Meseta Central

La Meseta Central oftewel de Spaanse Hoogvlakte

Het plateau is licht hellend (0,5%) richting Atlantische Oceaan. Het hele plateau wordt begrensd door een gordel van bergen dat tijdens de Alpiene orogenese tussen het Oligoceen en Mioceen van het Cenozoïcum is ontstaan. (Cenozoïcum staat voor ‘Recent Tijdperk’, dat begint bij 66 miljoen jaar geleden en loopt tot op de dag van vandaag)

Gedurende de 19e eeuw werd het concept ‘meseta central’ door Heinrich Moritz Willkomm, in kleine letters geschreven, beschreven. Het toponymisch karakter werd verkregen toen het Salvador Calderón y Arana het in hoofdletters gebruikte. Schrijvers van Generación del 98 (Generatie van 1898) leverde een grote bijdrage aan de popularisering van het gebied, nadat José Macpherson y Hemas het concept naar voren had gebracht.

De bergketen van het Sistema Central doorsnijdt de Meseta Central, waardoor de subeenheid Submeseta Norte (met hoogtes die normaal gezien variëren van 700 tot 800 m) in het noorden ligt en de subeenheid Submeseta Sur (met hoogtes die meestal variëren van 600 tot 700 m) in het zuiden.

Dat de Meseta heel geleidelijk afloopt richting Atlantische Oceaan zien we onder andere ook aan het hydrografische bekken van de rivier Duero die de Submeseta in het noorden doorkruist. De Taag die tussen het Sistema Central en de Montes de Toledo door stroomt, en de Guadaiana die door de zuidelijke Submeseta stroomt.

De Meseta wordt verder geflankeerd door reliëfeenheden zoals de Montes de León, het Macizo Galaico-Leonés (Galiciaans massief), de Cordillera Cantábrica (Cantabrisch gebergte), de Montse vascos (Baskisch gebergte), het Sistema Ibérico (Iberisch Randgebergte) en de Sierra Morena.

Ook de Duitse veelzijdige wetenschapper Alexander von Humboldt, “de nieuwe Aristoteles” zoals hij werd genoemd, rapporteerde in de 19e eeuw over het bestaan van deze reliëfeenheid als een groot hoog plateau, afgescheiden van de rest en gelegen in het midden van het schiereiland.

Meer over de geologische achtergrond

---

Tijdens het Precambrium (4,6 miljard tot ± 540 miljoen jaar geleden) maakte het deel uit van het Armorica–kraton dat losbrak van Gondwana en op zeer zuidelijke breedtegraden lag. U zult vast wel eens gelezen of gehoord hebben van deze tektonische platen die al zo’n 800 miljoen jaar over het aardoppervlak schuiven.

De oorsprong ligt in het Hesperisch massief dat ontstond met de Hercynische orogene beweging in het Paleozoïcum. Het Hesperisch massief is de pre-Mesozoïsche kern van het Iberisch Schiereiland. Het omvat al het precambrische en paleozoïsche materiaal van de westelijke helft, begrensd door de Cantabrische Zee in het noorden, de Atlantische Oceaan in het westen, het Cenozoïsche Guadalquivir-bekken in het zuiden en bedekt met Mesozoïsche en Cenozoïsche sedimenten in het oosten.

Dit Hesperisch massief werd verwoest door erosie in het Mesozoïcum en werd een grote plint die later in het Cenozoïcum veranderde door de Alpiene orogene beweging, erosie, sedimentatie en de inwerking van kwartaire ijstijd.

Tijdens het Tertiair beïnvloedde de Alpiene orogenese het oude Hesperische Massief, veranderde de bergkammen en ontstonden het macizo Galaico-Leonés (Galicisch-Leonese Massief), de montes de León (Leónese gebergte) en de Montes vascos (Baskisch gebergte) en de plooiing van de bergkammen, zoals die van het cordillera Cantábrica (Cantabrisch Gebergte) in het noorden, het Sistema Ibérico (Iberisch systeem) in het noordoosten en de Sierra Morena, een flexuur-fault (bewegingsbreuk) in het zuiden.

De botsing van de Afrikaanse plaat tegen de Europese plaat, veroorzaakte een orogenese waardoor het Hesperiaans Massief werd samengedrukt en de sokkel brak waaruit de montes de Toledo gebergte en het Sistema Central ontstonden. Bovendien kantelden de overblijfselen van het massief naar het westen en werden ze later onderworpen aan een sedimentatieproces dat meer aanwezig is in het Submeseta Norte (noordelijke deelplateau) en in het oostelijke deel van het Submeseta Sur (zuidelijke deelplateau), waar de rivieren uit het Sistema Ibérico hun oorsprong vinden.

