Sierra Morena

Ontdek de Sierra Morena: Geologie en Natuur

Deze sierra (bergketen) markeert het abrupte contact tussen de paleozoïsche materialen van de Meseta en de sedimenten uit het Cenozoïcum van de Betische Depressie. In het meest oostelijke deel vindt ook het contact plaats met de materialen van het Mesozoïcum en Neogene en Paleogene materialen van de cordilleras Béticas (Betische bergketens). De Sierra Morena scheidt het hersynische Spanje (waarvan het deel uitmaakt) van het alpiene Spanje.

De Sierra Morena in Spanje strekt zich, van oost naar west, uit over een lengte van 400 km. Het vormt de scheiding tussen de valleien van de Guadiana in het noorden en westen en de Guadalquivir in het zuiden.

Cultureel, geografisch en etnologisch gezien wordt Sierra Morena beschouwd als de natuurlijke grens tussen Andalucía en La Mancha. Bovendien staat het bekend als een van de locaties waar Cervantes een deel van zijn roman Don Quijote de la Mancha heeft gesitueerd.

Maar ook in de Spaanse tradities en legendes heeft het een sterke legendarische reputatie. Zo bestaan onder andere er mythes over bandieten (Los bandidos de Sierra Morena), een reuzenslang (El Saetón de Sierra Morena) en een kind dat is opgevoed door wolven (Marcos Rodríguez Pantoja). En het wordt ook genoemd in het beroemde Mexicaanse lied ‘Cielito Lindo‘ en in een van de bekendste traditionele Spaanse liederen, ‘Soy Minero‘, vertolkt door Antonio Molina.

Etymologie

---

Van de eerste Griekse geografen zoals Strabo, die het Cotinas noemt, tot Plinius de Oudere  (Romeins militair, letterkundige en amateur-wetenschapper) onder de Latijnen, die het Arianos noemt. Ze hebben allemaal een naam gegeven aan de belangrijkste bergketen van Béticia, die tegenwoordig Sierra Morena wordt genoemd. De oudste algemene benaming is Montes marianos. In de Itinerario de Antonino (Romeinse wegenkaart)werd het nog Arianos genoemd. Later werd het, zeer waarschijnlijk door volksetymologie, Marianos en Sierra Morena. In teksten van Claudio Ptolemaeus en Tzetzes komen soortgelijke benamingen voor.

De natuur van de Sierra Morena

---

De Sierra Morena heeft door zijn enorme uitgestrektheid, zijn biofysische en geologische kenmerken een eigen karakter. De meeste landschappen zijn door de mens gevormd, maar er zijn er ook die nog vrijwel ongerept zijn gebleven. In de bossen van dit gebergte vinden we hoofdzakelijk steeneiken, kurkeiken, Portugese eiken en kastanje bomen.

In het westelijke deel, de Sierra Aracena, komt het typisch landelijke gebied met her en der verspreid de steen- en kurkeiken, de zogenaamde dehesa vrij veel voor. Daar grazen de schapen en het Iberische varken scharreld er naar de eikels gevallen van de bomen.

In de nog uitgestrekte, stille en eenzame bossen vind je prachtige kastanje- en eikenbossen. In deze bossen heeft een van de meest bedreigde katachtige ter wereld, de Iberische lynx, weten te overleven. Ook de Spaanse keizerarend en de Zwarte ooievaar heersen over enkele van de meest bijzondere plekken van dit gebergte. Verder bevinden zich in deze bossen ook de algemeen voorkomende dieren zoals de Monniksgier, de Vale gier en de steenarend. Onder de zoogdieren bevinden zich de herten, wilde zwijnen, damherten en moeflons. Van de wolven moet gezegd worden dat zij het in deze streek niet zo goed doen. De populatie loopt de laatste jaren terug.

De verschillende sectoren van de Sierra Morena

---

Aan de noordkant wordt dit niveau abrupt onderbroken door een grote geologische breuk. Daarbij is één kant van de aardkorst omlaag gezakt, waardoor het landschap van Linares lager kwam te liggen. De zuidzijde is minder duidelijk, maar daar loopt het landschap langzaam over in de vallei van de Guadalquivir. Een steile rand markeert die overgang: een klassieke cuesta, met aan de ene kant een zachte helling en aan de andere kant een scherpe rand. Deze vorm is ontstaan doordat zachtere gesteenten aan de vallei-kant steeds verder zijn weggesleten.

Naar het oosten vervaagt de duidelijke vorm van het niveau en duiken er nieuwe hoger gelegen blokken op. Het niveau van Linares is niet breed, op sommige plekken slechts 5 kilometer dat op andere plaatsen uitloopt tot 20 kilometer. Maar het is wel lang, zo’n 80 kilometer. Het bestaat vooral uit oude gesteenten zoals leisteen, kwartsiet en graniet. Deze gesteenten reageren allemaal verschillend op erosie: leisteen slijt snel en vormt laagten, terwijl de hardere kwartsieten en granieten als ruggen in het landschap blijven staan.

