Fleur de lis

---

De fleur de lis (ook fleur-de-lys of ‘Franse lelie’) is een stilistische representatie van de leliebloem die wijd verspreidt in de heraldiek wordt gebruikt, waar ze, sinds de Middeleeuwen, vooral geassocieerd wordt met het Franse koningshuis. Het is een van de vier meest populaire stukken (in het Spaans muebles genoemd) in de heraldiek, samen met het kruis, de adelaar en de leeuw.

Het wordt meestal in het geel weergegeven op een blauwe achtergrond. Van oudsher wordt er een veld met fleur-de-lis afgebeeld, gerangschikt op een ordelijke manier.

De lelie is in de leer der emblemata een symbool van de maagd Maria, van zuiverheid en maagdelijkheid. De lelie wordt in tal van familiewapens en wapens van steden, provincies en genootschappen gebruikt. De lelie is het heraldische symbool van Florence.

Naamsverwarring

---

Als we ‘Fleur de lis’ letterlijk vertalen dan komen we uit op een ‘leliebloem‘, hoewel het symbool in werkelijkheid een gestileerde lis is. Lis is echter de Nederlands naam voor deze plant en niet de Franse. Ook als we de bloemen met elkaar vergelijken is er een duidelijk verschil tussen de Iris (Latijnse geslachtsnaam voor de lis) en de Lilium (Latijnse geslachtsnaam voor de lelie) te zien. Hoe deze hardnekkige verwarring precies is ontstaan is mij niet bekend, en ik ga er ook niks aan veranderen. In dit verhaal over de Fleur de lis blijven we dit heraldisch teken gewoon vertalen als de Franse lelie of gewoon lelie.

Geschiedenis

---

Een van de vroegste toepassingen van een symbool dat lijkt op de fleur-de-lis stamt uit de tijd van Salomo, zoon van David, die bij de bouw van de tempelinrichting de Salomonszee liet gieten, waarvan de rand uitgesneden zou zijn als de rand van de kelk van de fleur-de-lis. (Salomonszee was een enorm bad van koper (5 el hoog, 10 el in diameter en 30 el in omtrek), gemaakt door Salomon, waarin zich de wassing van de priesters voltrok. Het bad bevond zich in de tempel van Jeruzalem).

Later werd het beschouwd als een embleem in de laat-Romeinse en Byzantijnse wereld. Zowel Plinius als Dioscorides, gevolgd door de kerkvaders, beschrijven de lelie als een symbool van koningschap. Daarom is het terug te vinden in vroegchristelijke mozaïeken, op scepters, diademen en tronen als decoratief element. Zowel de barbaarse Germaanse koninkrijken (tijdens het Romeinse Rijk) als de Visigoten en Lombarden gebruikten het in hun kerken, bijvoorbeeld San Salvador in Toledo en Pavia (Italië). Mogelijk nam Florence, die er zijn embleem van maakte, het over van deze laatst genoemde stad.

Het was ook een symbool dat werd gebruikt door de Karolingische keizers en hun Ottonische en Capetonische opvolgers.

Er zijn talloze legendes over de verbanden met het koninkrijk van de Franken. Een daarvan is die van de Heilige Ampul. Volgens deze legende verscheen niet alleen de Maagd Maria er op de dag van de doop en kroning, van de Frankische koning Clovis I, maar kwam er ook een duif uit de hemel naar de kathedraal van Reims. De duif bracht de Heilige Ampul met daarin olie om de koning te zalven en te heiligen, en een boeket lelies (d.w.z. fleurs-de-lis), naar de bisschop Sint Remigius van Reims. Het betekende dat zijn autoriteit van goddelijke oorsprong was. Later, in de 11e eeuw, was koning Louis VII van Frankrijk van de Capetiaanse dynastie de eerste Franse vorst die het in zijn wapenschild opnam als een veld van fleurs-de-lis op een blauwe achtergrond; vanaf dat moment werd het beschouwd als het embleem bij uitstek van de koningen van Frankrijk. In de 14e eeuw werd het onderdeel van het wapen van de Valois dynastie, dit keer als drie gouden fleurs-de-lis op een blauwe achtergrond. In de 16e eeuw werd het opgenomen in het wapenschild van de Bourbon-dynastie, als een veld van gouden fleurs-de-lis op een witte achtergrond. De lelies van de Valois en Bourbons vonden hun weg op de wapens van tal van landen die door hen werden geregeerd.

Vanaf de 14e eeuw verscheen het ook als embleem van het Huis van Lancaster (Engelse koninklijke dynastie), om zijn aanspraak op de Franse troon te benadrukken. Het wapen van het Huis van Lancaster bevat drie fleurs-de-lis en drie luipaarden. Catalina van Lancaster (kleindochter van Pedro I van Castilla en grootmoeder van Isabel la Católica) was de beschermvrouwe van het klooster van Santa María la Real de Nieva in de provincie Segovia, vandaar dat haar wapen met de drie fleurs-de-lis daar te zien is.

Het maakt ook deel uit van het embleem van adellijke families, zoals die van de Candia (Spanje), die rode fleurs de lis droegen, en de Farnese, die zes blauwe bloemen in hun wapen gebruikten. 

Gouden lelies op een witte achtergrond bleven op de Franse vlag tot de Franse Revolutie, toen de vlag werd vervangen door de Tricolore. De lelievlag werd echter opnieuw ingevoerd na de terugkeer naar het Ancien Régime in 1814, maar werd weer afgeschaft na de revolutie tegen Charles X van Frankrijk in 1830.

Tot aan 1832 werden veroordeelde misdadigers in Frankrijk soms gebrandmerkt met een heet ijzer in de vorm van de fleur de lis, vooral in het geval van diefstal en prostitutie.

Hedendaags gebruik

---

De fleur de lis wordt nog altijd afgebeeld op wapens en vlaggen van een groot aantal Franstalige gebieden. Zo toont de vlag van Quebec, een provincie van Canada, vier van dergelijke symbolen. Ook de Franse regio’s Bourgondië, Île-de-France, Pays de la Loire en vele departementen tonen een of meerdere fleurs de lis in hun vlaggen.

De fleur de lis is ook bekend bij scouting. Ze komt veelal terug op vlaggen van landelijke en regionale scoutingverenigingen. Ook op het internationale symbool van scouting komt het teken terug.

Ook op de vlag van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zien we een Fleur de lis prijken. En een aantal Nederlandse gemeenten ontlenen hun fleur de lis aan het familiewapen van Cornelis Lely, de auteur van het plan tot inpoldering van de Zuiderzee.

In andere landen zoals Canada, Servië en Spanje is de fleur de lis terug te vinden in verscheidene wapens. Ze is ook het symbool van Bosnië en Herzegovina. Koning Tvrtko I (1353-1377) was waarschijnlijk de eerste die het gebruikte. Maar ook tussen 1992 en 1995 toonde de vlag van Bosnië en Herzegovina een fleurs de lis.

Wapens met een fleur de lis

Andere voorbeelden van de fleur de lis

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • Heraldiek