelijke Castilla duidelijk verwarde met de twee centrale hoogvlakten.

“jamás Castilla se llamó Bardulies” y que nos encontramos simplemente ante “un desafortunado rasgo de erudición del autor de la Crónica, del mismo calibre que otro usado por él en pocas líneas más arriba y que le sirve para identificar a Zamora con Numancia” “Castilla werd nooit Bardulies genoemd” we worden hier gewoon geconfronteerd met “een ongelukkig stukje eruditie van de schrijver van de kroniek, van hetzelfde kaliber als een ander stuk dat hij een paar regels eerder gebruikte en dat dient om Zamora met Numantia te vereenzelvigen” (Numantia, qui nunc uocitatur, Zamora) (Numantia werd nooit Zamora genoemd).

vergetend of nalatend dat, tot de ontdekking van de ruïnes van Numancia door Eduardo Saavedra aan het einde van de 19e eeuw, sommige historici ervan uitgingen dat Numancia in de buurt van Zamora lag. Cesáreo Fernández Duro, in zijn Historia de la ciudad de Zamora, somt 27 schrijvers op die deze theorie verdedigen (waaronder Alfonso X ‘el Sabio’) en 58 die er tegen zijn.

De 20e eeuwse medievist en staatsman Claudio Sánchez-Albornoz y Menduiña verdedigt Alfonso III tegen de beschuldiging dat hij een wetenschappelijke fout heeft gemaakt door Bardulia gelijk te stellen aan het vroege Castilla, maar zijn woorden laten de zaak enigszins open: “Het is zeer waarschijnlijk dat Alfonso III geen erudiete vergissing beging door Bardulia met Castilla te vereenzelvigen,” en dat “als er een vergissing was in de vereenzelviging van Bardulia met Castilla, die vergissing zich verbreidde vanuit Castilla zelf in de 9e eeuw, wat moeilijk te rijmen valt met het feit dat het van (latere) erudiete oorsprong is.

In tegenstelling tot de these van Sánchez-Albornoz is de compilatie van Antonio C. Floriano die in zijn Diplomática española del período astur een paar honderd documenten publiceert van 718 tot 910. De naam Bardulia komt slechts in één ervan voor, een vervalst document dat in de 11e-12e eeuw is opgesteld. Behalve dat het overduidelijk een vervalsing is, is het duidelijk beïnvloed door de Crónica de Alfonso III, zoals blijkt uit de zinspeling op de veroveringen van Alfonso I in de “Barduliense provincia“. Aan de andere kant komt de naam Castilla vaak voor. Ons vasthoudend aan 9e eeuwse documenten hebben we het volgende genoteerd:

• • • • 30 november 816. Graaf Gundesindo schenkt verschillende landgoederen “foras monte in Castella” aan het klooster van Fistoles.
      • 18 januari 822. Stichting van het klooster van Tobiellas.
      • 18 januari 836. Stichting van het klooster van Asia.
      • 4 juli 853. Stichting van San Martín de Potancre.
      • 4 juli 853. Stichting van San Martín de Flavio in de vallei van Losa.
      • 4 juli 855. Herbevolking bij de kerken van San Román en San Pedro de Dondisla.
      • 1 mei 867. Stichting en dotatie van het klooster van Orbañanos.
      • 871. Bevestiging van donaties aan het klooster van San Vicente de Ocoizta.
      • 28 april 887. Schenkingsbrief aan zijn vrouw Ildoncia door Sisnando.
      • Ook in de Crónica Albeldense, geschreven in de 9e eeuw, negeert ook de naam Bardulia en gebruikt de naam Castella.
      • En in de 10e eeuw zal het genegeerd worden door Sampiro (bisschop van Astorga).

Sánchez-Albornoz en de auteur van de Crónica de Alfonso III identificeren Bardulia ten onrechte met het oude Castilla, want er is geen ruimte voor de conclusie die zij beogen. In de eerste plaats zijn deze annalen een wetenschappelijke tekst. Op grond van de analyse van de informatie die zij bevatten, is Gómez Moreno ervan overtuigd dat zij van kloosterlijke oorsprong zijn. Ze zijn begonnen tegen het einde van de 10e eeuw, misschien in het klooster van San Pedro de Cardeña, en in hun laatste fase geschreven in La Rioja en meer bepaald in Santo Domingo de la Calzada en onder Navarrees bewind. Begonnen aan het einde van de 10e eeuw. En niet in de 9e eeuw, dat van belang zou zijn voor de these van Sánchez-Albornoz. De gegeven formulering brengt ons tot het midden van de 13e eeuw, aangezien het melding maakt van de inname van Sevilla door Fernando III, en ongetwijfeld gebruik maakt van vroeger materiaal. Waar haalde hij de naam Bardulias vandaan? Sánchez-Albornoz verklaart dat de auteur de Crónica de Alfonso niet kende, en kende hij ook niemand die de naam overnamen?

