De Romeinse provincie Lusitania

---

De Romeinen arriveerden in het gebied in de 2e eeuw v.Chr. Tussen 155 en 139 v.Chr. brak een oorlog uit met de Lusitanische stammen. Uiteindelijk werd in 27 v.Chr. de Romeinse provincie gesticht.

In de moderne taal is Lusitania vaak synoniem met Portugal, ondanks het feit dat de hoofdstad van de Romeinse provincie, Augusta Emerita zich in Spanje bevond.

Geschiedenis

---

De Lusitanos worden voor het eerst vermeld door Titus Livius  (Romeins historicus). Hij beschrijft hen als strijdend voor de Carthagers in 218 v.Chr. In 194 v.Chr. wordt melding gemaakt van hun strijd tegen Rome. Ze waren soms geallieerd met Keltiberische stammen.

Nadat de Cathagers in de Punische Oorlogen door de Romeinen waren verslagen, veroverden de Romeinen geleidelijk het hele Iberische schiereiland. Ze verdeelden het in Hispania Ulterior en Hispania Citerior.

De Lusitani (Latijns) of Lusitanos (Spaans) werden beschouwd als dapper en vrijheidslievend. Ze slaagden er echter niet in een stabiele politieke organisatie en eenheid te vormen. Toch hebben ze zich hard tegen de Romeinen verzet. De strijd begon in 194 v.Chr. en eindigde pas echt voor het eerst onder Julius Caesar (48 v.Chr. – 44 v.Chr.).

In 150 v.Chr. organiseerde Servius Sulpicius Galba een valse wapenstilstand. Terwijl de Lusitani dit nieuwe bondgenootschap vierden, slachtte hij hen af en verkocht de overlevenden als slaven; dit veroorzaakte een nieuwe opstand, de Lusitanos kozen Viriato tot hun leider die er met zijn guerrillatechnieken in slaagde hun benarde positie om te zetten in overwinning na overwinning. Maar in 139 v.Chr. slaagde de consul Quintus Servilius Caepio (consul 140 v.Chr) er in om 3 Lusitaniërs te overtuigen om Viriato te vermoorden waarna het verzet ineenstortte. Twee jaar later, in 137 v.Chr. leidde Decimus Junius Brutus Callaicus een succesvolle campagne tegen de Lusitanos, die reikte tot aan de rivier de Minho.

….. en toch is het land ten noorden van de Taag, Lusitanië, het grootste van de Iberische naties, en is het de natie waartegen de Romeinen het langst oorlog voerden.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               Geographika, Strabo

Een andere opmerkelijke opstand was die van Quintus Sertorius, een Romeinse generaal die een burgeroorlog voerde vanuit het Iberisch Schiereiland. Hij had een goede band met de Lusitanos. Hij vocht echter niet voor hun onafhankelijkheid maar, in zijn ogen, voor de Romeinse zaak. Sertorius had aanvankelijk een succesvolle militaire carrière. Hij vocht onder Gaius Marius (Romeins generaal en staatsman) tegen de Cimbren en de Teutonen (stammen afkomstig uit het huidigen Denemarken) en maakte bekendheid in Hispania. In de burgeroorlog koos hij de kant van Lucius Cornelius Cinna (Romeins politicus). Deze werd echter vermoord voor hij op kon trekken tegen Lucius Cornelius Sulla (politicus, veldheer, en dictator) waarna Sertorius zich eerst in Hispania terugtrok en later in Afrika. Daar ontving hij vertegenwoordigers van de Lusitanos die hem vroegen hun opstand tegen hun Romeinse bestuurders te leiden. Hij ging hier op in en voerde een vrij succesvolle oorlog met zijn leger van Lusitanos, en gevluchte Romeinse soldaten. Hoewel hij geen grote nederlagen leed was zijn situatie vrij uitzichtloos aangezien Rome steeds nieuwe troepen tegen hem uitzond en hij nauwelijks versterking kreeg. Sertorius maakte zich populair bij de Lusitanos door in te spelen op hun bijgeloof (hij had een tamme witte hinde en deed alsof deze hem goddelijke boodschappen bracht), zorgde voor onderwijs voor de zonen van de lokale elites en liet hen ook meebesturen. Wel bleef het hoogste bevel altijd bij de Romeinen en hij installeerde een senaat voor de gevluchte senatoren.
Sertorius deelde weinig taken uit aan zijn ondergeschikten en regelde veel zelf. Sommigen waren hierdoor gefrustreerd en jaloers op zijn succes. Er werd een samenzwering gevormd onder Perperna Vento en de samenzweerders vermoordden Sertorius bij een diner. Hierna liepen veel Lusitanische en andere Iberische stammen over naar Gnaeus Pompeius Magnus (Militair en staatkundig leider van de Romeinse Republiek) en Metellus (Quintus Caecilius Metellus Nepos), die de samenzweerders snel versloegen.

