Ilíberis: De Verborgen Geschiedenis van een Romeinse Stad

Ilíberis of Iliberri was een stad of nederzetting van Iberische oorsprong. Het beleefde zijn hoogtepunt in de Romeinse tijd. Het verdween uiteindelijk vóór de oprichting van al-Ándalus. De exacte locatie ervan was onderwerp van discussie. Zowel de stad Granada als Medina Elvira, op ongeveer 10 kilometer afstand daarvan, werden als mogelijke locaties genoemd. Er lijkt echter voldoende bewijs te zijn dat de stad oorspronkelijk op het terrein van de wijk Albaicín lag.

Toponymie

---

Er is gesuggereerd dat de plaatsnaam Iliberri mogelijk van Baskische oorsprong is. Dit komt doordat de naam het achtervoegsel -berri bevat, dat veel voorkomt in het Baskisch. Er is dan ook gepostuleerd dat Iliberri overeenkomt met het Baskische iri-berri (nieuw dorp). Dit verband zou de connectie tussen het Iberisch en het Baskisch kunnen aantonen. Deze stelling staat echter nog ter discussie. Volgens de heersende opvatting heeft de plaatsnaam een Iberische oorsprong. Het zou afgeleid zijn van il-iber-is. Het bevat namelijk het voorvoegsel il-, dat veel voorkomt in Iberische plaatsnamen zoals, Illunum, Ilipa, Ilurcis, Iliturgi, Ilurbida, Ilarcuris). En de stam iber, die wordt geïdentificeerd als de naam die de Iberiërs gaven aan de rivier de Ebro en aan de Iberiërs zelf. Er moet echter worden opgemerkt dat iber waarschijnlijk afkomstig is van het Baskische ibar, wat “rivier” betekent. Dit is opmerkelijk, aangezien de Iberiërs een rivier iber noemden. Het is ook opvallend dat andere Iberische plaatsnamen die dit woorddeel bevatten, behalve Iliberri, aan rivieren liggen. Julio Caro Baroja wijst erop dat Iliberri een “nieuwe stad” is. Het is waarschijnlijk afkomstig van het Iberisch. Bovendien is het zeer waarschijnlijk dat het tot dezelfde familie behoort als het Baskisch en het oude Aquitaans.

De geschiedenis van Iliberri

---

Het Iberische oppidum

Tussen de 5e en 4e eeuw v.Chr. bereikt de Iberische cultuur haar hoogtepunt. Er is een duidelijke welvaart in de gebieden van het huidige Alta Andalucía. Dit leidt tot de consolidatie van belangrijke stedelijke centra. In deze periode zijn er in het gebied van de vallei van de Genil twee steden die strijden om de controle over de hoge vruchtbare vlakte. Ilurco ligt op de Cerro de los Infantes (Pinos Puente). Deze stad bestond al in de prehistorie. Iliberri, waarvan de stichting waarschijnlijk in de eerste helft van de 7e eeuw v.Chr. kan worden gedateerd, is bekend dankzij de meest recente opgravingen. Oorspronkelijk was deze stad georganiseerd als een oppidum. Ze besloeg ongeveer zes hectare. Ze was gelegen op de top van een heuvel, op de rechteroever van de rivier Darro. Tegenwoordig bevindt zich daar de wijk Albaicín. Het centrum ligt tussen het uitkijkpunt San Nicolás en het plein San Miguel Bajo. De naam was Ilturir. De stad was omgeven door een stadsmuur die in de 6e eeuw v.Chr. werd uitgebreid. Dit was het gevolg van de stedelijke groei. Uit de opgegraven delen van de muur kan worden afgeleid dat deze tussen de 3 en 7,5 m. dik was en ongeveer 4 m hoog. Ook de locatie van de necropolis, buiten de stadsmuren en naast de rivier, is bekend. In de 4e of 3e eeuw v.Chr., vóór de komst van de Romeinen, veranderde de stad haar naam in Iliberri. Ze kwam onder het gezag van de Bastetanos te staan. Vanuit economisch oogpunt, meer dan vanuit militair oogpunt, stond ze ook onder controle van de Carthagers.

