Wat is Castilla?

Castilla is een terugkerende term in het hedendaagse Spaanse denkbeeld, gekoppeld aan een onnauwkeurig territorium in het binnenland van het Iberisch schiereiland. Het verwijst naar een idee van verschillende eerdere territoriale entiteiten van middeleeuwse oorsprong, zoals het graafschap Castilla, het Koninkrijk Castilla en de Kroon van Castilla. Het is zowel een term van identiteit, van Castiliaans regionalisme, als van net iets anders zijn dan het centrale nationalisme.

Anders gezegd, de verschillende hedendaagse visies over Castilla variëren naargelang het specifieke belang dat iedereen hecht aan de rol van Castilla en ‘het Castiliaans’ bij de opbouw van ‘Spanje’.

Geschiedenis

---

Eind van de 15e eeuw was het iberisch schiereiland in vier koninkrijken verdeeld, te weten: Portugal, Navarra, Castilla en Aragón. De laatste twee werden verenigd door het huwelijk van Isabel I de Castilla met Fernando II de Aragón. De officiële eenwording (Ferdinand en Isabella bleven officieel elk koning en koningin van hun eigen deel). Dat wil zeggen dat beide delen onder het bewind van één vorst kwamen, gebeurde het bewind van hun kleinzoon keizer Carlos I van España, via diens moeder Juana I de Castilla ‘la Loca’. Carlos I werd in Europa aangeduid als Karel V.

De autonome gemeenschappen Castilla y León, La Rioja en Cantabria vormden tot 1983 een autonome regio onder de naam Castilla la Vieja. De autonome regio’s Castilla-La Mancha en Madrid werd Castilla la Nueva genoemd tot Madrid een zelfstandige regio werd.

Etymologie

---

Castilla (genoemd in de eerste documenten in het oude Castiliaans als Castella of Castiella) betekent volgens de etymologie ‘land van kastelen’. De Arabische historici noemden het Qashtāla en de naam ervan lijkt gerechtvaardigd als land bezaaid met kastelen. De term zou komen van het Latijnse castellum, verkleinwoord op zijn beurt de term castrum, castro, verrijking van pre-Romeinse Iberia. De eerste vermelding van de term “Castilla” was op 15 september 800 in een apocrief document van het nu verdwenen klooster van San Emeterio de Taranco de Mena, gelegen in de Mena-vallei, in het noorden van de huidige provincie Burgos. De naam Castilla verschijnt in het notariële document waarmee Abbot Vitulo wat land schonk. In dat document zien we de regel “Bardulia quae nunc vocatur Castella” (Bardulia dat nu Castilla wordt genoemd).

Het notariële document (origineel Latijns) waarmee Abbot Vitulo wat land schonk, opgenomen in de Gallica Becerro van het klooster van San Millán de la Cogolla, luidt als volgt:

Ik, Abba Vitulus, hoe onwaardig alle dienaren van God ook zijn, samen met mijn broer Erbigius, met mijn heren en beschermheren de heiligen Emeteri en Celedon, wier basiliek we met onze eigen handen hebben gebouwd, in een plaats genaamd Taranco op het grondgebied van de Main en van St. Martin, gesticht onder de ondergeschiktheid van Mene in de stad van het Patrinische gebied IN HET GRONDGEBIED VAN CASTELLE, en van St. Stefani, wiens basiliek we met onze eigen handen hebben gesticht in een plaats genaamd Burcenia op het grondgebied van Main […]

In hetzelfde boek vinden we nog een ander oprichtingsdocument van 4 juli 852, dat voorziet in de bouw van het klooster van San Martín de Herrán:

Het schrijven vond plaats in de jaren tachtig van de vorige eeuw, op de derde dag, de vierde van de negende juli, tijdens de regering van graaf Rodericus in Castilla.

De toponymische naam Castilla verwijst in 853 nog steeds naar een zeer klein gebied ten noorden van Burgos dat zich onderscheidde van de Burgos valleien van Mena en Losa: Et presimus presuras in Castella, in Lausa et in Mena, dat niet grensden met Álava, en dat geen bekende kastelen had, dus we moeten ook rekening houden met andere mogelijke oorsprongen voor de toponymische naam van Castilla anders dan die van “de kastelen”, zoals de oorsprong is van een ander Castilla, een grote stad van al-Ándalus die Abderramán I veroverde in 759 en de naam van deze stad veranderde in Cora de Elvira, en dat later bekend werd als Medina Elvira. Deze plaatsnaam zou in het noorden van Burgos worden ingenomen door enkele herbewoners van  “Bardulia”, (dat later bekend zouden worden als “Castilla”) in de tijd van Alfonso I en zijn zoon Fruela I.

