Las Hurdes

Las Hurdes, ontdek de unieke geschiedenis en de natuurlijke schoonheid van deze afgelegen regio

Ver weg van de drukbezochte toeristische routes ligt Las Hurdes, een afgelegen en mysterieus gebied in het noorden van de Spaanse regio Extremadura. Deze ruige comarca, ingeklemd tussen diepe valleien, steile bergen en kronkelende rivieren, heeft lange tijd in isolement geleefd. Dat isolement heeft niet alleen geleid tot unieke tradities en een eigenzinnige cultuur, maar ook tot een landschap dat vrijwel onaangetast is gebleven door de moderne tijd. Las Hurdes roept beelden op van legendes en oude gebruiken, maar laat bezoekers vandaag de dag ook kennismaken met adembenemende natuur, authentieke dorpen en een fascinerende geschiedenis van overleving en trots.

Las Hurdes (uitspraak, Las Oerdes en dan de laatste e als de e van  cent) is een comarca in het Sistema Central, aan de noordkant van de provincie Cáceres in de autonome gemeenschap Extremadura van Spanje. Las Hurdes is een bekende historische regio en is momenteel een gebied van communautair belang van de Europese Unie.

De comarca Las Hurdes is geen administratieve regio, het zijn een aantal gemeenten die dit gebied vormen en die een bepaald samenwerkingsverband hebben, de mancomunidad van Las Hurdes. 

De geografie

---

De uitleg hierboven is vrij lastig als je geen weet hebt van hoe Spanje in elkaar steekt. Het is dan ook simpel uit te leggen door te zeggen, “Las Hurdes ligt in het noorden van de provincie Cáceres in Extremadura, op de grens met Salamanca. Het is een gebied met een mediterraan klimaat en Atlantische invloeden. De regio wordt in het westen begrensd de Sierra de Gata in het noorden door de Sierra de Francia (Salamanca) en in het zuiden door Tierras de Granadilla.”

Het maakt deel uit van het zogenaamde vochtige Spanje. Het is een relatief hooggelegen berggebied met een lage bevolkingsdichtheid. Het grondgebied is verbonden met de naburige vallei Las Batuecas, aan de voet waarvan de Las Mestas alquería ligt, dat historisch gezien deel uitmaakt van Las Hurdes.

Het gebied wordt doorkruist door zeven rivieren; de Malo of Ladrillar, de Batuecas, de Hurdano, de Malvellido, de Esperabán, de Ovejuela en de Los Ángeles, die de valleien irrigeren.

En zoals eerder al aangegeven ligt het gebied ingeklemd tussen bergketens waarvan de berg Ongeiro of Mingorru met zijn 1622 meter de hoogste is. Maar er zijn ook andere opvallende bergen:

• • • • Sierra de Corredera (Corredera 1468 m)
      • Sierra del Horno (Arrobuey 1403 m)
      • Sierra de la Granjera (Rongiero 1622 m)
      • Sierra de las Mestas (Risco Gordo 1302 m)
      • Lomo Carrascal (Travesero 1153 m)
      • Lomo del Cordón (Cordón 1145 m)
      • Sierra de la Jineta (Jineta 1136 m)
      • Sierra de los Ángeles (Los Ángeles 1065 m)

Haar geschiedenis

---

De prehistorie

De integratie in La Alberca

In 1289 werd de dehesa van Jurde (een dehesa is een weidegebied met her en der verspreidt staande bomen) door het dorp Granadilla afgestaan aan La Alberca, dat afhankelijk was van de gemeenteraad Nuñomoral. De afhankelijkheid ten opzichte van het dorp in Salamanca, zou, voor meer dan de helft van de regio, eeuwenlang voortduren. In de 16e eeuw werd een erfpachtregister ingesteld voor de inwoners van Las Hurdes. In deze periode ontstond ook een bijzonder stereotype beeld van de rustieke aard van Las Hurdes. Er ontstond toen een vergelijkende etnografie, die, in het debat over de menselijkheid van de pas ‘ontdekte’ indianen in Amerika, de inwoners van verschillende geïsoleerde regio’s van het Iberisch schiereiland, waaronder Las Hurdes en Las Batuecas, gebruikte als bewijs dat wildheid ook in Europa voorkomt.