Ondanks de stelling van Sánchez-Albornoz is er geen reden om de verspreiding van de naam Bardulias in Castilla in de 9e eeuw te bevestigen. “Castella Vetula”, of “Oud Castilla”. Het zou een vergissing of een associatie van de kroniekschrijver kunnen zijn geweest om het te identificeren met het naburige Várdules.

De bewering dat dit de oorspronkelijke naam van Castilla was, komt in de kronieken uitsluitend voor op grond van de teksten van Alfonso. Buiten de kronieken, is er verder geen verslag van. Dit alles maakt de suggestie van Ramos Loscertales niet onwaarschijnlijk, hoewel hij niet meldt wat de naam Castilla was voordat het de naam Castilla kreeg, als het daarvoor niet de naam Bardulia had, dat dit een ongelukkig kenmerk is van de Crónica de Alfonso III, ook al was de kroniekschrijver niet ver verwijderd van de tijd waarin de gebeurtenissen plaatsvonden,  zelfs als het iets was dat gebruikelijk was voor de periode.

In ieder geval is dit onvoldoende reden om de westwaartse verschuiving van de Varduliaanse bevolking te bevestigen, ondanks het bewijs van een dergelijke verschuiving in de vorm van het bestaan van een stad genaamd Castro Urdiales, Castrum Varduliae of Fortaleza de los Vardulos (Vesting van de Vardulos), in het noorden van Castilla. Iemand heeft het toponiem Bardauri in de buurt van Miranda de Ebro aangevoerd (tegenwoordig is het een wijk van die stad). Het zou “Villa de Bardulos” betekenen. Deze op problematische etymologieën gebaseerde argumenten zijn altijd zwak. Wat zou men afleiden uit de plaatsnamen Bardullas (gemeente Mugía, provincie La Coruña) en Bardullo (gemeente Coaña, Oviedo) of ook Castro Urdiales in het huidige Cantabria en op slechts een twintigtal kilometer van het oorspronkelijke Castilla, dat zou betekenen dit gebied het centrum in de Valle de Mena in de huidige provincie Burgos is?

Een meer neutrale argumentatie

Over de naam Vardulia die op het oude Castilla werd toegepast, schreef Andrés Eliseo de Mañaricua in zijn boek Vizcaya, siglo VIII al XI (Vizcaya van de 8ste tot de 11 eeuw), Los orígenes del señorío (de oorsprong van de Heerlijkheid), pagina. 28-33:

“Dezelfde kroniek vermeldt in het verslag van de regering van Alfonso I (739-757) onder de plaatsen die door de Asturische koning werden herbevolkt: “Bardulies qui nunc uocitatur Castella”; de Bardulias dat nu Castilla worden genoemd. In de Romeinse tijd vestigden de Varduli zich op de plaats van het huidige Guipúzcoa, uitkijkend over de zee tot aan de rivier de Deva in het westen, en vervolgens zuidwaarts door het land van Álava. Volgens documenten uit de 8e eeuw lag Castilla in het gebied van de Autrigones, “foras montes”, ten zuiden van de bergketen en ten noorden van La Bureba, ten westen van de valleien van Mena, Losa en Valdegobia. Betekent de naam Castella Vetula Bardulies dat de Varduli tussen de 5e en de 8e eeuw van hun traditionele nederzetting naar Autrigonisch gebied waren verhuisd, waar het toekomstige Castile Vetula zou komen te liggen? En in deze verplaatsing, zouden zij de Caristios, gevestigd tussen hen en de Autrigones, met zich hebben meegesleept? Dit is de verklaring van Sánchez-Albornoz: de Basken, die sterker waren dan de naburige volkeren, dwongen laatstgenoemden om naar het zuidwesten te trekken.

Barbero en Vigil wijzen op een nieuwe verklaring van de naam: “het is een pre-Romeinse etnische naam, toegepast op een gebied dat grenst aan het gebied dat in de Romeinse tijd door de Vardulos (of Varduli) werd bewoond…. Etnische namen werden zelden correct gebruikt door de Visigotische geschiedschrijvers”. In het voordeel van een westwaartse verplaatsing van de Varduli pleit de moderne plaatsnaam Castro Urdiales, die lijkt te zijn afgeleid van Castrum Vardulies.

Een andere verklaring is dat de Vardulos een groep volkeren vormden waartoe ook de Caristios en de Autrigones behoorden (verschillende auteurs uit de Romeinse oudheid noemen de Vardulos alleen bij de Cantabros en de Vascones, de Caristios werden in de Middeleeuwen niet vernoemd). En Castilla ontstond in het gebied van de Autrigones, in een uitgestrekt Vardulia.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • • • • • • Castilla
                  • Graafschap Castilla