Castillo nuevo de Manzanares el Real

Architectuur en Geschiedenis van het kasteel van Manzanares el Real

Rondom de rivier Manzanares ontstond de wijk Sexmo de Manzanares. Dit gebeurde toen de stad Segovia deze braakliggende gronden tijdens de herovering opnieuw bevolkte. Toen de stad Madrid groeide, was het gebied vaak het onderwerp van geschillen tussen beide gemeenten (consejos). Eerst erkende Alfonso VIII dat het land bij Segovia hoorde, daarna wilde Fernando III de geschillen beëindigen door een gebied voor gezamenlijk gebruik te creëren: het Real del Manzanares. Het conflict ging echter door en Alfonso X hield het gebied voor zichzelf en voegde het toe aan de kroon.

Sindsdien werd het gebied ‘el Real de Manzanares’ genoemd, naar het stroomgebied van de rivier de Manzanares, een uitgestrekt gebied met karakteristieke plaatsen als Colmenar Viejo (waar toen ook de huidige gemeente Tres Cantos onder viel), Chozas de la Sierra (het huidige Soto del Real), Manzanares el Real, Hoyo de Manzanares, Porquerizas (het huidige Miraflores de la Sierra), Navacerrada, Guadalix de la Sierra, Moralzarzal, Cerceda, El Boalo, Cercedilla, Mataelpino, Collado Mediano, Collado Villalba, Alpedrete, Becerril de la Sierra, Galapagar (met het toenmalige dorp en huidige gemeente Villanueva del Pardillo), Colmenarejo, Guadarrama, Los Molinos en Navalquejigo.

In 1287 gaf Sancho IV het gebied terug aan Segovia. Na zijn dood bezetten verschillende magnaten het gebied. In 1312 gaf Fernando IV het opnieuw aan Segovia terug.

In 1446 schonk Juan II het aan Iñigo López de Mendoza, markies van Santillana. Het gebied zou nooit meer terugkeren naar Segovia. Madrid kreeg het pas in handen bij de provinciale herindeling van 1833.

Tijdens de opstand van de comunidades verklaarden verschillende boeren uit dit district en de toen net afgescheiden districten Casarrubios en Valdemoro zich onafhankelijk. Ze deden dit in buurtvergaderingen in Segovia. De troepen van Carlos V onderdrukten hen snel.

Het oude kasteel van Manzanares el Real

---

Het Castillo viejo de Manzanres el Real (oude kasteel van Manzanares el Real), ook bekend als Plaza de Armas, ligt in de gelijknamige plaats. Het bevindt zich in de Comunidad van Madrid. Het ligt aan het einde van een heuvel. Het bevindt zich aan de rand van de rivier Manzanares. Het is gelegen op de zuidelijke hellingen van La Pedriza. Dit is de belangrijkste granietformatie in de Sierra de Guadarrama.

Wanneer men aan de bouw is begonnen is niet bekend. Het is zeker ouder dan het beroemde nieuwe kasteel van Manzanares el Real. De bouw van dit kasteel begon in 1475 en het ligt in de buurt. Het is in vervallen staat en er staan nog slechts twee muren overeind, die deel uitmaken van een aangelegde tuin. Het is vrij toegankelijk.

De geschiedenis van het oude kasteel

De moslims van Madrid (Maÿrit) bouwden het ter bescherming en verdediging tegen Visigotische legers. Het werd met name door de vaandeldragers onder de Katholieke Koningen gebouwd. Er zijn geen concrete verwijzingen naar de bouw van dit Spaans-islamitische kasteel. Dit gebeurde na de verbranding van Spaans-islamitische teksten door de Inquisitie. De eerste documentatie dateert uit de 14e eeuw. Koning Alfonso XI van Castilla liet toen verbouwingen uitvoeren aan het timmerwerk van het gebouw.

Zoals we hierboven al vernomen begon, met de christelijke verovering van de Sierra de Guadarrama, het gebied een twistpunt te worden. De gemeenschappen van Villa y Tierra de Segovia en Villa y Tierra de Madrid vochten om de controle over de bossen en weiden. Deze gebieden liggen in de bovenloop van de rivier Manzanares.

Het was aanvankelijk verbonden met de familie De la Cerda via Leonor Núñez de Guzmán.

Op 14 oktober 1383 koning Juan I van Castilla een einde aan de herhaalde geschillen tussen de inwoners van Madrid en Segovia. Hij schonk de gronden en daarmee vermoedelijk ook de vesting aan het Huis van Mendoza. Dit gebeurde via González de Mendoza (1340-1385), de mayordomo van de koning. Hij stichtte in deze omgeving het leengoed Real de Manzanares.

