De geschiedenis van Visigotische monumenten in Spanje

De Visigoten waren een Germaans volk dat aan het begin van de 5e eeuw het Romeinse Hispania binnenviel, maar pas een eeuw later hun positie als heersers van het Visigotische koninkrijk volledig konden consolideren.

Het is een periode waarin de Iberische kunst wordt gedomineerd door hun stijl. Visigotische kunst wordt in het Engels sprekende wereld over het algemeen beschouwd als een stroming binnen de migratiekunst, terwijl de Portugees- en Spaanstalige wereld deze kunstvorm meestal classificeert als preromaans. Tot de takken van de Visigotische kunst behoren hun architectuur, ambachten (vooral sieraden) en hun schrift.

Visigotische architectuur

---

Na de verwoestingen die het Iberisch schiereiland, door de invallen van Vandalen, Alanen, Sueben en Visigoten in de eerste jaren van de 5e eeuw onderging, bleef het uiteindelijk relatief rustig onder de heerschappij van de laatsten. Zeker toen in 589 de Arianen onder koning Recaredo zich tot het katholicisme bekeerden. In het midden van de 6e eeuw arriveerden keizerlijke legioenen uit Byzantijnse Rijk in Hispania met als doel koning Atanagildo te ondersteunen en hem op de troon te helpen. Zij namen enkele plaatsen in aan de zuidelijke kust van Levante (Valencia, Alicante en Murcia) en Mediodía (zuidelijk Spanje, delen van Andalucia en Castilla-La Mancha) die zij meer dan een halve eeuw (552-615) in bezit hielden. In dit door de Byzantijnen bezette gebied gold een verplichte begeleiding van Byzantijnse kunstenaars, die zo bijdroegen aan de versterking van de oosterse elementen die al deel uitmaakten van het artistieke erfgoed van de Visigoten.

Schriftelijke en archeologische vondsten getuigen van het bestaan van wel 60 of meer kerken op het Iberisch schiereiland. Visigotische kerken werden gebouwd van zeer fijn bewerkt steen. Een voorbeeld hiervan zijn de landelijke kerken in de gebieden ten noorden van de Duero, die tot op heden bewaard zijn gebleven. Andere belangrijke kerken bestonden waarschijnlijk in grote centra in het zuiden van het schiereiland, zoals Sevilla of Toledo. Archeologische vondsten, vooral van het basilicatype, bevestigen hun verschil met de landelijke architectuur. De architectuur van stedelijke tempels was nauwer verwant aan de Merovingische of Byzantijnse architectuur. Tempels van verschillende werkplaatsen verschilden in bouwtechnieken en decoratie. De sculpturale versiering weerspiegelt een interesse in complexe ornamenten en planten, die tot op zekere hoogte de Visigotische tradities moeten hebben weerspiegeld.

Uit betrouwbare getuigenissen uit die tijd blijkt dat er in Spanje, vanaf het einde van de 6e eeuw tot aan de invasie van de Saracenen (één van de Middeleeuwse benamingen voor moslims), prachtige kerken bestonden:

De schat van Guarrazar (Toledo) uit de 7e eeuw en de inscripties uit dezelfde periode tonen duidelijk aan dat de Visigotische kunst sterk beïnvloed was door de noordelijke en Byzantijnse kunst en dat de luxueuze kunsten in Hispania een hoog niveau hadden bereikt, waardoor we mogen aannemen dat de architectuur niet achterbleef.

De weinige overblijfselen van Visigotische bouwwerken die, ondanks het verstrijken van de eeuwen en de bewogen geschiedenis van Spanje, bewaard zijn gebleven, tonen aan dat het Visigotische Hispania ten minste sinds de tijd van Recaredo een eigen, nationale kunst had die zich onderscheidde van die van andere landen. Er zijn geen Visigotische gebouwen of ruïnes bekend die dateren van vóór zijn regering.

Uit de 6e eeuw is alleen de kleine kerk van San Cugat del Vallés in Barcelona vermeldenswaardig. Hoewel sterk in verval, heeft deze kerk een enkelschip met een apsis. Uit de volgende eeuw dateren de kerken van San Pedro de la Nave, San Juan de Baños en Quintanilla de las Viñas, waarvan het ontwerp later werd herhaald in andere kerken in de zogenaamde “herbevolkingsstijl” (estilo de repoblación) of “mozarabes”, zoals bijvoorbeeld de kerk van San Cebrián de Mazote (Valladolid), het klooster van San Miguel de Escalada (León) en de kerk van Santiago de Peñalba (León), in de Asturische preromaanse en Zamoraanse romaanse stijl. Voor het overige wordt in deze periode in de architectuur in principe de vroegchristelijke traditie gevolgd.