Julius Caesar voerde een succesvolle campagne tegen hen in 61-60 v.Chr., maar zij werden pas definitief verslagen tijdens het bewind van Augustus (rond 28-24 v.Chr.).

Onderwerping aan het Romeinse Keizerrijk

Onder Augustus, in 27 v.Chr., werd het Iberisch schiereiland verdeeld in het noordelijke en oostelijke Hispania Tarraconensis, het zuidwestelijke Hispania Baetica en de westelijke Provincia Lusitania. Deze was geleid door een legaat van de keizer met de rang van praetor. Deze provincie strekte zich aanvankelijk uit van de Guadiana tot aan de Cantabrische Zee. Tijdens de Cantabrische oorlogen werden de gebieden van de Galiciërs, Asturiërs en Cantabriërs toegevoegd. De eerste legaat was Publius Carisius tussen 26 v.Chr en 22 v.Chr.

Tussen 28 en 24 vChr werd geheel Hispania onder Romeins bestuur gebracht. Er werden Romeinse steden gesticht, zoals Asturica Augusta (Astorga) en Bracara Augusta (Braga) in het noorden. In het zuiden werd Emerita Augusta (Mérida) gevestigd met de emeriti van de Legio V Alaudae en Legio X Gemina legioenen.

In 17 v.Chr., reorganiseerde Augustus opnieuw de Spaanse provincies. De grenzen van Lusitania werden vastgesteld op het grondgebied tussen de Duero en de Guadiana. De hoofdstad was Augusta Emerita. Dit gebied omvatte ongeveer wat nu Extremadura, Portugal is, met uitzondering van het gebied tussen de Minho en de Duero. Het omvatte bijna de gehele provincie Salamanca, een deel van de provincie Zamora, het westelijke deel van de provincie Avila (met inbegrip van zijn hoofdstad), en het westelijke deel van de provincie Toledo, tot het gebied van Talavera de la Reina, de zogenaamde Antiguas Tierras de Talavera.

De grens met de senaatsprovincie Bética volgde gebieden rond de Anas (Guadiana). Zij scheidde Lusitania van het gebied van Baetica dat in de klassieke bronnen Beturia wordt genoemd. Dit gebied ligt tussen de Guadiana en de Guadalquivir. Beturia werd verdeeld in Celtica en Túrdula.

De grenzen met de keizerlijke provincie Tarraconensis begonnen in de benedenloop van de Duero. Ze gingen verder langs de loop van de Tormes en de noordelijke uitlopers van het Sistema Central. De grenzen bereikten de scheidslijn tussen de Sierras de Gredos en Guadarrama. Vervolgens daalden ze af langs de zuidelijke uitlopers van het Sistema Central op zoek naar de Sierra de Guadalupe en de Guadiana.

Crisis van de 3e eeuw en het Late Romeinse Keizerrijk

De grenzen van de provincie bleven stabiel gedurende de gehele 3e eeuw. De provincie werd alleen beïnvloed door Septimius Severus. Deze onderdrukte de notabelen van de steden. Vooral Augusta Emerita werd onderdrukt. Zij hadden zich tussen 193 en 197 aanhangers van zijn rivaal Clodius Albinus verklaard.

Aan het einde van de 3e eeuw, toen Diocletianus keizer werd. Hij voerde het systeem van de Tetrarchie in. Vervolgens ging hij over tot de reorganisatie van de provincies van het keizerrijk. In 298 werd de provincie Lusitania opgenomen in de nieuwe Diocesis Hispaniarum (Bisdom Hispaniarum). De grenzen bleven dezelfde als in de vorige fase. De hoofdstad werd geplaatst in Augusta Emerita. Hier zetelden dus de praeses, ofwel gouverneur van de provincie, met de rang van consul, en de vicarius, of vicaris van het bisdom.

Later, rond 320, integreerde Constantijn I het Diocesis Hispaniarum in de prefectuur van het Praetorium van Gallië. De provincie bleef rustig gedurende de rest van de 4e eeuw.

