Schildhouder

---

Een schildhouder is in de heraldiek een figuur die een wapenschild vasthoudt. De schildhouders staan, normaal gesproken, aan weerszijden van het schild opgesteld. Het ontwerp en de specifieke kenmerken van het wapenschild kunnen variëren afhankelijk van de landelijke heraldieke traditie, regels en de toekenning van het wapen.

In de Spaanse heraldiek worden figuren van viervoetige dieren, vogels of reptielen, enz., aan de zijkanten van het wapenschild zijn geplaatst. Ze zijn als het ware belast met het bewaken van het schild. Ze hebben vaak een woeste en gedurfde houding om respect en schrik te wekken bij degenen die het wapen zien. Ze moeten niet verward worden met de pachters, dit zijn menselijke figuren, zeemeerminnen, centauren of engelen zijn het schild vasthouden.

In de Nederlandse heraldiek is dat anders, daar worden schildhouders omschreven als leeuwen, adelaars, fabeldieren (zoals eenhoorns en griffioenen) en engelen. Ieder dier of iedere persoon die een schild met snavel, klauw, bek, hand of poot kan vasthouden, komt als schildhouder in aanmerking. Ook vissen en bomen kan men aanwenden. En met uitzondering van vogels, duivels, en engelen moeten de schildhouders ook ergens op kunnen staan. Wanneer schildhouders worden getekend, is het gebruikelijk om ook een ondergrond te tekenen. Schildhouders kunnen ook op een lint met een devies staan.

De vroegste vormen van schildhouders zijn gevonden op middeleeuwse zegels. In tegenstelling tot de kroon, de helm en het schild maakten schildhouders echter geen deel uit van de vroegmiddeleeuwse heraldiek. Als onderdeel van de heraldische prestatie kwamen ze voor het eerst in de mode tegen het einde van de 15e eeuw, maar zelfs in de 17e eeuw maakten ze niet noodzakelijkerwijs deel uit van de volledige heraldische prestatie (ze kwamen bijvoorbeeld niet voor in Siebmachers Wappenbuch van 1605).

De wapens van de eerste ridders waren eenvoudig; men beschilderde de wapenschilden die men droeg met geometrische patronen of dieren, zoals leeuwen. Toen de wapenschilden door de herauten op wapenrollen en andere documenten werden geschilderd, ontstond de heraldische kunst, waarin de wapenschilden met helmen, helmtekens en schildhouders werden gecombineerd. De schildhouder is geen deel van het wapen, en dus niet erfelijk en overdraagbaar. Iemand zou dan ook telkens voor een andere schildhouder kunnen kiezen dan zijn vader, moeder of broers. Toch houden veel families vast aan een bepaalde schildhouder, die generaties lang ongewijzigd deel van het wapen uitmaakt.

De figuren die als schildhouders worden gebruikt, kunnen gebaseerd zijn op echte of denkbeeldige dieren, menselijke figuren en, in zeldzame gevallen, planten of andere levenloze voorwerpen, zoals de zuilen van Hercules in het wapen van Spanje. Vaak hebben deze, net als andere elementen van de heraldiek, een lokale betekenis, zoals de visser en tinmijnwerker die zijn toegekend aan Cornwall County Council, of een historische link; zoals de leeuw van Engeland en de eenhoorn van Schotland in de twee variaties van het Wapen van het Verenigd Koninkrijk. De letters van het alfabet worden gebruikt als aanhangers van het wapenschild van Valencia, Spanje.

Meestal zijn er twee schildhouders, maar de Schotse familie “of that Ilk” heeft er drie, en het IJslandse Staatswapen heeft er zelfs vier. Soms is er slechts één schildhouder. Die kan recht achter het schild staan, of ernaast. Voorbeelden hiervan zijn het wapen van Maastricht en het wapen van Enkhuizen.

Hoewel deze individuele steunen meestal adelaars met één of twee koppen zijn, zijn er ook andere voorbeelden, zoals die van de Schotse hoofdman Dundas of that Ilk die drie schildhouders: twee conventionele rode leeuwen en het geheel ondersteund door een salamander. Het IJslandse wapenschild heeft zelfs vier dragers. Het wapen van de USS Donald Cook (DDG-75), raketten; het wapen van de staat Rio Grande do Norte in Brazilië met twee palmbomen, en niet te vergeten het wapen van Margaret Thatcher met Isaac Newton en een Royal Navy admiraal.

Schildhouders en de Kerkelijke heraldiek

---

In de wapens van geestelijken en geprofeste leken is geen plaats voor schildhouders. Zij drukken hun kerkelijke rang uit door kwasten aan de zijkant van het wapen te hangen. Op meer informele wapens (bijvoorbeeld ex libri) is het niet ongebruikelijk het schild door een engel of heilige te laten vasthouden. Het is voorgeschreven om niet een afbeelding van een van de evangelisten te gebruiken.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • • • • • • Heraldiek