Straat van Gibraltar

De straat van Gibraltar, de zeestraat tussen de Atlantische oceaan en de Middellandse Zee

Het is een van de belangrijkste scheepvaartroutes ter wereld en biedt toegang tot de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee, die op hun beurt via het Suezkanaal in verbinding staan met het Midden-Oosten en Azië. In de zeevaart wordt zij afgekort als STROG (Street of Gibraltar).

Op het smalste punt worden Europa en Afrika gescheiden door 14,4 kilometer oceaan. Het heeft een diepte van 300 tot 900 meter. Het is bekend dat het vijf miljoen jaar geleden geologisch werd afgesloten, waardoor de Middellandse Zee droogviel in wat bekend staat als de Messiniaanse zoutcrisis. Vandaag is het een belangrijke doorgang voor wilde dieren, zowel voor trekvogels die in het seizoen tussen Europa en Afrika reizen, als voor walvisachtigen tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan. Daarom wordt de kust van het Spaanse schiereiland beschermd door het natuurpark van de Straat van Gibraltar.

• • •  

Als verbinding tussen de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee is het een belangrijke strategische plek. De Britten hechtten in het verleden veel belang aan het bezit van Gibraltar als militaire basis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er een hevige strijd geleverd om Duitse onderzeeboten, die de Straat van Gibraltar poogden te passeren, te detecteren en te vernietigen.

Geschiedenis

---

Door platentektoniek is Afrika al miljoenen jaren bezig op te schuiven richting Europa. Geologen denken, op basis van zoutafzettingen en andere sporen die ze gevonden hebben, dat de Middellandse Zee ooit afgesloten is geraakt van de oceanen, waarna het meeste water verdampte en de Messiniaanse crisis ontstond. De Straat van Gibraltar is 5,3 miljoen jaar geleden ontstaan toen het water van de Atlantische Oceaan doordrong tot het uitgedroogde Middellandse Zeebekken, wat een gigantische waterstroom veroorzaakte.

Etymologie

---

Vanaf de tijd van de Fenicische en Griekse koloniën stond de zeestraat bekend als de Zuilen van Melqart  (een Fenicische god), of de Zuilen van Herakles (Grieken). In die tijd was het het einde van de (bekende) wereld. In de Romeinse tijd werd het na de Zuilen van Hercules (Hercules is de Latijnse naam voor Herakles) ook Fretum Gaditanum (Straat van Cadiz) genoemd. De huidige naam stamt uit de periode van al-Ándalus, na de islamitische verovering van het Iberisch schiereiland, en betekent de berg van Tarik (Djebel Tarik = Gibraltar) omdat de krijgsheer Tarik het initiatief nam tot de invasie. In het Arabisch staat hij bekend als Bab el-Zakat of “Poort van de Liefdadigheid”.

Belang in de menselijke geschiedenis

---

Door haar strategische positie als uitvalsweg van de Middellandse Zee naar de oceanen en als kruispunt tussen twee continenten, is zij sinds de prehistorie het toneel geweest van talrijke uitwisselingen.

In de afgelopen eeuwen heeft het talrijke gevechten uitgelokt, zoals de verovering van het Iberisch schiereiland door de moslims, de verovering van Gibraltar, de slag bij Trafalgar of het toneel van de Tweede Wereldoorlog. Tegenwoordig vormt het een belangrijke doorgang voor het scheepvaartverkeer, wat blijkt uit de omvang van het verkeer in de haven van Algeciras, een van de belangrijkste van Europa.

In 1704, tijdens de Spaanse Successieoorlog, bezetten Nederlandse en Engelse schepen de haven van Gibraltar. Van daaruit werd sindsdien de Straat van Gibraltar beheerst. De Engelse positie werd erkend in het vredesverdrag, dat nooit werd ondertekend.

Fysieke kenmerken

---

De zeestraat is de enige verbinding tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan. Het ligt tussen de Alboran Zee en de Golf van Cadiz. Het loopt van de lijn Gibraltar–Ceuta naar de lijn Kaap Spartel–Kaap Trafalgar. Het is 14,4 km lang op het smalste punt, tussen Oliveros Point (Spanje) en Cires Point (Marokko), en de diepte varieert van ongeveer 280 m bij de drempel van Camarinal tot iets minder dan 1000 m in de baai van Algeciras.

Milieu-omstandigheden

---

Hier zijn de weersomstandigheden over tientallen kilometers uniek. Het reliëf kanaliseert de wind, die twee verschillende richtingen kan aannemen: west en oost, d.w.z. een westen- of een oostenwind. Hij accelereert bruut en haalt in de buurt van de Rots van Gibraltar snelheden tot 40 en 50 knopen. Maar 20 kilometer ervoor of erna kan het licht of bijna windstil zijn.