Beschrijvingen van Castilla vanuit verschillende gezichtspunten

---

Begin 20ste eeuw

Het liberalisme van de 19e-eeuw bevorderde een nationaal begrip voor Spanje; een van de speerpunten, samen met die van de historische achtergronden van de staat was het de culturele uitdrukking die door Castilla werd gesymboliseerd.

Castilla werd aan  het begin van de 20ste eeuw door het Institución Libre de Enseñanza en door de auteurs van de Generación del 98 (1898) aangehaald als een spirituele toevlucht van Spanje, en vestigde na de Spaans-Amerikaanse oorlog de basis van een nieuw Spaans nationalisme, een nieuw stempel in de geschiedschrijving. Het was de gemeenschappelijke plek, de uitbreiding van het landschap, zijn natuur en het karakter van zijn bewoners. Het telkens weer oproepen van de schoonheid van het landschap was een constante onder de leden van het Institución Libre de Enseñanza (de Vrije Instelling van het Onderwijs).

In deze context vond Giner de los Ríon (Spaans pedagoog, filosoof en essayist) in dit Castiliaanse landschap attributen als een robuuste innerlijke kracht, ernstige grandeur, adeldom, waardigheid, heerschappij, ontembare inspanning, zwaartekracht, soberheid, karakter en een manier van poëtisch zijn’. De institutionalistische opvatting van Castilla verbindt en sluit aan bij de ideeën van de Generación del 98, die in deze regio een middel vonden om hun bezorgdheid te materialiseren. Giner de los Ríos bevestigd in zijn werken over de Sierra de Guadarrama de bijzondere betekenis van het Castiliaanse landschap, en de Peñalara (berg in de Sierra de Guadarrama) ziet hij als een symbool. De schrijver Enrique de Mesa (Spaans poëet en theatercriticus) , op zijn beurt, vond in de beklimming van deze top  de sleutel tot begrip van zowel het oude Castilla (“veredeld door de gezonde edelen”) als Castilla la Nueva (“verheerlijkt door de idiote adel”).

Onder de schrijvers van de Generación del 98 die hebben bijgedragen aan de definitie van dit Castiliaanse landschap bevond zich de Spaanse dichter Antonio Machado, met zijn dichtbundel Campo de Castilla, evenals Azorín (pseudoniem voor José Martinez Ruiz), die bijzonder sympathiek was met de benadering van Castilië door de institutie, die zou zijn gevonden in de bevolking van de regio ‘het type van de echte Castiliaanse kleine boer, historisch: nobel, sober, serieus en elegant in het gebaar; kort, veroordelend en scherp in zijn redenen’. Joaquín Costa identificeerde Spanje met Castilla met zijn ‘Pasaron siglos, Castilla se hizo España’ (Eeuwen verstreken, Castilla werd Spanje). Miguel de Unamuno, aanvankelijk met een kritische houding, ziet een progressieve identificatie met Castilla. Decennia later, in de debatten tijdens de Tweede Republiek over de grondwettelijke tekst van 1931, zou hij aan de kaak stellen dat “we al hebben gehoord dat Castilla de periferie niet kent, en ik zeg u, de periferie Castilla veel slechter kent”. Ramiro de Maeztu identificeert het met de Meseta Central.

Ortega y Gasset (Spaans filosoof en essayist) gaf in zijn beschrijvingen vorm aan de invloed van de symbolische associatie van Giner de los Ríos van Spanje in Castilla en Castilla in ‘un esenciero de españolia’ (een essentie van Spaans karakter). In 1921 schreef hij in zijn ‘España invertebrada‘, “Castilla heeft Spanje gemaakt en Castilla heeft het weer losgelaten.”

Castilla zou verschijnen in een complexe haat-liefdeverhouding, als een terugkerend motief in het werk van de vernieuwingsgezinde Spaanse schrijver, Julio Senador, gekarakteriseerd door zijn volkenkundig pessimisme. In ‘Castilla en escombros‘ (Castilla in puin) voerde hij verder aan dat “Castilla zeggen, is niets anders dan een woord zonder betekenis verwoorden, want er bestaat hier geen echt Castilla meer”.