Een inwoner van de provincie was de generaal Flavius Theodosius. Zijn zoon was keizer Theodosius I. Volgens de bewaard gebleven bronnen was hij een inwoner van Cauca (Coca, Segovia). Dit suggereert dat de grenzen van de provincie werden uitgebreid. Dit gebeurde ten koste van de provincie Carthaginenese op een onbepaald moment in de 4e eeuw.

Het einde van de provincie

Na de Barbaarse invasie van 409 werd Lusitania, samen met Baetica, bezet door de Vandalen, Asdingos en de Alanen. Toen deze laatsten onder druk stonden van de Visigoten, die als foederati van het Romeinse Rijk optraden, verlieten ze Hispania in 429. Het gebied werd toen bezet door de Sueben vanuit hun bases in Gallaecia. Dit duurde totdat de Visigoten in het midden van de 5e eeuw geheel Hispania in handen kregen. Een deel van het vroegere Lusitania bleef echter in handen van de Sueben tot de tijd van Leovigildo.

In het nieuwe Visigotische koninkrijk Toledo bleef Lusitania een van zijn provincies. Sommige van zijn steden, zoals Augusta Emerita, kregen een groot contingent Germaanse bevolking.

Het Visigotische koninkrijk stortte in 711 in. Het gebied werd gemakkelijk bezet door de Moslim invallers. Augusta Emerita hield echter enige tijd stand. Het verkreeg eervolle voorwaarden voor overgave. Na de komst van de moslims werd Lusitania bekend als het Cora de Mérida. Deze naam bleef tot de val van het Kalifaat van Córdoba. Mérida was de hoofdstad. Het einde van de Lusitaanse cyclus eindigde met de herovering. Het Portucalense graafschap, rond Oporto, breidde zich uit naar het zuiden. Het nam het westelijke deel van Lusitania in zich op. Het oostelijke deel van Lusitania, Extremadura, en een deel van de provincie Salamanca gingen over in de handen van het Koninkrijk León.

Etymologie

---

Zeker is in ieders geval dat deze Romeinse provincie zijn naam te danken heeft aan deze woeste krijgers. Zij boden fel weerstand tegen de Romeinse inval. Het waren deze Lusitanos die het langst weerstand boden tegen de invasie van de Romeinen. Tot hun grondgebied behoorden ook drie andere volkeren, de Vetones, de Túrdulos viejos en de Célticos (Kelten) van Beturia.

De etymologie van de naam van de Lusitani (die de Romeinse provincie hun naam gaven) blijft onduidelijk. De populaire etymologie verbond de naam met een veronderstelde Romeinse halfgod Lusus. Sommige vroegmoderne scholastici suggereerden dat Lus een vorm was van het Keltische Lugus. Deze werd gevolgd door een andere (niet bevestigde) wortel *tan-, die “stam” zou betekenen. Anderen leidden de naam af van Lucis, een oud volk dat in Avienius’ Ora Maritima (4e eeuw n.Chr.) wordt genoemd. De naam komt ook van tan (-stan in het Iraans), of van tain, dat “een streek” betekent of “een land van wateren” impliceert. Dit was een stamwoord dat vroeger een vorst of soeverein gouverneur van een streek betekende.

Oude Romeinen, zoals Plinius de Oudere (Naturalis historia, 3. 5) en Marcus Terentius Varro Reatinus (116 – 27 v.Chr., geciteerd door Plinius), speculeerden. Ze dachten dat de naam Lusitania een Romeinse oorsprong had. Plinius zegt

	“lusum enim Liberi Patris aut lyssam cum eo bacchantium nomen dedisse Lusitaniae et Pana praefectum eius universae”.
	Lusitania ontleent zijn naam aan de Lusus die in verband wordt gebracht met Bacchus en de Lyssa van zijn Bacchanten, en Pan is haar gouverneur.

Lusus wordt gewoonlijk vertaald als “spel”. Lyssa is ontleend aan het Griekse λυσσα, “razernij” of “woede”. Voor latere dichters worden Lusus en Lyssa metgezellen van vlees en bloed. Zij worden zelfs kinderen van Bacchus genoemd. Luís de Camões‘ epos Os Lusíadas (1572) zet deze ideeën verder uiteen. Het epos presenteert Lusus als de stichter van Lusitania. Deze opvattingen hebben geen verband met de moderne etymologie.

De klassieke geograaf Strabo (gestorven rond 24 v. Chr.) suggereert in zijn werk Geographika dat er een verandering was opgetreden in het gebruik van de naam “Lusitani”. Hij vermeldt een groep die vroeger “Lusitanis” werden genoemd. Ze woonden ten noorden van de Duero. In zijn tijd werden ze “Callaeci” genoemd.