De leisteenlagen zijn honderden meters dik en stammen uit het Onder-Siluur (Llandovery, ca. 443–438 miljoen jaar geleden), dit zijn kleiachtig en glimmerhoudend en weinig schistachtig lagen. In het westen komen ook lagen uit het Carboon voor, deze lagen bevatten klei en conglomeraten.

Het niveauverschillen met Santa Elena

Boven het niveau van Linares verheft zich een tweede niveau. Dit ligt ongeveer 200 meter hoger, waardoor het in totaal rond 800 meter hoogte bereikt. Het bestaat uit een reeks tektonische blokken die worden afgewisseld met slenken, zowel in oost-westrichting als van zuid naar noord. In het meest oostelijke deel vertonen deze blokken verschillende hoogteverschillen als gevolg van post-Alpiene bewegingen. Het landschap van deze tweede trap is veel eentoniger. Dit komt doordat er bijna uitsluitend leisteen uit het Siluur voorkomt. Hier en daar zijn er uitlopers van kwartsiet en graniet, wat het reliëf enigszins beweeglijk maakt.

Even dit terzijde

Geoografie is een moeilijk vak waarin de, voor ons leken, termen niet altijd even duidelijk zijn. Hier bijvoorbeeld wordt gesproken over tectonische blokken en in het schematje zien weer het woord horst. Dat lijkt in eerste opzicht voor hetzelfde verschijnsel te staan. Maar …….

Een tektonisch blok en een horst zijn verwante begrippen, maar niet hetzelfde.

Tektonisch blok

• • • • • • Een algemene term.
          • Betekent: een groot stuk van de aardkorst dat door breuken (afschuivingen, zie schema) is begrensd.

          • Zo’n blok kan omhoog komen, wegzakken, of ongeveer gelijk blijven.

Het is dus neutraal: het zegt niets over de richting van de beweging.

Horst

• • • • • • Een specifiek type tektonisch blok.
          • Betekent: een blok dat tussen twee breuken in omhooggekomen is.

          • Tegenovergestelde van een graben (of slenk), dat juist is weggezakt.

Dus:

Iedere horst is een tektonisch blok, maar niet elk tektonisch blok is een horst.
Okay, nu dat duidelijk is gaan we verder met ons verhaal.

Het niveauverschil met la Meseta

Het derde niveau bevindt zich ten noorden van die van Santa Elena en strekt zich ook uit van west naar oost, waarbij het de hoogste delen van de Sierra Morena vormt (Almadén, Quintana, Los Órganos, enz.). Het beslaat het hele noorden van de provincie Jaén en dringt door tot in het zuiden van Ciudad Real. Het wordt van de trap van Santa Elena gescheiden door een hoogteverschil van 200 tot 300 meter, waardoor deze bergketen iets hoger ligt dan 1000 meter.

De economische exploitatie van het gebied

---

De rijkdom aan delfstoffen

Over het geheel genomen heeft de Sierra Morena een vrij complexe structuur vanwege de verschillende geologische formaties. Bovendien wordt deze aangevuld door een grote litologische diversiteit. Naast de complexiteit in het gebied rond Jaén, overheersen in het westelijke deel ook leisteen, kwartsiet en graniet. Dit gebied is echter getroffen door aanzienlijke vulkanische activiteit. Deze activiteit heeft geleid tot een sterke mineralisatie van deze materialen. Daarom vormen het noorden van Sevilla en Huelva wat men de ‘orla’ (rand) of ‘faja piritífera’ (ijzersulfide (pyriet) gordel) noemt. Hier komt vooral pyriet voor, voornamelijk koperpyriet. Er zijn ook kleine hoeveelheden goud, zilver en lood aanwezig. Deze kenmerken hebben geleid tot een sterke mijnbouwactiviteit. Voorbeelden hiervan zijn Río Tinto of de goudmijnen ten noorden van Sevilla (El Pedroso). Dit heeft ook geleid tot de opkomst van een chemische industrie. De industrie gebruikt zwavel als belangrijkste grondstof. Zwavel wordt gewonnen uit pyriet.

Het gebied van Córdoba of Ossa-morena bestaat uit paleozoïsche materialen. Opvallend is een belangrijke laag materialen uit het Carboon. Deze laag heeft geleid tot reserves van bruinkool in het gebied van Peñarroya Pueblonuevo. Er zijn ook enkele batolieten van granietachtig materiaal. De belangrijkste zijn die van Pedroches. Deze zijn in de loop der tijd gedeeltelijk geërodeerd. Het reliëf dat we daar aantreffen, weerspiegelt een gevouwen structuur. Deze structuur is volledig verwoest door erosie. Deze plooien waren gericht in NO-ZO-richting. Ze bestonden uit paleozoïsche materialen van verschillende hardheid, wat leidde tot verschillende soorten erosie. Om die reden hebben de rivieren die uit de Sierra Morena stromen een NO-ZO-richting. Ze volgen de gemakkelijke weg die de zachtere materialen hen bieden.

