Het herautstuk

---

Geschiedenis

Alle vormen en figuren op een wapen noemt men “stukken”. Deze zijn in twee groepen te verdelen: gewone stukken en herautstukken.

• • • Gewone stukken, ook wel gewone wapenfiguren genoemd, bevatten afbeeldingen zoals delfstoffen, planten, dieren en gebruiksvoorwerpen.
    • Herautstukken bestaan uit geometrische figuren die het schild van rand tot rand in vakken met kleuren verdelen. De geometrische vormen op een schild, moet men niet verwarren met bijvoorbeeld doorsneden of gekwartileerde schilden, waar ieder deel bestaat uit een apart wapen. Herautstukken maken deel uit van één wapen.
      Herautstukken kunnen het schild een verticale indeling geven door middel van bijvoorbeeld palen, een horizontale indeling met balken of een diagonale indeling door schuinbalken. Als men een schild verticaal verdeelt, spreekt men van gedeeld; bij een horizontale verdeling spreekt men van doorsneden. 

  • 

    • De mogelijkheden zijn in feite onbeperkt. Men kent ook nog: gegeerd, kruis, verdeeld door gaffelsnede, schildhoek, schildzoom, binnenzoom, schildhoofd, schildvoet, doorsneden en half gedeeld en barensteel. Deze beschrijving komt weer meer in de buurt van de Spaanse piezas.

Lijst van herautstukken

De Spaanse benadering

---

In gebeeldhouwde voorstellingen, en soms in design, worden de piezas (herautstukken), afgebeeld met een reliëfeffect, in vergelijking met het veld, omdat de naast elkaar liggende figuren worden begrensd door een verbindingslijn zonder reliëfeffect.

De piezas zijn gedefinieerd volgens de delen van het schild en hebben er een vaste plaats op. In tegenstelling tot het gewoon wapenfiguur reiken de piezas normaal gesproken tot de rand van het gebied dat ze innemen en zijn ze niet figuratief.

Gewone wapenfiguren kunnen worden ingericht (ingevuld) of gebruikt als afscheiding.

Met uitzondering van het schildhoofd, worden de piezas geblazoeneerd vóór de beschrijving van het geheel, behalve als ze er duidelijk invloed op hebben.

Piezas zijn kenmerkend voor de heraldiek. Ze nemen altijd dezelfde plaats in, omdat ze niet afhankelijk zijn van creativiteit, maar van de toepassing van de regels die hun ontwerp regelen. Het zijn fundamentele elementen van het wapen die teruggaan tot pre-heraldische tijden, waarvan talloze getuigenissen bestaan.

De oorsprong van de piezas

Het principe van piezas (herautstukken) volgens de oude wapenmakers is te vinden in de abstractie van de escarbucla of bloca. Dit is een metalen versterking van het defensieve  houtenschild. Bestaande een metalen rand of uit bladen die samenkomen op een centrale umbo, gerangschikt in een kruis, een kruispatroon of georiënteerd op de flanken. De strijder op het slagveld, of tijdens toernooien, zette zijn symbolische erfenis (sprekend teken van zijn achternaam en of militaire dapperheid) op zijn wapenschild om zijn tegenstander te waarschuwen voor de kwaliteit van de persoon die zich tegenover hem bevond. Dit hielp om hun moreel te breken en natuurlijk om hun identificatie te vergemakkelijken, maar ook om gehoorzaamheid en hulp aan te moedigen, daar zij, zeker op het slagveld, onherkenbaar waren onder hun gezicht bedekkende helmen. Op dezelfde manier droegen de milities, de wapens van degenen die het bevel voerden of hun eigen wapens (piezas), die ze verdiende tijdens de veldslagen.

Piezas honorables (Eervolle stukken)

---

Sommige van deze stukken, de eenvoudigste en oudste (voorkomend op wapenschilden van de oudste adel) worden “eervol” genoemd, de andere soms “van de tweede orde” of “gewoon”. Dit onderscheid is erg wisselend, hangt af van de auteurs en is uiteindelijk van weinig belang, omdat het op, noch de creatie noch de lezing van het wapen enige invloed heeft.

Eervolle piezas zijn stukken die lang genoeg zijn om te worden beladen (geëerd) met gewone stukken. De basis eervolle stukken (balk, schildhoofd, schuinbalk, linker schuinbalk, paal en chevron) reiken tot de rand van het schild. De uitzondering is het franco cuartel (normaal kwartier, de helft van de lengte, de helft van de hoogte) en het hartschild (dat om deze reden niet altijd als eervol stuk werd beschouwd). Ze kunnen echter worden verlengd als ze worden beladen met gewone stukken, voor een betere leesbaarheid van het ontwerp (zie het voorbeeld van Bern).