Het sedimentatieproces is groter aan de oostkant, terwijl aan de westkant de oorspronkelijke harde en kristallijne materialen van het Hesperiaans massief beter zichtbaar zijn.

Van het plateau maken de oostelijke helft van de Submeseta Norte en het oostelijke derde deel van de Submeseta Sur, dat samenvalt met de hoge loop van de rivieren de Taag en de Guadiana, deel uit van kleihoudend Spanje.

Aan de andere kant maakt het deel uit van het kiezelhoudende Spanje, het Sistema Central en het grootste deel van het westelijke deel van de Submeseta Sur.

Geografie

---

De Meseta Central is een uitgestrekt, hooggelegen gebied in het binnenland van het Iberisch schiereiland dat wordt omringd door bergmassieven, die deze geografische eenheid vorm geven en duidelijk scheiden van de rest van het grondgebied. De bergketens die de Meseta begrenzen, met de klok mee, zijn: het macizo Galaico-Leonés, de Cordillera Cantábrica, de Montes vascos, het Sistema Ibérico, het Sistemas Béticos en de Sierra Morena. Binnen de Meseta zelf zijn er nog andere bergketens: de belangrijkste is het Sistema Central, dat de Meseta in twee helften verdeelt: de Submeseta Sur en de Submeseta Norte. De montes de Toledo verdeelt de zuidelijke Meseta ook in twee helften: de valleien van de Taag en die van de Guadiana. Voorbij deze twee bergketens zijn er slechts kleine verhogingen of heuvels binnen de Meseta, hoewel het voor het grootste deel een uitgestrekte vlakte is.

De Meseta heeft een lichte helling naar het westen, wat betekent dat de waterstromen die erdoorheen stromen uiteindelijk allemaal richting de Atlantische Oceaan gaan. De belangrijkste rivieren die de Meseta doorkruisen zijn: de Duero, de Taag en de Guadiana, samen met hun vele zijrivieren. Aan de Mediterrane kant zijn de Júcar en de Segura, beide in het zuidelijke deelplateau, het vermelden waard.

Kale vlakten (Páramos)

Deze eenheden, die in het Spaans páramos worden genoemd, bestaat uit rigide plaatvormige plateaus, goed ontwikkeld in dit centrale deel van het Duero-bekken, die zich op de hoogste hoogten rond de 900 meter boven zeeniveau bevinden. Deze kale vlaktes worden gevormd door carbonaatmaterialen die beter bestand zijn tegen erosie dan de onder- of omliggende reeksen, wat resulteert in het ontstaan van enkele steile hellingen die de ontwikkeling van de helling aan hun voet beperken en die de “cuesta” vormen.

De rivieren zijn de belangrijkste vormgevers geweest, omdat ze diep in deze oppervlakken hebben gesneden en zo valleien hebben gecreëerd. Het is een langzaam eroderend proces dat op deze horizontale gelaagdheid inwerkt, met als resultaat de afbraak van de vlaktes, die we in het landschap zien als onregelmatigheden. Onregelmatigheden als kegelvormige of afgeknotte kegelvormige heuvels, ook wel “oteros”, “motas” of “alcores” genoemd (in het Nederlands noemen we het getuigenheuvels).

Hoewel deze cirkelvormige heuvels meestal worden bekroond door de kalksteen van de vlakte, die de onderliggende mergels beschermt, is de kalksteenlaag soms praktisch ontmanteld, zodat er alleen wat resten van kalksteengesteente en kiezels overblijven op het bovenste niveau. De kalksteenoplossingsprocessen resulteren in het ontstaan van onoplosbare residuen. Er worden afzettingen gevormd van ontkalkingskleien (bestaande uit hoekige kalksteenblokken en kiezels), de terra rossa, die een algemene bedekking vormen over de kalksteenformatie.

In de oostelijke sector bestaat de stratigrafie uit dikke kleilagen met niet al te dikke oevers van conglomeraten en kalksteen. In deze structuur is de erosie diep ingebed, waardoor op verschillende hoogten kalksteen- of conglomeraatplateaus achterblijven; het is een reliëf van geïsoleerde heuvels, structurele plateaus, vlakke toppen; al met al een gevarieerder reliëf dan dat van de kale vlaktes (páramos). De verbinding tussen de reliëfs aan de rand van de bekkens en de páramos wordt gevormd door een depressieve sector van zacht golvende erosievlaktes, gevormd in klei, die gemakkelijker uiteengevallen zijn.