Er zijn niet veel Visigotische bouwwerken bewaard gebleven, en vrijwel geen daarvan behoren tot de grote bouwwerken die in de grote steden zoals Toledo, Sevilla of Mérida bestonden. De bouwwerken die tot op heden bewaard zijn gebleven, zijn over het algemeen kapellen of tempels die ver van de door moslims bezette steden lagen. Zo ontsnapte deze gebouwen aan de verwoesting van christelijke gebouwen tijdens de islamitische bezetting van het Iberisch schiereiland. De moslims gebruikten de stenen en andere architectonische constructies van deze Visigotische (maar ook Romeinse) bouwwerken voor de bouw van stadsmuren of andere islamitische gebouwen. U ziet recycling is niet alleen van onze tijd.

In het noordwesten van het Iberisch schiereiland, in het kleine koninkrijk Asturias, werd echter onder het bewind van Pelayo een lokale school opgericht. De erfenis van de Visigotische architectuur leeft voort in de Asturische architectuur, die zich daar tijdens de 8e en 9e eeuw verder ontwikkelde (zie afbeelding Santa Maria del Naranco hierboven).

De ruimtes in de tempels van het basilica-type waren verdeeld in een gemeenschappelijke ruimte voor de gelovigen met twee tegenover elkaar liggende pastophoria en een apsis gescheiden door versperringen als cancelli of muren. Deze architectonische oplossingen scheiden de leken van het heiligdom. Het was ook gebruikelijk om slanke en hoge arcades te gebruiken in het middenschip en hoefijzervormen voor apsissen en sommige archivolten of gewelven. Een volledige scheiding is te zien in de kleine kerk van San Giao, in de buurt van Nazareth, Portugal. Er waren smalle deuren en openingen in de muur die de leken beletten de ceremonie in de apsis te zien. In de kerken van San Pedro de la Nave in Zamora, San Comba de Bande in Ourense, Santa Maria de Lara in Quintanilla de las Viñas, nabij Burgos, en San Frutuoso de Montélios in Portugal overheerst de oplossing van een aparte ruimte, waarin de kruising wordt gemarkeerd door een reeks hoefijzervormige bogen.

Er bestonden ook kerken die de Byzantijnse stijl imiteerden, mogelijk bedoeld als doopkapellen. Deze stijl is herkenbaar aan een Griekse kruisvormige of vierkante plattegrond, ingedeeld in traveeën, met in het midden een koepel of ten minste een gewelf. Daarnaast waren er eenvoudige gebedshuizen en gedenkplaatsen voor martelaren (martyriums, zoals San Isidoro ze noemt). Deze hadden meestal een bescheiden formaat, een rechthoekige plattegrond, al dan niet met een apsis, en een sobere tot gematigde decoratie — allemaal kenmerken die typerend zijn voor deze periode.

De hoefijzerboog

De hoefijzerboog die door de Visigoten werd gebruikt, onderscheidt zich van de typische boog in de Spaans-islamitische architectuur door zijn aanzet, breedte, relatieve hoogte en uitsnijding. De Visigotische boog begint direct vanaf de abacus van de kapiteel en is iets breder dan de tussenruimte tussen de zuilen die hij overspant; zijn helling (het gedeelte tussen het beginpunt en de horizontale lijn die door het midden loopt) is gelijk aan een derde van de straal of iets meer en de uitsnijding is meestal horizontaal in de helling en radiaal vanaf het einde daarvan en soms radiaal over de hele boog. De kromming is niet eenvoudigweg halfcirkelvormig, maar vanaf de horizontale lijn in het midden loopt de curve naar beneden volgens een ander, verder weg gelegen middelpunt of op het oog gevormd. Dan volgt er nog een ingewikkelde uitleg over de boogverheffing (peralte in het Spaans) van de boog die verwijst naar de hoogte van de boog zelf. En simpel gezegd is deze bij een hoefijzerboog doorgaans groter (hoger) dan bij een gewone halve cirkelboog. De tekst vermeldt dat de boogverheffing van deze boog steeds groter werd vanaf de 4e eeuw en zelfs in de 13e eeuw de boog verandert in een “spitsboog of spitsgewelf”, wat een boog met een verhoogd gewelf betekent.