Het gebouw raakte in verval. Deze machtige familie Mendoza liet aan het eind van de 15e eeuw een nieuw kasteel in de directe omgeving bouwen. Het nieuwe kasteel zou als paleis dienen.

De kenmerken van het oude kasteel

Het oude kasteel van Manzanares el Real had een vierhoekige plattegrond. Op drie hoeken stonden cilindervormige torens en op de vierde hoek stond de grotere donjon.

De indeling was volgens het gebruikelijke model van die tijd. Een model dat ook te zien is in het nieuwe kasteel, dat veel later gebouwd werd.

Wat de bouwstijl betreft, is de mudéjar-stijl de dominante stijl, met granietsteen en bakstenen banden.

Het nieuwe kasteel van Manzanares el Real

---

Officieel heet het Castillo neuvo de Manzanares Real (nieuwe kasteel van Manzanares el Real). Maar het is ook bekend als het kasteel van Mendoza of simpelweg als het kasteel van Manzanares el Real. Het is een paleis-fort uit de late middeleeuwen dat zich bevindt in de gemeente Manzanares el Real (Madrid). En het is een van de best gereconstrueerde kastelen van Spanje. Het staat aan de voet van het Guadarrama-gebergte en aan de rivier de Manzanares. Een rivier die tegenwoordig in dit gedeelte ingedamd wordt door het stuwmeer van Santillana.

Het werd in de 15e eeuw gebouwd op een romaans-mudéjar kerk. Die kerk werd in de structuur geïntegreerd.

Het was bedoeld als paleis van het Huis van Mendoza. Dit huis was een van de meest invloedrijke families van Castilla tijdens de late middeleeuwen en de renaissance. Het verving het eerdere kasteel dat in de buurt stond en eveneens eigendom was van deze familie.

De architect Juan Guas (1430-1496) was de ontwerpen van het gebouw en betrokken bij de bouw. Hij maakte bij zijn ontwerp gebruik van gotische en isabelliaanse stijlelementen met Spaans-Moorse invloeden.

Het wordt beschouwd als de voorloper van het Palacio del Infantado (Guadalajara). Dit was een belangrijk bouwwerk uit de Spaanse renaissance. De genoemde architect legde het prototype van een paleis uit de tijd van de Katholieke Koningen vast.

Dankzij opeenvolgende restauraties verkeert het in uitstekende staat. Tot de sluiting voor het publiek huisvestte het een interpretatiecentrum over de middeleeuwen. Het bevatte ook een collectie wandtapijten, schilderijen, harnassen en meubels uit de 16e tot 19e eeuw. Het werd in 1931 uitgeroepen tot historisch-artistiek monument. Het is eigendom van het hertogdom Infantado. Tot januari 2025 was het beheer en gebruik in handen van de Algemene Directie Toerisme van de Gemeenschap van Madrid. Deze organisatie stond het toe om het kasteel open te stellen voor publiek. Daarnaast organiseerde zij openbare en institutionele evenementen binnen het complex.

… Ik geef de kerk van Santa María de la Nava, die bij het kasteel staat dat ik in mijn stad Manzanares heb gebouwd, zeven duizend maravedíes aan erfbelasting, (…) zodat de geestelijken van die kerk verplicht zijn om elke dag een mis te zeggen voor mijn ziel (…) en voor de zielen van de overledenen die in die kerk begraven liggen en zullen worden begraven.

Na zijn dood kwam het werk een tijdje stil te liggen. Zijn oudste zoon, Íñigo López de Mendoza y de la Vega (1438-1500), pakte het waarschijnlijk in 1480 weer op. Hij besloot het oorspronkelijke plan te veranderen door aan de oostkant een nieuw gedeelte toe te voegen. Dit creëerde veel meer ruimte. Hij schakelde ook Juan Guas (1430-1496) in. Deze architect van de Katholieke Koningen was ook de ontwerper van het Palacio del Infantado (Guadalajara) en het klooster van San Juan de los Reyes (Toledo). Zo kreeg het geheel een meer uniforme en mooiere uitstraling.

Guas heeft de gotische elementen aan het gebouw toegevoegd in de stijl van koningin Isabella. Voorbeelden zijn de zuidelijke galerij en de binnenplaats met zuilen en de decoratieve elementen die de hoektorens bekronen. Ook de versieringen van zowel de bekroning als de uitbouw van de vestingsmuur is toegevoegd.