De hardste materialen vormen de interfluviums en zien er vaak vrij ruig uit vanwege het kwartsiet en enkele uitlopers van kalksteen uit het secundair tijdperk die in sommige delen van de Sierra Morena voorkomen. Daarom kunnen we spreken van een reliëf van het Apalachense type, waarop de complexiteit van breuken en scheuren is ontstaan.

• • Een interfluvium is een verhoogd stuk land tussen twee rivierbeddingen of dalen, inclusief de top (of waterscheiding) en de hellingen die naar elk dal afdalen. Het is een stuk land dat in een afwateringslandschap het water van twee verschillende stroomgebieden scheidt, waarbij de waterscheiding het hoogste punt is dat deze scheiding markeert.
  • Een Apalachense reliëf is een oud plooiingsreliëf dat bedekt was met sedimenten en na opheffing door breuken, gevolgt door erosie, weer aanhet licht is gekomen

Armoedige landbouw

Het grillige reliëf, dat tot op zekere hoogte krachtig is en steile hellingen vertoont, zorgt ervoor dat er geen bodem is. Het zorgt ook voor arme, ondiepe en zeer steenachtige bodems. Deze bodems zijn onderhevig aan sterke erosieprocessen, waardoor ze moeilijk te bewerken zijn. Alleen in de valleien vinden we diepe, zanderige grond met een kleiachtige ondergrond. Dit komt door het vervalproces van graniet, dat onoplosbaar is en dus niet door water is weggespoeld. Het gebied met de vruchtbaarste grond is dat van Los Pedroches. Op dit soort grond is een zeer beperkte landbouw ontwikkeld, maar een veel rijkere veeteelt.

Bosbouw

De Sierra Morena wordt over het algemeen gekenmerkt door een gemengde vegetatie van bossen en struikgewas. In het oostelijke deel overheersen steeneiken en enkele kurkessenbossen. In het westelijke deel zijn er kurkeiken vermengd met eiken en kastanjebomen. Een van de rijkdommen in het gebied van Huelva, Sevilla en het zuiden van Badajoz is de exploitatie van kurk. Dit wordt verkregen uit de schors van de kurkeik. Dit heeft geleid tot een kurk- en kurkstopindustrie.

Sierras

---

Beschermde natuurgebieden

---

Een groot deel van het gebied van de Sierra Morena staat onder wettelijke bescherming. Deze bescherming wordt gerealiseerd door de aanwijzing van beschermde natuurgebieden. Deze omvatten drie natuurgebieden en zes natuurparken. Van west naar oost zijn dit de volgende:

• • • • Parque natural de Sierra de Aracena y Picos de Aroche
      • Parque natural del Valle de Alcudia y Sierra Madrona
      • Parque natural de la Sierra Norte de Sevilla
      • Parque natural de la Sierra de Hornachuelos
      • Parque natural de la Sierra de Cardeña y Montoro
      • Parque natural de la Sierra de Andújar
      • Parque natural de Despeñaperros
      • Paraje natural de la Cascada de Cimbarra
      • Paraje natural de Sierra Pelada y Rivera del Aserrador

Samenvatting

---

De Sierra Morena is een indrukwekkende bergketen in het zuiden van Spanje, die zich uitstrekt over ongeveer 400 km en fungeert als een natuurlijke grens tussen diverse regio’s. De complexe geologie en rijke geschiedenis, doordrenkt van mythen en tradities, maken het tot een fascinerend onderwerp. Hoewel het gebied een aanzienlijke minerale rijkdom bezit die tot mijnbouwactiviteiten leidt, beperkt het rotsachtige terrein het agrarische potentieel. Het gebied is rijkelijk voorzien van natuurparken en bestaat uit een mix van bossen en struikgewas die de ecologische rijkdom van Spanje belichamen. De Sierra Morena, die door Cervantes’ “Don Quijote” een culturele betekenis heeft gekregen, herbergt een weelderige biodiversiteit, variërend van steeneiken tot de schuwe Iberische lynx, en belichaamt de essentie van het betoverende landschap van Spanje.

Dank voor uw interesse aan deze website van Spaanse Verhalen. Elke week tracht ik een nieuw verhaal te publiceren. Als u de verhalen hier weet te waarderen, abonneer u dan op deze niet commerciële website. Geef uw e-mailadres op en klik op Abonneren. De knop verandert naar Geabonneerd en als u daarop klikt, kunt het abonnement heel gemakkelijk weer opzeggen.

Naar boven

---