Municipium Florentinum Iliberitanum

In de 3e eeuw v.Chr., als gevolg van de Eerste Punische Oorlog, begonnen Hamilcar Barkas en zijn schoonzoon Hasdrubal vanaf 237 v.Chr. met een militaire controle. Deze controle strekte zich uit over de hele vallei van de Guadalquivir en omvatte ook Ilíberis. De definitieve nederlaag van Carthago in de Tweede Punische Oorlog was echter cruciaal. Deze nederlaag opende de poorten van de stad voor de Romeinen. Sommige auteurs geven op basis van Titus Livius  (Romeins historicus) aan dat de troepen van Lucius Aemilius Paullus Macedonicus rond het jaar 190 v.Chr. in Ilurco werden verslagen. Dit gebeurde voordat Tiberius Sempronius Gracchus rond 180 v.Chr. het hele gebied veroverde. Er moet worden vermeld dat andere auteurs een andere mening zijn toegedaan. Zij zijn van mening dat de onderwerping van het oppidum al veel eerder plaatsvond. Dit zou rond 197 v.Chr. of 206 v.Chr. zijn gebeurd. In ieder geval is opgemerkt dat de houding van Ilíberis ten opzichte van Rome niet erg vijandig moet zijn geweest. Er zijn al muntstukken bekend uit de eerste helft van de 2e eeuw v.Chr. die zijn geslagen volgens het Romeinse unciale systeem.

Ilíberis, dat deel uitmaakte van Hispania Ulterior, kreeg van Julius Caesar (100 v.Chr. – 44 v.Chr.) het statuut van municipium. Het kreeg de naam Municipium Florentinum Iliberitanum. Daarom wordt het in Romeinse bronnen uit de volgende eeuwen bijna altijd Florentia genoemd. Later werd het opgenomen in Baetica en uiteindelijk, rond de 1e eeuw n.Chr., in Conventus Astigitanus. Er is ook bekend dat de stad Rome drie senatoren en een consul heeft voortgebracht. In het jaar 304 werd in Ilíberis een katholiek concilie gehouden. Volgens sommige auteurs was het een stad van groot belang. Dit blijkt uit de fragmentarische archeologische vondsten, zoals kapiteelstukken, vloertegels, sculpturen en andere voorwerpen uit verschillende periodes.

Net als uit de Iberische periode zijn er talrijke archeologische gegevens die de stad op een specifieke locatie situeren. Echter, uit de Romeinse periode zijn er slechts enkele gegevens beschikbaar. Dit is des te opmerkelijker gezien het belang dat de stad leek te hebben en haar karakter als municipio. Er zijn nauwelijks gegevens beschikbaar om de overgang van het Iberische oppidum naar de moslimstad (Granada) te reconstrueren. Afgezien van de epigrafische vermelding van illustere personen, is er geen verdere informatie over de stad beschikbaar. Er zijn alleen verwijzingen naar het Concilie van 304 tussen het begin en de val van het Romeinse Rijk.

De Laat-Romeinse en Visigotische periode

De beschikbare informatie over deze periode is nog schaarser. Het is bekend dat Ilíberis een muntatelier had vanwege de muntslag in de Visigotische tijd. Deze munten werden geslagen vanaf het bewind van Recaredo I tot dat van Witiza, dat wil zeggen tussen de 6e en 8e eeuw. Ook is bekend dat de stad een kerkelijke structuur had, aangezien zij vertegenwoordigers naar concilies stuurde, zoals dat van Toledo in 693. Archeologisch onderzoek heeft geen belangrijk materiaal uit de laat-Romeinse en Visigotische periode opgeleverd. Dit kan betekenen dat de stad aan bevolking verloor en in verval raakte. Uiteindelijk raakte ze ontvolkt. De komst van de Arabieren vond plaats toen de stad op de heuvel van Albaicín geen belang meer had. Daarom kozen zij voor de nederzetting Medina Elvira. Sommige auteurs beweren echter dat, hoewel zij het bevolkingsverlies rond de 8e eeuw erkennen, de stad nooit volledig ontvolkt is geraakt. Er zou dus continuïteit zijn geweest tussen Ilíberis en het islamitische Granada. Deze theorie is voornamelijk gebaseerd op een kalender uit Córdoba uit het jaar 961. Deze staat bekend als de Calendario de Recemundo en verwijst naar een feest in de “civitate Granata”.

De locatie van de Romeinse stad

---

Professor Roldán Hervás merkt op:

“De geschiedenis van de Romeinse stad Iliberri en daarmee de kennis van de archeologische overblijfselen, is verbonden met de oude en langdurige controverse tussen degenen die Iliberri identificeren met Granada en degenen die de Romeinse stad situeren in de buurt van Atarfe, aan de voet van de Sierra Elvira, een naam zonder discussie direct geërfd van Iliberri, die het verving, vanaf de laat-Romeinse tijd, in de Visigotische tijd en tijdens de islamitische overheersing, met varianten: Eliberi, Eliberri, Elibirri, Ilibira, Elvira”.