Hoewel het nog steeds niet helemaal duidelijk is of de hoefijzerboog een element van de Hispano-Romeinse architectuur is of dat het met oosterse invloeden naar het Iberisch schiereiland is gekomen, werd de hoefijzerboog waarschijnlijk later door de Arabieren van de Visigoten overgenomen. Tot op de dag van vandaag discussiëren veel deskundigen over de vraag of de hoefijzerboog een oud element van de lokale kunst is of een Visigotische innovatie. Deze theorie wordt tegengesproken door het feit dat andere Germaanse volkeren deze boog niet gebruikten. De boog vormde niet alleen een decoratieve overgang van de conventionele halve cirkelboog, maar breidde ook het idee van een hiërarchisch gescheiden ruimte van de tempel uit. De hoefijzerboog werd zowel binnen als buiten geplaatst, zoals bij het westportaal en de arcade van San Juan de Baños. De ontwikkeling ervan vond plaats in een tijd waarin in de concilies van de Hispano-Romeinse kerk bezorgdheid werd geuit over geheimhouding en verdeeldheid. De geleidelijke scheiding van de tempelruimte was waarschijnlijk een onbewuste uitdrukking van de defensieve houding van de Hispano-Romeinse kerk tegen de onderdrukking door de Ariaanse Visigotische heersers. Dit systeem van ruimtelijke indeling had ook tot gevolg dat de status van de geestelijkheid werd verbeterd. De scheiding en afdekking van de sacramentele delen versterkte het gezag van de priester in zijn rol als bemiddelaar tussen de leken en God.

De belangrijkste religieuze monumenten

---

Al deze kerken dateren uit de 7e eeuw, hoewel die van San Martín en San Pedro mogelijk uit het begin van de 8e eeuw stammen.

De drie kerken van het monumentale complex van Tarrasa, een in Europa uniek monumentaal geheel, worden eveneens aan dezelfde periode (6e-7e eeuw) toegeschreven, namelijk:

• • • • Santa María was in de Visigotische periode de belangrijkste tempel. Gedurende deze periode had het de status van bisschopszetel van Egara (wat we tegenwoordig een “kathedraal” zouden noemen). Het oorspronkelijke gebouw, in de vorm van een basiliek, was veel groter dan het huidige, en alleen de absis van het hoofdaltaar in hoefijzervorm is bewaard gebleven. De rest van het huidige gebouw is romaans met een Latijns kruisgrondplan.
      • San Pedro, dat tot op de dag van vandaag als parochiekerk fungeert, heeft in het huidige gebouw geen enkel overblijfsel van het oorspronkelijke gebouw behouden.
      • San Miguel moet een begrafenistempel zijn geweest, hoewel de Spaanse architect, Puig i Cadafalch, het ten onrechte als baptisterium heeft gecatalogiseerd. Het heeft zijn oorspronkelijke vierkante plattegrond behouden, verdeeld in negen compartimenten, een hoefijzervormige apsis, spitsbogen, een centrale koepel (die vroeger waarschijnlijk open was), ondersteund door acht zuilen met hun Visigotische kapitelen. Het heeft een schelpgewelf in de vier hoeken van de kerk en een crypte met een hoefijzervormige apsis bestaande uit drie halfronde lobben, zoals in de kerk van San Pedro.

De drie werden gerestaureerd in de 9e, 11e en 12e eeuw, aan het begin van de 20e eeuw (Puig i Cadafalch) en tussen 1998 en 2009 en 2013. Het complex staat op de lijst van kandidaten voor de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Als voorbeelden van kleine kapellen worden genoemd:

• • • • De crypte van San Antolín (die deel uitmaakt van de crypte van de kathedraal van Palencia).
      • De kapel van de heiligen Justus en Pastor, nabij Medina Sidonia (Cádiz).
      • Een kapel in de kleine romaanse kerk van San Miguel in Excelsis (Navarra).
      • De fundamenten van de basilieken van:
        • • Burguillos (Cáceres).
          • Vega del Mar (Marbella).
          • Palma de Mallorca.
          • Guarrazar (Toledo).
          • Segóbriga (in Saelices, Cuenca), waar de hoefijzervormige apsis werd ontdekt.
          • En die van de basilieken van Griekse oorsprong aan de Levantijnse kust, zoals die van Elche en wellicht die van Játiva, waarvan resten bewaard zijn gebleven in de kerk van San Félix.