De zwarte legende

De regio Las Hurdes was afgelegen, arm en geïsoleerd. Door het slechte voedsel en de algemene slechte hygiëne kwamen struma, pellagra, parasitaire wormen en andere, soms weerzinwekkende ziekten veel voor. Veel van de lokale bewoners (hurdanos) leden ook aan aangeboren afwijkingen als gevolg van inteelt. Ook veeziekten waren wijdverbreid. De omstandigheden in de huishoudens waren onhygiënisch en volgens bezoekers was de stank en de ellende overweldigend. De naam van de regio zou afkomstig zijn van het Latijnse gurdus, een woord van Iberische oorsprong dat ‘dom, stom’ betekent.

Door de barre levensomstandigheden, de grote afstanden en moeilijke bereikbaarheid van de dichtstbijzijnde onderwijscentra was er in Las Hurdes ook geen sprake van geletterdheid. De zwakke aanwezigheid van de kerk bevorderde de wijdverbreide onwetendheid en het voortbestaan van oud bijgeloof. De eerste volkstelling in Las Hurdes vond plaats in de 16e eeuw. 

En zo begon de zwarte legende over het gebied aan kracht te winnen. En het is in deze context dat Lope de Vega zijn toneelstuk schrijft. De fascinatie voor dit werk, Las Batuecas del duque de Alba (waarschijnlijk geschreven tussen 1598 en 1600), zorgt ervoor dat het verhaal al snel als waar en dus historisch wordt beschouwd.

Lope de Vega schildert het gebied af als een spookachtige streek en stelt dat haar inwoners als onwetend en barbaars zijn. “Porque no saben que hay Dios / ni más mundo que este valle”. (Omdat ze niet weten dat er een God is/noch een wereld buiten deze vallei). Lope de Vega baseerde zich voor zijn toneelstuk op geschriften van Alonso Sánchez, lid van het bestuur van de kathedraal van Salamanca (‘De Rebus hispaniae‘, Alcalá de Henares, 1632), die naar de regio reisde en geschokt was door de armoede die hij aantrof. In de loop der eeuwen volgden andere Spaanse schrijvers, die Las Hurdes afschilderden als een ‘slechte en verborgen plek’, waardoor de mythe, de vooroordelen en de gruwelijke fascinatie alleen maar werd versterkt.

Zelfs serieuze kroniekschrijvers, zoals Pascual Madoz in zijn ‘Diccionario Geografico Estadistico-Historico‘, gepubliceerd in 1849, overdreven de vermeende wreedheid en morele verloedering van de lokale Hurdanos, met uitspraken als “religie is (daar) onbekend”. Deze onjuiste bijdrage aan de duistere legende over de regio werd aan de kaak gesteld door een vooraanstaande Spaanse intellectueel, Marcelino Menéndez y Pelayo, die van mening was dat dergelijke informatie “waarschijnlijk afkomstig was van een ontevreden priester uit de regio” en dat Madoz niet de moeite had genomen om deze te verifiëren.

Inspanningen om het imago van de regio te veranderen

Aan het einde van de 19e eeuw brak voor Las Hurdes echter een ongekend tijdperk van mecenaat en wetenschappelijke aandacht aan. Sommige mensen begonnen zich in het openbaar oprecht zorgen te maken over de extreme armoede en de daaruit voortvloeiende erbarmelijke levensomstandigheden van de bevolking van Las Hurdes. In 1892 reisde de Franse arts J. B. Bidé naar Las Hurdes om onderzoek te doen naar de regio. Hij tekende een kaart en publiceerde een rapport in het Boletín de la Sociedad Geográfica de Madrid. In 1904 schreef José María Gabriel y Galán in Salamanca twee gedichten ‘A Su Majestad el Rey‘ en ‘La Jurdana‘. In het eerste gedicht vraagt hij de kroon om hulp voor zijn vergeten onderdanen in Las Hurdes. Dit gedicht werd gepubliceerd in ‘Las Hurdes‘, een tijdschrift dat in datzelfde jaar voor het eerst verscheen om aandacht te vragen voor de noden van de regio.