Vanuit een Castiliaans regionalistisch perspectief erkende Luis Carretero Nieva (Spaans essayist) in 1918 Castilla in de provincies Ávila, Burgos, Logroño, Santander, Segovia en Soria, terwijl hij ‘Castilla’ tegenover ‘León’ stelde en zich wantrouwend uitliet over de stad Valladolid, en uitte het idee dat Castilla niet geassocieerd kon worden met de vlakte van de Meseta, maar met de ‘bergen’; Zijn ideeën en die van zijn zoon Anselmo, die vervolgens het idee van Castilla zou uitbreiden tot de nieuwe Castiliaanse provincies Madrid, Guadalajara en Cuenca, zouden een zekere weerklank vinden in de ontwikkeling van het pre-autonomieproces in Castilla en León, dat plaatsvond tussen de jaren 1970 en 1980.

Tegenstellingen in de randgebieden ten opzichte van het regionalismen

Met betrekking tot ‘La Montaña‘ (wat nu ongeveer de regio Cantabria is) bepleitten de auteurs als Clarín (Leopoldo Enrique Garcia-Alas y Ureña, Spaans schrijver en jurist) en José Amador de los Ríos (Spaans geschiedkundige, literatuurcriticus en archeoloog) het idee van Cantabria en Castilla, waarbij ze  zich verzetten tegen de mogelijkheid om een regionalisme van de bergen te rechtvaardigen dat, hoe dan ook, vaak lokaal werd voorgesteld als in hoge mate verbonden met Castilla; de liberale opvatting van Cantabria als oorsprong van Castilla en Spanje, verspreidde zich gedurende de 19e en 20ste eeuw. Aan de andere kant wijdden sommige intellectuelen uit de regio, waaronder de Spaanse schrijver Marcelino Menéndez y Pelayo, hun geschriften aan regionale verheerlijking of bevestigden ze de onlosmakelijke eenheid van fysieke en morele kenmerken die de provincies Asturias en Santander (nu Cantabria) altijd al hadden gehad, in publicaties zoals de Almanaque de las Dos Asturias (de almanak van de Twee Asturias) of de Revista Cántabro-Asturiana (het Cántabro-Asturiana Tijdschrift) . Tijdens de Tweede Republiek, en in het bijzonder tijdens de statutaire debatten, werd Cantabrisme, van welke politieke kleur dan ook, altijd toegeschreven aan de sfeer van Castilla. De positie die het dichtst bij Cantabrisch particularisme kwam, was de formulering van een “Cantabrisch-Castiliaans” statuut in een federale context.

n het verleden werd Cataluña geïnterpreteerd als een territoriale identiteit binnen Spanje, in tegenstelling tot Castilla, wat een dualiteit tussen beide regio’s met zich meebracht. Volgens Enric Ucelay-Da Cal (Spaans historicus) ontwikkelde de Catalaanse geschiedschrijving in de Moderne Tijd geen visie over Castilla die verder ging dan die van Cataluña zelf en werd het slechts gezien als een buurland van Castilië samen met Frankrijk.

Het verhaal van een Castilla dat schuldig was aan het falen van de nationale ontwikkeling van Cataluña werd omarmd door de auteurs van de ‘Renaixença‘, drong sterk door in het betoog van het Catalaanse nationalisme, waarbij Castilla als een othering functioneerde, dat op een effectieve manier de Catalaanse identiteit consolideerde. De figuur van Castilla verschijnt in de geschriften van de Catalaanse publicist Pompeyo Gener, vaandeldrager van het sociaal Darwinisme, die, om de suprematie van het Catalaans boven Castiliaans te rechtvaardigen, in 1887 aanvoerde dat Castilla het wetenschappelijk vermogen ontbeerde, “Het gebrek aan zuurstof en de druk van de atmosfeer, slechte voeding, het overwicht van een ras waarin het Semitische en het pre-semitische element overheerst (de Andalusiërs), en het feit dat de pen wordt gebruikt om de ladder van de macht te beklimmen, zijn oorzaken geweest die een frivool en leeg karakter in de Spaanse literatuur hebben voortgebracht”.

Het idee van een oude Castilla dat de fakkel moet doorgeven aan Cataluña is terugkerend in het Catalaans denken aan het begin van de twintigste eeuw; voor Joan Maragall (Spaans dichter, 1902): “Castilla, ingevoegd in een centrum van Afrikaanse natuur, zonder uitzicht op de zee, is ongevoelig voor Europees kosmopolitisme; […] Castilla heeft zijn regeringsmissie voltooid en moet zijn scepter aan andere handen doorgeven”.