Deze eenvoudige stukken kunnen worden gecombineerd met twee, soms met drie, waardoor een reeks stukken ontstaat die dan een grotere ruimte innemen.

De eervolle stukken, ook wel stukken van de eerste orde genoemd, hebben een erg variabel aantal en de lijst varieert sterk van auteur tot auteur (dit verklaard misschien de eenvoudige beschrijving van het Nederlandse herautstuk).

Sommigen presenteren een uitputtende en willekeurige lijst, anderen proberen deze te rechtvaardigen met min of meer objectieve criteria. In al deze pogingen tot classificatie lijken de balk(1), het schildhoofd(2), de schuinbalk(3),  de paal(5) en de chevron(6) de enigen te zijn die niet in twijfel worden getrokken. De linkerschuinbalk (4, symmetrisch met de schuinbalk) maakt deze basislijst vaak compleet.

Classificaties op basis van objectieve criteria

De afmeting van het oppervlak

De breedte moet het derde van het schild bevatten, dit is van toepassing op:  de balk, de schildvoet, de schildzoom en het hartschild (op voorwaarde dat deze royaler is dan het hartpunt). Volgens dit criterium zouden de rechterflank en de linkerflank hier ook moeten staan, maar deze stukken zijn erg zeldzaam.

De plaatsing

De stukken raken minstens twee randen van het schild (oudere stukken moesten fysiek op de randen van het schild geplaatst worden). Dit criterium komt overeen met de bovenstaande lijst, met uitzondering van het hartschild, en introduceert een groot aantal andere stukken, waaronder het kruis, het andreaskruis, het normaal kwartier, de gaffel, de schildvoet, enzovoort.

Weerlegbaarheid

Het zijn stukken die de capaciteit hebben om hun herhaling in aantal te genereren (betwist veld) of de onbetwiste velden plus de schuinbalk (zelfs als als het schildhoofd nauwelijks betwistbaar lijkt).

Ranglijsten die uitputtende lijsten opleveren

De meest gebruikte onderdelen kunnen worden aangehaald:

• • • Schildhoofd, de schildvoet, stok (paal), balk, schuinbalk en linkerschuinbalk
    • Kruis, andreaskruis, keper of chevron, gaffel, mantel, schildzoom
    • Binnenzoom, hartschild (mogelijk op een ander plaats), normaal kwartier, eskader, vrij kwartier
    • Ruit, draperie, pila (punt), embrazado, mantel, geer
    • Pira (piek), cape, stok die smaller is dan gewoon (vergeta), bezant (gemelos ?), driehoek, lambel (barensteel).

Gewone stukken

In de heraldiek zijn gewone stukken of stukken van de tweede orde het moeilijkst te definiëren omdat er net zoveel definities lijken te zijn als er auteurs zijn die ze proberen te definiëren.

Een eerste absoluut systeem bestaat uit het definiëren ervan door uitbreiding, d.w.z. het maken van een uitputtende lijst.

Een tweede systeem geeft een objectief criterium “een vaste plaats op het schild hebben” met de beperking “maar geen eervol stuk zijn” Maar de lijst van eervolle stukken is niet universeel gedefinieerd.

Als je hier het volgende aan toevoegt

• • • dat de gereduceerde eervolle stukken (zoals het insigne, de gereduceerde sjerp) voor sommige stukken van de tweede orde worden en voor anderen een bepaalde categorie vormen (de gereduceerde stukken);
    • dat sommige auteurs een categorie “minder eervolle stukken” hebben gecreëerd;

het echter niet van groot belang is, omdat deze termen deel uitmaken van de vertaling of beeldspraak van het wapen en geen invloed hebben op de blazoenering.

Verminderde stukken

In de heraldiek wordt een stuk waarvan een van de afmetingen is gereduceerd een gereduceerd stuk genoemd, maar de term wordt meestal gebruikt voor een reductie in lengte.

Deze benaming, die in bepaalde classificaties van heraldische ambten wordt gebruikt, geeft aanleiding tot talloze definitieverschillen.

---

Kort samengevat is er best nog wel veel overeenkomst tussen de Nederlandse en Spaanse herautstukken. Vaak is het de benaming (of vertaling) van het begrip (onderdeel) die het verschil maakt. Vooral in het Spaans worden veel verschillende bewoordingen voor hetzelfde begrip of onderdeel gebruikt. Maar ook, zoals de laatste paragraven al aangeven, de vele verschillende benaderingen van auteurs maken het moeilijk om, wat heraldiek betreft, rechtlijnig verslag te maken.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • Verdeling van het wapen
      • Gewoon wapenfiguur