Uiteindelijk richtte Francisco Jarrín y Moro, toen bisschop van Coria, in 1908 een filantropische vereniging op, de “Sociedad Esperanza de Las Hurdes”. Deze eerste georganiseerde actie trok veel deelnemers uit bepaalde belangrijke steden die initiatieven wilden nemen om de achterstand en het bijgeloof van de inwoners van de regio te verminderen. Maurice Legendre, een Franse katholieke intellectueel en hoofd van het Franse Instituut in Madrid, bezocht Las Hurdes in 1912 en hekelde de historische verwaarlozing van de regio. In 1914 nodigde hij zijn vriend en collega-intellectueel Miguel de Unamuno (Spaans essayist) uit om door Las Hurdes te reizen. Legendre bezocht de regio opnieuw in 1922 met een officiële Comisión Sanitaria (gezondheidscommissie) onder leiding van zijn vriend dokter Gregorio Marañón (Spaans arts, wetenschapper, historicus, schrijver en filosoof), die dat jaar de komst van de koning voorbereidde.

Koning Alfonso XIII bezocht Las Hurdes in 1922 om de bezorgdheid van de kroon te tonen. Gregorio Marañón vergezelde de jonge koning als gids. De koning en zijn gevolg verbleven in militaire tenten die in de buurt van het stadje Casares de las Hurdes waren opgezet. Tijdens het bezoek van de koning vond een beroemd ongemakkelijk incident plaats: Een plaatselijke dorpshoofd, bezorgd dat de koning alleen zwarte koffie dronk (omdat de koninklijke bedienden wantrouwig waren over de kwaliteit van de lokale melk vanwege de onhygiënische omstandigheden in het gebied), serveerde de koning een kannetje melk met de woorden: “Majesteit, wees gerust, deze melk is volkomen betrouwbaar.” Het bleek echter melk te zijn van zijn vrouw, die kort daarvoor was bevallen. De koning kwam hier pas achter nadat hij zijn café con leche (koffie met melk) had gedronken.

In 1927 publiceerde Legendre een etnografische studie over Las Hurdes. Deze studie werd gelezen door Luis Buñuel (Spaans, Mexicaans, filmmaker), die de sombere legende die als een donkere wolk boven het gebied hing, voortzette via de moderne media. In een korte maar beroemde film uit 1933 over de hurdanos, Las Hurdes: Tierra Sin Pan, die Buñuel rond het stadje La Alberca draaide, werd Las Hurdes afgeschilderd als een geïsoleerde plek vol duisternis. Buñuel overdreef sommige scènes van de film door ze vooraf in scène te zetten om een sterke indruk op het publiek te maken. De vertoning van Buñuels film werd destijds verboden door de autoriteiten, de regering van de Tweede Spaanse Republiek, omdat hij de ellende waarin de lokale bevolking leefde zou uitbuiten.

Na de burgeroorlog zet dictator Francisco Franco een plan op poten voor de regio, dat gebaseerd is op de herbebossing van grote stukken land met dennenbomen. Het daglonersloon dat de Hurdanen hiermee verdienen, helpt de honger te stillen en de emigratie tegen te gaan, maar maakt een einde aan een ecosysteem dat geschikt is voor veeteelt en bijenteelt, de twee belangrijkste economische sectoren van Las Hurdas. In 1976 werd een nieuwe poging tot ontwikkeling ondernomen, het Plan Hurdes van Manuel Fraga (Spaans politicus, diplomaat en universitair docent). Ondanks de positieve reacties van de Hurdanos bleek al snel dat het plan weinig effect had op de regio. De ontvolking nam als nooit tevoren toe en bosbranden verwoestten Las Hurdes. In 1988 eiste het II Congreso Nacional de Hurdanos y Hurdanófilos, georganiseerd door AS-Hurdes, meer inspraak voor de Hurdanos in het beleid dat rechtstreeks van invloed is op de regio. Het congres werd bijgewoond door gerenommeerde specialisten, maar over het algemeen lag het niveau van de deelnemers duidelijk lager dan in 1908.