Wat betreft de oude vesting, besloot het Huis van Mendoza om die af te breken en te verlaten. Dit was niet alleen om de bouwmaterialen te hergebruiken. Ze wilden ook voorkomen dat die in handen zou vallen van de vijanden van het geslacht.

In de tijd van Íñigo López de Mendoza y Pimentel (1493-1566), de 4e hertog van Infantado, was het kasteel van Manzanares el Real bijna helemaal verlaten. Dit gebeurde amper een eeuw na de voltooiing ervan. Het hertogdom richtte zich vooral op de stad Guadalajara. De situatie werd nog erger na zijn dood. Er ontstonden geldproblemen en ruzie tussen de erfgenamen van het Huis van Mendoza.

Het hertogelijk huis deed zelf een eerste restauratie in 1914. De architect was Vicente Lampérez y Romea (1861-1923). Hij gebruikte de anastilose-methode. Wat betekend dat hij de historische criteria volgde bij de reconstructie van bepaalde structuren. De portiek was helemaal kapot.

In 1964 vond een nieuwe ingreep plaats. Deze werd gefinancierd door de overheid. Het project stond onder leiding van José Manuel González Valcárcel en was gericht op de oprichting van een kasteelmuseum.

Íñigo de Arteaga y Falguera (1905-1997), de 18e hertog van Infantado, gaf in 1965 het kasteel aan het inmiddels opgeheven Diputación Provincial de Madrid. Deze instantie ging verder met de restauratie en renovatie. Hierdoor kon het monument vanaf 1977 open voor het publiek.

In 1982 vond in het gebouw de oprichtingsvergadering van de Assemblee van Parlementsleden van Madrid plaats. Tijdens deze bijeenkomst werd het ontwerp van het Autonome Statuut van Madrid gepresenteerd. Met de inwerkingtreding van dit statuut in 1983 werd het complex overgedragen aan de Comunidad de Madrid. Deze nam de bevoegdheden en het vermogen van de Diputación Provincial over. De nieuwe instantie kreeg ook een collectie van tien Vlaamse wandtapijten uit de 17e eeuw. Ze wilde deze in de vesting ophangen.

De regio Madrid ging in 2005 weer aan de slag met het kasteel om een nieuw museumproject op te zetten en het toeristisch te gebruiken. Dit plan werd in de jaren daarna afgerond met een tuin in renaissancestijl, die in 2013 werd geopend.

Een korte beschrijving

Het kasteel is gebouwd in het laatste deel van de 15e eeuw. Toen was het bouwen van forten, met de Reconquista bijna klaar, niet zozeer nodig voor verdediging. In plaats daarvan dienden ze meer om te laten zien hoe rijk en machtig je was. De typische architectonische elementen van vestingwerken, zoals kantelen, schietgaten, grachten of bruggeschansen, worden in dienst gesteld van dit idee. Ze worden ondergeschikt gemaakt aan het concept van een statig herenhuis. Dit sluit beter aan bij de pre-renaissancistische ideeën van die tijd.

In deze context staat het kasteel van Manzanares el Real als de paleisachtige residentie van een van de meest invloedrijke families van het laatmiddeleeuwse Castilla. Onder het mom van een fort bouwden de Mendoza’s een groots paleis. Esthetische overwegingen voerden de boventoon. Ze huurden de prestigieuze architect Juan Guas in, in plaats van te kiezen voor een verdedigingsfunctie.

Het eindresultaat is een geheel dat begint met de basis van de militaire architectuur. Het neemt de uitgangspunten van de paleisarchitectuur over. Deze uitgangspunten omvatten het evenwicht in vormen, de symmetrie van volumes en de voorliefde voor decoratie. Naast deze kenmerken vertoont het kasteel enkele sporen van religieuze architectuur, die zichtbaar zijn in de kapel die het herbergt.

Militaire architectuur

Het gebouw is geïnspireerd op de paleisachtige kastelen uit die tijd. Het heeft een vierkante plattegrond voor het hoofdgebouw (30 x 30 meter). Aan de oostelijke kant is een rechte vleugel aangebouwd. Het bestaat uit zes verdiepingen (begane grond, eerste tussenverdieping, hoofdverdieping, tweede tussenverdieping, hoge galerij en dakgalerij), plus een kelder. Op drie hoeken staan cilindervormige torens. De vierde hoek, in het zuidoosten, heeft een hogere, vierkante toren met een achthoekige top die dienst doet als donjon.