Al heel vroeg ontstond er een wetenschappelijke stroming die het bekende Iberische oppidum in verband bracht met de Romeinse stad. Aanvankelijk had deze stroming een sterk ideologische lading. Het doel ervan was om een continuïteit in de stad aan te tonen tussen het Romeins-Visigotische katholicisme en de herovering door Castilla.

In 1540 werden in de wijk Albaicín de eerste Romeinse overblijfselen aangetroffen. Deze vondsten werden in de loop van de 17e eeuw met enige regelmaat herhaald. In 1754 deed Juan de Flores, kapelaan van de kathedraal, belangrijke ontdekkingen. Deze omvatten platen met inscripties die verwijzen naar het concilie van Ilíberis, Romeinse voorwerpen en grote overblijfselen van gebouwen. Deze overblijfselen werden toegeschreven aan het forum van de stad. Een groot deel ervan bleek echter een frauduleuze vervalsing te zijn. Er werden echter ook authentieke Romeinse voorwerpen gevonden. In 1774 werden Flores en zijn medewerkers veroordeeld. Zij kregen een gevangenisstraf van meerdere jaren. Het vonnis bepaalde bovendien dat de plaats van de vermeende vondsten moest worden gedempt. Ondanks de fraude bleef het idee dat er overblijfselen van een Romeins forum in de wijk Albaicín aanwezig waren, twee eeuwen lang bestaan. Dit idee werd gedocumenteerd door auteurs uit de 19e eeuw, zoals Manuel Gómez-Moreno (Spaans historicus en archeoloog). Ook auteurs uit de 20e eeuw, zoals Fernando Molina González, Margarita Orfila, Manuel Sotomayor en anderen, maakten er melding van. Recente opgravingen op de aangegeven locaties leverden echter geen overblijfselen van het forum op. Bovendien werd vastgesteld dat de locatie niet eerder dan in de 17e eeuw bewoond was.

Dit neemt niet weg dat er in de wijk Albaicín duidelijk Romeinse overblijfselen zijn opgegraven. In sommige gevallen zijn deze overblijfselen van groot architectonisch belang. Een voorbeeld hiervan is de Callejón de los Negros, die buiten de oorspronkelijke omtrek van het Iberische oppidum lag. Ook hebben recente archeologische opgravingen het bestaan van een ommuurd terrein aangetoond (uitgevoerd tijdens de rehabilitatie en restauratie van de Ziridmuur in 2017). Dit complex dateert uit de Romeinse en Iberische tijd. Het bevindt zich in de omgeving van de Puerta de las Pesas en de Ermita de San Cecilio. Deze werkzaamheden werden uitgevoerd tijdens de renovatie en restauratie van de Zirí-muur in 2017. Er zijn ook necropolen opgegraven, hoewel deze van beperkte omvang zijn, en een groot aantal villa’s. Hoewel dit alles een onbetwistbare Romeinse aanwezigheid aantoont, is er een duidelijk verschil tussen de historische gegevens over Ilíberis en de Iliberitanen. Er is een duidelijke discrepantie met de archeologische overblijfselen. De stad was van groot belang en bracht senatoren en consuls voort. Er was ook een concilie gevestigd. Dit komt echter niet overeen met de gegevens die de opgravingen hebben opgeleverd. Dit heeft ertoe geleid dat sommige auteurs hebben gesuggereerd dat Ilíberri-Florentia-Ilíberis in wezen een Iberische stad was. Misschien als gevolg van haar onderwerping aan Rome door middel van een vreedzame overeenkomst. Rome respecteerde over het algemeen haar structuur van oppidum.

Het geschil is dus nog niet opgelost, waardoor alle werkhypotheses open blijven.

Samenvatting

---

Ilíberis, ook bekend als Iliberri, was een stad van Iberische oorsprong. De stad bloeide tijdens het Romeinse tijdperk. De stad verdween met de opkomst van al-Ándalus. De exacte locatie is onderwerp van discussie, met Granada en Medina Elvira als mogelijke locaties. De naam heeft waarschijnlijk Baskische of Iberische wortels, wat de geschiedenis van de stad weerspiegelt. Door mysterieuze hiaten in de archeologische gegevens is het niet mogelijk om een duidelijk beeld te krijgen van de overgang van de Iberische naar de islamitische stad. De kwestie van de continuïteit tussen Ilíberis en het islamitische Granada blijft onopgelost.

---

Dank voor uw interesse aan deze website van Spaanse Verhalen. Elke week tracht ik een nieuw verhaal te publiceren. Als u de verhalen hier weet te waarderen, abonneer u dan op deze niet commerciële website. Geef uw e-mailadres op en klik op Abonneren. De knop veranderd naar Geabonneerd en als u daarop klikt kunt het abonnement heel gemakkelijk weer opzeggen.

Naar boven

---