In de jaren negentig groeit het toerisme in Las Hurdes en wordt het een nieuwe bron van inkomsten. De koninklijke bezoek in 1998 wordt door de inwoners van Las Hurdes aangegrepen om een beeld van normaliteit te scheppen, maar ook om de samenleving een plek met unieke kenmerken te bieden. De plattelandsontwikkelingsplannen, gefinancierd met EFRO-middelen, die kort daarna inzetten op toerisme, zorgen ervoor dat het toerisme zich samen met de bijenteelt en de olijventeelt als belangrijke bron van inkomsten in de regio vestigt.

21ste eeuw

Ondanks alles blijft de huidige situatie in Las Hurdes moeilijk en vormen het verlies en de vergrijzing van de bevolking de grootste rem op de ontwikkeling. De gemeenten Caminomorisco en Pinofranqueado hebben een zekere ontwikkeling doorgemaakt, maar in Nuñomoral, Casares de las Hurdes en Ladrillar is de recessie zeer sterk.

Cultuur

---

Folklore

Net als in de meeste regio’s in het noordwesten van de provincie Cáceres heeft Las Hurdes zijn hele culturele erfgoed uit het oude cántabro-asturleonesa behouden, met als meest kenmerkende eigenschap de Extremadurische taal, die is afgeleid van het Asturisch.

Cántabro- asturleonesa, dat houdt in de oude Cantabrische, Asturische en Leonese samenleving, dat is het koninkrijk León, na de veroveringen van Extremadura door Fernando II en dan hebben we het over het eind 12e eeuw begin 13e eeuw.

Rotstekeningen

In de streek Las Hurdes zijn talrijke vindplaatsen van rotskunst, de zogenaamde petrogliefen, te vinden. Dit zijn een reeks openluchtgravures die door hun aantal en bijzondere kenmerken een uniform geheel met een eigen karakter vormen binnen de post-paleolithische rotskunst van het Iberisch schiereiland. Het gaat om groepen die meestal te vinden zijn op rotsachtige uitsteeksels halverwege de helling boven een rivierbedding of beek. De motieven verschijnen meestal op het horizontale oppervlak van de rots, op grondniveau, altijd in natuurlijke uitsteeksels van leisteen of schist. In de meeste gevallen zijn de afgebeelde motieven geometrisch of lineair, maar er komen ook vrij veel figuratieve elementen voor, zoals hoefijzers, afdrukken van menselijke voeten met schoenen, landbouwwerktuigen (sikkels, podones) en wapens (zwaarden, messen, speerpunten), en soms, meer uitzonderlijk, schematische antropomorfe figuren.

Economie

---

Historisch gezien is het een geïsoleerde regio geweest met moeilijke economische omstandigheden voor de inwoners, maar het is gebaseerd op zelfvoorziening door middel van kleine landbouwgewassen van verschillende soorten. De bevolking is verspreid over kleine dorpjes met 100 tot 400 inwoners en enkele boerderijen. De traditionele economie van Las Hurdes was gebaseerd op de natuurlijke producten van de streek: honing, olijven, aardappelen, granen, kurk, heidekool, enz. Tegenwoordig is de regionale economie aanzienlijk verbeterd. Het plattelandstoerisme wordt steeds belangrijker.

Galerie

---

---

Als u dit een leuk of interessant onderwerp vond abonneer u op Spaanse Verhalen of geef hieronder eens een ✩LIKE. Normaal gesproken komt er elke week een nieuw verhaal bij.

Als u abonnee bent van Spaanse verhalen kunt u zich ten alle tijden uitschrijven door op de knop geabonneerd te klikken. In het daaropvolgende scherm kunt u zich onderaan uitschrijven. In datzelfde scherm kunt u ook instellen hoe u de berichten wilt ontvangen.