Rondom het hoofdgebouw staat een bruggeschans en een voorburcht. De bruggeschans vormt de verdediging van de poort die zo’n vijf meter hoog is. De muur van de voorburcht heeft verschillende schietgaten. Ze zijn speciaal gemaakt voor kanonnen. Daar bovenop staat het kruis van het Heilig Graf in Jeruzalem, omdat kardinaal Mendoza die titel had.

Andere verdedigingswerken die je vaak ziet bij ommuurde plekken zijn de gracht (nu weg en deels opgevuld). De voorburcht of verdedigingsgang wordt beschermd door een schietgalerij. De uitkijkpost steekt naar buiten. Dit zag je vroeger ook bij middeleeuwse forten, om het beklimmen voor aanvallers moeilijker te maken. Aan de westkant is er de buitenpoort. Deze wordt bewaakt door twee torens aan de zijkant en de kantelen op de hoektorens. Ook is de buitenpoort aan de westkant bewaakt door twee flankerende torentjes.

De bouwmaterialen

Wat de bouwmaterialen betreft, is het gebouw gemaakt van graniet, een steensoort die veel voorkomt in bergen van Guadarrama. In sommige delen van het gebouw is ook kalksteen gebruikt. Dit zie je bijvoorbeeld in de zuilengalerij. Naast kalksteen is er ook baksteen gebruikt. dit is te zien in de oude middeleeuwse kerk.

Voor de muren wordt meestal metselwerk en ruw gehouwen steen gebruikt. Voor de meer decoratieve delen, zoals de gevel, de schietgaten, de zuidelijke galerij of de binnenplaats zelf, wordt bewerkt metselwerk gebruikt.

Wat is er te zien in het kasteel

Het kasteel van Manzanares el Real is een museum geworden volgens historische criteria, zoals vastgelegd in het Integraal Plan voor Toeristisch Gebruik dat de Comunidad de Madrid in 2005 heeft opgesteld. De kamers hebben verschillende collecties, met originele stukken en replica’s, die de sfeer van een paleis uit de 16e en 17e eeuw laten zien. De gerestaureerde kamers zijn de hal, de Sala Santillana, de Sala del Infantado, het Estrado de Damas, de slaapkamer en de aangrenzende kapel.

In deze zalen worden schilderijen, harnassen en meubels uit de 16e tot 19e eeuw getoond. Daarnaast zijn er tien wandtapijten uit Vlaanderen te zien. Deze tapijten zijn hier achtergelaten door de oude Diputación Provincial de Madrid. Dit was de instantie waar ze vandaan kwamen voordat ze naar de Comunidad de Madrid gingen.

Ze worden gezien als de meest waardevolle historische en artistieke stukken van de tentoonstelling. Ze zijn gemaakt in het midden van de 17e eeuw in Brussel. De meest complete serie heet ‘Het leven van Julius Caesar’. Deze serie bestaat uit vijf wandtapijten. Ze zijn gesigneerd door Ian Van Leefdael en Gerardo Van der Strecken. Van de serie ‘Het leven van de mens’ zijn nog maar twee werken over. Ze zijn gemaakt door Ian Francis en Franz Van den Hecke. De werken zijn gebaseerd op kartons van leerlingen van Rubens. Mogelijk was er een bijdrage van de meester zelf. Het tiende wandtapijt heeft een bijbels thema waarvan de titel niet bekend is.

Het kasteel bezoeken

---

Een bezoek aan het kasteel is momenteel niet mogelijk. Na 60 jaar heeft de eigenaar van het kasteel het contract met de de Comunidad de Madrid afgebroken. De gemeente Manzanares el Real weigert tot op heden om de familie een vergunning te verlenen om het kasteel open te stellen voor publiek. Dit is natuurlijk zoals vaak het geval is een kwestie van geld. De Comunidad de Madrid heeft er vele miljoenen ingestoken om het kasteel in zijn oude glorie te herstellen en de eigenaar zegt nu bedankt. 
Of het ooit weer opengesteld zal worden weten we niet en we raden u aan u goed te informeren alvorens u een bezoek aan dit kasteel gaat plannen.

---

Galerij

---

---

Als u dit een leuk of interessant onderwerp vond abonneer u op Spaanse Verhalen of geef hieronder eens een ✩LIKE. Normaal gesproken komt er elke week een nieuw verhaal bij.

Als u abonnee bent van Spaanse verhalen kunt u zich ten alle tijden uitschrijven door op de knop geabonneerd te klikken. In het daaropvolgende scherm kunt u zich onderaan uitschrijven. In datzelfde scherm kunt u ook instellen hoe u de berichten wilt ontvangen.