Er zijn ook andere overblijfselen van de Visigotische architectuur verspreid over verschillende plaatsen in Spanje, zoals die in:

• • • • Mérida (kapiteel in de kerk van Santa Eulalia en andere overblijfselen in het museum).
      • Toledo (kapiteel in de kerken van San Román, Santa Eulalia, San Sebastián en Cristo de la Luz).
      • Córdoba, waar men Visigotische zuilen en kapitelen kan zien in de oude grote moskee of aljama (8e eeuw), die door de moslims werden hergebruikt uit de door hen verwoeste basilieken.
      • Archeologische crypte van de gevangenis van San Vicente in Valencia.
      • Visigotische basiliek van Santa María de Ibahernando.

Visigotische edelsmeedkunst

---

Kronen en kruisbeelden

Gordelsluitingen en gespen

De riemgespen en gespen die in Spanje zijn gevonden, zijn voorwerpen met een dubbele functie: ze werden zowel dagelijks gebruikt als versiering en waren een symbool van rang en onderscheiding voor Visigotische vrouwen. Het zijn grote, rechthoekige gespen. Sommige stukken bevatten uitzonderlijke inlegwerken van lapis lazuli in Byzantijnse stijl.De exemplaren die zijn gevonden in de Visigotische necropolis van Castiltierra (Segovia), uit de 5e-7e eeuw, zijn van brons en gietijzer, met decoraties in glaspasta volgens de techniek van het cloisonné-mozaïek, een techniek waarbij inlegwerk van edelstenen, glas of andere materialen kan worden gebruikt. Historici zoals G.G. Koenig zien in de stukken uit Spanje kenmerken die vergelijkbaar zijn met de kledingstijl uit de 5e-6e eeuw aan de Donau. Volgens professor Michel Kazanski, directeur onderzoek van de Franse Nationale Raad voor Wetenschappelijk Onderzoek (CNRS), ontwikkelde deze stijl zich rond het jaar 400 ten noorden van de Zwarte Zee en werd hij later door de Germaanse volkeren naar het westen gebracht.

Er is veel variatie in de versieringen. Opvallend zijn de goudsmederijwerken uit de Visigotische graven van Aguilafuente (Segovia), met name die uit het graf van een vrouw, dat vermoedelijk uit de 6e eeuw dateert, waarin de gesp vergezeld ging van twee fibulae en verschillende sieraden die kenmerkend zijn voor de Visigotische vrouwenkleding. In de Visigotische necropolen zijn ook armbanden van verschillende metalen, parelkettingen en oorbellen met inlegwerk van gekleurd glas gevonden. Al deze sieraden zijn gevonden in graven in het centrale Visigotische Spanje, zoals in de necropolis van Madrona (Segovia), waar een vrij gevarieerde verzameling van deze sieraden is gevonden. De vindplaats van Aguilafuente bestaat uit meer dan tweehonderd graven.

Beeldhouwwerk

---

De Visigotische beeldhouwkunst is ondergeschikt aan de architectuur, waardoor de beeldhouwkunst in de vrije vorm ontbreekt. Het betreft bas-reliëfs met een afschuiningstechniek en invloeden die het vroegchristelijke met het Byzantijnse vermengen.

Beschilderingen

---

De Visigotische kerken waren versierd met grote schilderingen, die vandaag de dag vrijwel allemaal verdwenen zijn. De best bewaarde voorbeelden zijn te vinden in de kerken van San Miguel en Santa María in Tarrasa, die uit de laat-Romeinse traditie stammen, maar een meer schematische en expressieve stijl hebben. Het zijn de oudste bewaard gebleven schilderingen op het Iberisch schiereiland.

Een ander voorbeeld van een Visigotische muurschildering die tot op heden bewaard is gebleven, bevindt zich in Santa María de los Arcos (La Rioja). In de Romaanse periode werden de meest beschadigde delen gerestaureerd, met name de gezichten.

Anderzijds bestaat er twijfel over de datering van het verluchte manuscript dat bekend staat als Pentateuco de Tours, dat door sommige specialisten wordt gecatalogiseerd als een werk uit de 5e eeuw van een scriptoria uit Sevilla. Sommige oplossingen die later in de mozarabes beatusversies zullen verschijnen, zijn namelijk al in dit werk terug te vinden.

---

Als u dit een leuk of interessant onderwerp vond abonneer u op Spaanse Verhalen of geef hieronder eens een ✩LIKE. Normaal gesproken komt er elke week een nieuw verhaal bij.

Als u abonnee bent van Spaanse verhalen kunt u zich ten alle tijden uitschrijven door op de knop geabonneerd te klikken. In het daaropvolgende scherm kunt u zich onderaan uitschrijven. In datzelfde scherm kunt u ook instellen hoe u de berichten wilt ontvangen.