Leeuw (heraldiek)

De heraldische leeuw, zo wordt de geïdealiseerde grafische representatie van de, Panthera leo, die we gebruiken in wapens genoemd. De leeuw is in de heraldiek een zeer populair wapendier. De leeuw wordt gebruikt in het veld van het wapen en daarbuiten, als versierend of ondersteunend onderdeel, maar ook boven op de helm.

In Duitsland en het oostelijk deel van Europa spelen adelaars een belangrijke rol in de heraldiek. In het Westen van het continent is de leeuw het meest gebruikte wapendier. In de late middeleeuwen kwam hij voor op 15% van de wapenschilden.

Grofweg wordt de leeuw in twee verschillende houdingen weergegeven. De meest voorkomende traditionele wijze om de leeuw af te beelden is die met opgeheven klauwen, de rechter poot omhoog en de linker wat lager, de kop en profiel met open bek en een uitstekende tong, alle vier de poten met gesperde klauwen en de staart uitlopend in de vorm van een kwast, oftewel de ‘klimmende leeuw’. De “gaande leeuw” of “luipaard” staat horizontaal op drie poten.  

De leeuw staat voor moed en het dier wordt, zoals eerder aangegeven, meestal klimmend afgebeeld. Er zijn uitzonderingen want de fantasie van de heraldicus heeft in de loop der eeuwen tientallen verschillende en nauwkeurig benoemde leeuwen voortgebracht. Zo is er de zeeleeuw, een heraldisch wezen met de romp van een leeuw en de staart van een vis. Vervolgens kwam er ook een “dubbele zeeleeuw” die één romp en twee vissenstaarten heeft. Ook de gevleugelde leeuw van Sint-Marcus, wapendier van Venetië, is een heraldisch bedenksel. Leeuwen kunnen ook twee staarten hebben of een blauwe tong en blauwe nagels. Er is in de heraldiek ook een “laffe leeuw” met staart tussen de achterpoten beschreven. Ondanks deze verandering van vorm, blijft het in naam wel de generieke ‘Leeuw’, maar wordt dan wel op een aanvullende manier gespecificeerd in de beschrijving van het schild. Het is altijd de mannelijke vorm van de leeuw die wordt afgebeeld, de leeuwinnen spelen in de heraldiek geen rol.

De anatomie van de leeuw is in de heraldiek meestal niet natuurgetrouw. Het gaat immers om een heraldisch symbool, niet om een tekening naar de natuur. De leeuw werd aangepast om schilden en wapens zoals een bijl of een zwaard te kunnen dragen. Daarbij is het goed heraldisch gebruik om de leeuw het gehele schild te laten vullen. De verhoudingen van leeuw en schild zijn dus op elkaar afgestemd.  De heraldische leeuw onderscheidt zich van de echte leeuwen door de mannelijke geslachtsorganen die geprononceerd op de buik zijn aangebracht. Dat is bij honden en paarden de normale anatomie. Bij de leeuwen en andere katachtigen zijn de penis en testikels relatief klein en hangen zij onder de staart.

De positie

---

De klimmende leeuw, is de leeuw die de heraldische schrijvers hebben aangewezen als de generieke heraldische leeuw en dat tevens wordt omschreven als de ‘ware positie‘. Dat verklaart gelijk waarom de andere posities of varianten beschreven moeten worden volgens de regels van de heraldiek.

Het concept

---

Leeuwen hebben altijd tongen en klauwen, tenzij ze gedefinieerd zijn als ‘mornados’. Het is dus niet nodig om ze te definiëren als ‘tong en klauw’.

Heraldische leeuwen worden getekend met hun geslacht blootgelegd, d.w.z. heel. Als dit niet het geval was, zouden ze gekwalificeerd moeten worden als ‘onteerd’. Dit was een omstandigheid die van toepassing was op de wapens die door de monarch werden gestraft, waarvan de eigenaars beschuldigd werd van ketterij, verraad of sodomie.

Men onderscheid de volgende soorten leeuwen:

​​​

Geknotte leeuw (león morando)		Leeuw zonder tanden, tong of klauwen
Halve leeuw (león naciente)		Leeuw waarvan alleen de bovenste helft wordt weergegeven, verschijnt als schildhoofd, of boven een strook. Aan de bovenkant van het schild.
Gaande leeuw (geluipaarde leeuw)(león pasante o león leopardado)		Leeuw die wordt afgebeeld als een lopend dier, met de rechter voorpoot bijna horizontaal gestrekt. Het wordt een luipaard genoemd wanneer de staart over de rug terugdraait en de kop naar de toeschouwer is gericht.
Klimmende leeuw (león rampante)		Een “klimmende leeuw” is afgebeeld in profiel rechtopstaand met opgeheven voorpoten. De positie van de achterpoten varieert naar gelang van de lokale gebruiken: de leeuw kan op beide achterbenen staan, wijd uit elkaar geplaatst, of op slechts één, met de andere ook verhoogd om aan te vallen; het woord klimmend wordt vaak weggelaten, vooral in het vroege blazoen, omdat dit de meest gebruikelijke positie is van een vleesetende viervoeter;
Staande leeuw (león parado)		Een staande leeuw heeft alle vier de poten op grond, gewoonlijk met de voorpoten naast elkaar. De houding komt vaker voor op helmen dan op schilden.
Springende leeuw (león saltante)		Een springende leeuw heeft beide achterpoten op de grond en beide voorpoten samen naast elkaar in de lucht. Dit is een zeer zeldzame positie voor een leeuw, maar wordt ook gebruikt door andere heraldische beesten.
Uitkomende leeuw (león saliendo)		Halve leeuw die boven een breuklijn uitkomt, of bovenop iets (in dit geval een brug van goud), of op een veld (schild).
Zittende leeuw (león encogido)		De zittende leeuw zit op z’n heupen, met beide voorpoten naast elkaar op de grond.
Leeuw met gespleten staart (león con la cola horquillada)		Dit is dan een leeuw met een gespletenstaart, maar in de heraldiek kennen we leeuwen met geknoopte staarten of gekruiste staarten (meerdere vormen) of de staart tussen de benen (laffe leeuw).
Omziende leeuw (león con la cabeza contornada)		Er is ook nog een aanziende leeuw, (een leeuw die je aankijkt).
Gaande, aanziende, leeuw of luipaard (león leopardado)		Ook een mix van meerdere vormen of posities is mogelijk.
Lafhartige leeuw (león cobarde)		Leeuw met staart tussen zijn benen.
Leeuw met gekruiste staart (león con la cola cruzado)		Leeuw met een gespleten gekruiste staart
Slapende leeuw (león dormido)