Bestuurlijke indeling van de provincies

---

De provincie werd tussen de regeerperioden van Augustus en Claudius I verdeeld in drie conventus iuridicus. Dit was voor een goede rechtsbedeling. Legati iuridici voerden het uit. Zij werden door de keizer benoemd, maar waren afhankelijk van de provinciale gouverneur. Deze conventis waren:

• • • • Conventus Emeritensis, met zijn hoofdzetel in Augusta Emerita (Mérida, España).
      • Conventus Scalabitanus, met zijn hoofdzetel in Scalabis Iulia (Santarem, Portugal).
      • Conventus Pacensis, met zijn hoofdzetel in Pax Iulia (Beja, Portugal).

Steden en verbindingswegen

---

De provincie Lusitania was dichtbevolkt en geromaniseerd, vooral ten zuiden van het Sistema Central en ten zuiden van de Taag. Daardoor bestonden er talrijke gemeenten. Dit laten geografen zoals Strabo, Pomponius Mela, Plinius de Oudere en Claudio Ptolemaeu ons weten tussen de 1e en de 2e eeuw n.Chr. Velen werden tussen Caesar, Augustus en de Flavische dynastie tot kolonie of gemeente (populis?) bevorderd. Opvallend onder andere zijn:

• • • • Municipium Caesarobriga (Talavera de la Reina, Toledo).
      • Municipium Augustobriga (Talavera la Vieja, Cáceres).
      • Municipium Aeminium (actual Coímbra, Portugal).
      • Municipium Conímbriga.
      • Colonia Augusta Emerita (Mérida, España), la capital provincial.
      • Colonia Norba Caesarina (Cáceres).
      • Colonia Pax Iulia (actual Beja, Portugal).
      • Municipium Salmantica (Salamanca).
      • Municipium Caurium (Coria, Cáceres).
      • Colonia Metelinum (Medellín, Badajoz).
      • Municipium Turgalium (Trujillo, Cáceres).
      • Municipium Capara (Cáparra, Cáceres).
      • Municipium Olissipo (Lisboa, Portugal).
      • Colonia Scalabis Iulia (Santarém, Portugal).
      • Municipium Ammaiensis (São Salvador da Aramenha, Marvão, Portugal).
      • Municipium Egitandiorum (Idanha-a-Velha, Portugal).
      • Municipium Regina Turdulorum (Casas de Reina, Badajoz).
      • Municipium Lacobriga (Lagos, Portugal).

De provincie werd van noord naar zuid in het meest oostelijke deel gestructureerd door de Via de la Plata. Dit was een belangrijke reeks wegen. Deze wegen maakten het mogelijk om van de provinciehoofdstad, Augusta Emerita, naar de noordwestelijke hoofdstad van de provincie Tarraconensis, Asturica Augusta te reizen. Veel van de belangrijkste steden in de provincie werden aan deze weg gebouwd.

Een andere weg, aangelegd in de tijd van Trajanus, verbond de Via de la Plata met Olissippo. Deze weg ging via de beroemde Puente de Alcántara over de rivier de Taag en de Puente de Segura over de rivier de Erjas, in de richting van Civitas Egitandiorum.

Samenvatting

---

Lusitania was een Romeinse provincie op het Iberisch schiereiland, die voornamelijk het huidige Portugal en delen van Spanje omvatte. De provincie werd gesticht in 27 v.Chr. en de hoofdstad was Augusta Emerita, het huidige Mérida. De provincie had een diverse bevolking, waaronder etnische groepen zoals de Lusitani. Zij verzetten zich fel tegen de Romeinse overheersing, maar werden uiteindelijk na een reeks conflicten overwonnen. In de loop van de tijd raakte Lusitania sterk geromaniseerd en zelfs na de val van het West-Romeinse Rijk bleef het belangrijk totdat de islamitische veroveringen in de 8e eeuw begonnen.

---

Dank voor uw interesse aan deze website van Spaanse Verhalen. Elke week tracht ik een nieuw verhaal te publiceren. Als u de verhalen hier weet te waarderen, abonneer u dan op deze niet commerciële website. Geef uw e-mailadres op en klik op Abonneren. De knop verandert naar Geabonneerd en als u daarop klikt, kunt het abonnement heel gemakkelijk weer opzeggen.

Naar boven

---