In de noordelijke sector zijn de Miocene kleien bedekt door lagen puin van de Cantabrische bergen. De mantel van kiezels, grind en zand, met een dikte van ongeveer vier meter, heeft ook de zwakke onderliggende materialen beschermd. De rivieren die uit het Cantabrisch Gebergte en het Centrale Systeem afdalen, hebben zich diep in de afzettingen ingegraven en brede valleien gevormd, waaronder de interfluves bedekt met raña eruit springen. Deze vlakke, hoge reliëfs (900-1000 m) staan bekend als páramos de rañas (vlaktes met kwartsietstenen met een kleiachtige matrix) , die ook veel voorkomen in de Montes de Toledo. Waar het páramos de rañas is verdwenen, ontstaat een reliëf van heuveltjes en aan de randen van de valleien zien we steile hellingen met diepe geulen en kloven. 

Groene landschappen (Campiñas)

Dit is een gebied dat bestaat uit de topografisch lagere delen. Het beslaat twee sectoren, het één in het noorden, Tierra de Campos; Tierra de Medina en Tierra de Pinares; en het andere in het zuiden; Tierras de Talavera en de Tiétar-vallei. Tierra de Campos is een vlakte bewerkt op klei, het landschap rond Medina del Campo is gemodelleerd op zandige klei, en in Tierra de Pinares is het zand op de Miocene sedimenten gestapeld, soms met een duinmodel. Deze algemene zandbedekking heeft geleid tot een vlakte met een vlakker karakter dan die in het noorden, waar het landschap heuvelachtig is en heuvelruggen bevat.

Deze vlakten zijn het resultaat van een ontmanteling die in verschillende fasen tijdens het Kwartair is uitgevoerd. De basisniveaus van de rivieren dienden in de droge interglaciale perioden als referentieniveau voor een intense zijdelingse ontmanteling (afbrokkeling van bergen), waarbij schurende, eroderende gletsjers werden gevormd, die aansloten op het niveau van de rivierbeddingen. Het actuele niveau van het platteland (de groene landschappen, oftewel de campiñas zoals ze in Spanje genoemd worden ) sluit aan op het laagste terras van de grote rivieren. Aan de randen van het páramos kunnen tot drie verschillende niveaus van ophogingen met hun respectievelijke gletsjers worden onderscheiden.

Het zijn deze verstrengelingen die de reliëfs verklaren die zo’n 80 m boven het niveau van de campiñas uitsteken en die zich uitstrekken ten zuiden van de rivier de Duero en ten noorden van de rivier de Tajo. Het zijn platforms bedekt met alluviale afzettingen van keien en kiezels, waarin drie niveaus te onderscheiden zijn, waarvan sommige een breedte van ongeveer 20 km bereiken. De zijrivieren van de Duero (Cega, Adaja, Eresma, Zapardiel, Trabancos, Guareña) zijn ingebed in de afzettingen, maar met nauwelijks vooruitgang in laterale erosie; deze staan bekend als omgekeerde alluviale reliëfs.

Klimaat

---

De grote hoogte van de Meseta is verantwoordelijk voor het bestaan van een continentaal mediterraan klimaat in het hele gebied. De belangrijkste factoren in dit verband zijn: strenge winters, hete zomers, droogte in de zomer, onregelmatige regenval, sterke temperatuurschommelingen en aanzienlijke droogte. Deze kenmerken zijn het resultaat van de onderlinge relaties tussen geografische en andere dynamische factoren zoals de breedtegraad, de ligging van de regio binnen het Iberisch Schiereiland, de indeling van het reliëf en de hoogte.

De temperaturen zijn erg extreem door het effect van continentaliteit, dat wil zeggen dat de gemiddelde temperatuur van de koudste maand en die van de warmste maand erg hoog is. In juli ligt de gemiddelde maandtemperatuur in de meeste delen van de regio boven de 24 °C.

De winters zijn echter koud, met de gemiddelde temperatuur in januari in sommige gebieden zelfs onder de 2 °C. Maar ook vorst komt vaak voor in de winter en zelfs in het vroege voorjaar en late najaar. De noordelijke hoogvlakte is samen met de provincie Guadalajara ongetwijfeld het koudste vlakke gebied van Spanje. De minimumtemperaturen in de winter bereiken vaak negatieve waarden, waarbij extreem koude temperaturen tot -21 °C zijn gemeten.

En dan de regenval, deze varieert sterk van gebied tot gebied. Het verschil per jaar kan best groot zijn en ligt ergens tussen de 300 en 600 mm. De frequentie is, zoals in de meeste gevallen, het hoogst in de lente en de herfst, en zeer beperkt in de zomer (bijna altijd in de vorm van onweer). Met al deze redenen kan men stellen dat de Meseta worden gerekend tot wat bekend staat als “droog Spanje”.

Wordt vervolgt

In volgende, toekomstige, verhalen zullen we wat meer ingaan op de natuur en de specifieke eigenschappen van de landschappen van de Meseta Sur, de Meseta Norte en de Meseta Iberica.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • Sistema Central
        • Duero
        • Taag
        • Guadiana