Castilla was ook een centraal element in de ultranationalistische wedergeboorte van de falangisme ideologie, dat Castilla opriep als het ging om het verwoorden van haar visie op de ingebeelde gemeenschap van Spanje, waarbij zij zichzelf herhaalde malen als de kern van Spanje positioneerde in zijn politieke boodschap. Voorafgaand aan zijn militante rol in de Falange, pleitte Onésimo Redondo, wiens Castilianisme een belangrijke focus van zijn ideologie werd. Beïnvloedde Ramiro Ledesma Ramos  in dit opzicht “Castilla in Spanje” als een ruimte waar de nationale essenties zouden worden gesublimeerd. Dit in tegenstelling tot de corruptie van de hoofdstad en de steden, door een “Castiliaans en landelijk Spanje”, tegen het Europeanisme, kosmopolitisme en de vervreemdende invloeden van het Westen en Oosten, voor een landelijk Castilla, dat “onbezoedeld in zijn afzondering”, zou volharden in zijn “echte regeneratieve kracht”. Andere eminente Falangisten, zoals Eugenio Montes (“Castilla tiene la misma edad que Europa” (Castilla is even oud als Europa)), namen ook tijdens de Franco-periode het Castiliaanse essentialisme van Ramón Menéndez Pidal, een soort Castiliaanse volkgeist (volks- of nationale geest) over en gebruikten hem als stormram om het liberale nationalisme uit te dagen. Tijdens de viering van de zogenaamde “Milenario de Castilla” in 1943 door het Franco-regime, sprak Franco enigszins koel in termen van “la gran Castilla, base de la nación española” (het grote Castilla, als de basis van de Spaanse natie), Carrero Blanco behandelde Castilla als het “médula de la patria” (het merg van het vaderland) en García Villoslada als “raíz y médula de España” (wortel en merg van Spanje) terwijl José Ibáñez Martín met liefde Castilla aanduidde als “madre de España”, dat bijdroeg aan het Castilla van Fernán González met een reeks van kwaliteiten dat volgens de minister aan de Spanjaarden zou zijn doorgegeven, als “het type, het karakter, het ideaal van de Spaanse man”.

Ook tijdens het Franco-regime vond de katholieke fundamentalist Rafael Calvo Serer het concept van Castilla als de essentie van Spanje als iets verfoeilijks; ongevoelig voor de auteur van elk type niet-katholiek essentialisme voor Spanje, zou het katholicisme een hoofdrol spelen om de eenheid van het vaderland te waarborgen. In april 1952 ontwikkelde hij zich in een duidelijk provocerende titel ABC-artikel – “Spanje is breder dan Castilla” – een verontschuldiging van het Valenciaanse land en een aanval op de tweeënnegentig. Hij schreef een duidelijk provocerende titel in een ABC-artikel ‘España es más ancha que Castilla’ (Spanje is meer (breder) dan Castilla) een verontschuldiging van het Valenciaanse land en een aanval op de Generatie van 98.

Het autonomieproces

Tijdens het autonomieproces vond er een heropleving plaats van historische verhalen van regionale stempels, zowel anti-unie – het carreterista van González Herrero of de leonesista (uniprovinciaal of in relatie tot de provincies Salamanca, León en Zamora) -, zoals die van de ‘Gran Castilla‘ van het Castiliaanse Federale Pact, dat voorstander zou zijn van de unie in een autonomie van het Castilla la Vieja, de oude regio León en Castilla la Nueva. Ook in de democratie werd het idyllische verhaal van een ‘Castile concejil y comunera’ naar voren geschoven uit de demonstraties in Villalar.

Op dit moment delen slechts twee autonome gemeenschappen nominaal de benaming van Castilla; dat zijn Castilla y León en Castilla-La Mancha, waarvan de vorming werd besproken vanuit het oogpunt van historische fundering. Historici zoals Julio Valdeón Baruque beschouwen de vereniging van gebieden in het Duero-bekken als historisch coherent, gebaseerd op de sterke overlap tussen de gebieden van Castilla en die van León die zich aan het einde van de Middeleeuwen zouden voordoen. Met de geopolitieke en sociaaleconomische argumenten in hun voordeel, is de collectieve identiteit van de bevolking van de twee autonome regio’s, in tegenstelling tot die van andere regio’s, binnen de Spaanse identiteit grotendeels verdrongen.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • Castilla (historisch)
        • Graafschap Castilla
        • Kroon van Castilla
        • Koninkrijk Castilla
        • Castilla y Leon
        • Castilla-La Mancha
        • Cantabria
        • La Rioja
        • Madrid