De getijden van de Atlantische Oceaan dringen maar in beperkte mate de Middellandse Zee in, door de beperkte doorgang. Anderzijds is de Middellandse Zee groot genoeg om merkbare eigen getijden te hebben. Deze lopen niet synchroon met de Atlantische getijden. Er is een oostwaartse stroming naar de Middellandse Zee en een diepere tegenstroming van het zwaardere zoutere water van de Middellandse Zee naar de Atlantische Oceaan. De waterbalans van de Middellandse Zee (er verdampt meer water dan er water instroomt via de rivieren) is alleen in evenwicht door de instroom van water uit de Atlantische Oceaan. Door de aanwezigheid van hoge bergen aan beide kanten van de straat is de zeestraat een trechter die de oost-west winden verstrekt. Deze sterke winden beïnvloeden op hun beurt de stroom en getijden. De combinatie van getijden en tegengestelde stromen maakt de stroomsituatie zeer complex en dynamisch. Door al deze verschillende contrasterende omstandigheden was het voor de vroegere grote zeilschepen een moeilijke en gevaarlijke doorgang.

De getijdenstromingen zijn sterk en variëren gedurende de dag, wat duikongevallen kan veroorzaken. Bovendien zorgen de trechtervorm en de kustmassieven aan weerszijden van de zeestraat vaak voor zeer krachtige winden.

De stad Gibraltar is Brits grondgebied, waar de enige wilde apen van Europa te zien zijn. Momenteel zijn er verschillende bedrijven die zich toeleggen op walvis- en dolfijnobservatie.

Aan de Spaanse kant maakt de zeestraat deel uit van het Parque Natural del Estrecho (natuurpark Straat van Gibraltar). Aan de Afrikaanse kust ligt Ceuta, een Spaanse autonome stad.

Bovendien is de Straat van Gibraltar een oversteekplaats voor talrijke migraties:

• Landvogels tussen Europa en Afrika, en zeevogels tussen de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee.
• Tonijn en andere mariene soorten die tussen de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee migreren.

Maritieme smokkel en illegale immigratie

---

Door zijn geringe breedte en het intense maritieme verkeer in zijn wateren (meer dan 82.000 schepen per jaar), zowel tussen de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee als tussen Europa en Afrika, is het een van de drukste doorgangen ter wereld. In een onthulling van een Wikileaks-kabel waarschuwt de regering van de VS voor het strategische belang van de doorgang als een van de belangrijkste plaatsen voor de wereldwijde geostrategie.

Ondanks de intensieve bewaking langs de Spaanse kust (onder leiding van de SIVE) en de samenwerkingsakkoorden tussen Spanje en Marokko om dit te voorkomen, is het ook een oversteekplaats voor vele kleine bootjes waarin immigranten, hoofdzakelijk Afrikanen, proberen over te steken van Afrika naar Europa. Door de onmenselijke omstandigheden waarin deze immigranten reizen, komen velen om het leven (onderkoeling, verdrinking). Elk jaar proberen ongeveer 5.000 Afrikaanse immigranten de Straat van Gibraltar over te steken. Dit samenwerkingsakkoord tussen Spanje en Marokko is momenteel erg zwak, er is onenigheid tussen beide landen.

Infrastructuur

---

Van oudsher is de haven van Gibraltar de belangrijkste haven in het gebied, hoewel deze in de 20e eeuw grotendeels is ingehaald door de haven van Algeciras, die zich heeft gespecialiseerd in het fungeren als tussenstop voor de grote schepen die op geregelde routes de zeestraat oversteken. In het afgelopen decennium is aan de Afrikaanse kust een nieuwe haven gebouwd, de haven van Tanger Med, die de haven van Algeciras als aanloophaven moet aanvullen.

Door de grote diepte van de zeestraat zijn er weinig infrastructuren die de zeestraat doorkruisen, met name op energiegebied: een gaspijpleiding en twee hoogspanningsleidingen doorkruisen de zeestraat ter hoogte van de drempel van Camarinal.

De aanwezigheid van sterke winden heeft de ontwikkeling van windenergie bevorderd en heeft aanleiding gegeven tot een eindeloos woud van elektrische windturbines. Ook windsurfing is in dit gebied erg popuplair, in Tarifa, op de zuidpunt van Spanje, zijn al verschillende wereldkampioenschappen gehouden.

In maart 2007 maakte de oud-premier van Spanje, José Luis Rodríguez Zapatero, bekend dat er plannen waren om een tunnel aan te leggen onder deze straat. Dit zou mogelijkheden bieden voor bijvoorbeeld een hogesnelheidstrein. De Sociale Raad van de Verenigde Naties heeft het ontwerp in 2013 in behandeling genomen.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • Middellandse Zee