Oretanos

De Oretanos: Geschiedenis van een Iberisch volk

---

De grootste stad van Oretania was Cástulo. De inwoners waren afkomstig uit de Sierra Morena en de rand van de zuidelijke hoogvlakte. Ze beheersten een gebied met grote nederzettingen van meer dan 10 hectare. Deze omvatten Sisapo (La Bienvenida), Lacurris of Larcuris (Alarcos – Ciudad Real) en de Cerro de las Cabezas (Valdepeñas). Ze controleerden ook uitgestrekte gebieden van de schiervlakte en de verbindingswegen. Sommige namen van hun vorsten of vorstinnen zijn bewaard gebleven. Een daarvan is Orissón. Hij was de enige krijgsleider die de Carthagers versloeg in Heliké. Een slag waarbij Hamilcar Barkas (zie Muerte de Amílcar Barca) het leven liet. In latere tijden stonden ze in ieder geval onder het bewind van één enkele vorst. Dit zou het huwelijk van Hannibal met de Oretanische prinses Himilce, dochter van Mucro, koning van Cástulo, verklaren. De intense Iberisering van de Oretanen vond al plaats in de periode waarin de Iberiërs het sterks waren, te oordelen naar hun keramiek. Hun heiligdommen zijn de rijkste van de Iberische wereld. In Alarcos zijn stèles met zoömorfe figuren gevonden. Er bestond een hoogstaande kunst in dienst van de verfijnde en machtige elites. Dit blijkt uit het aardewerk, het bronswerk en de zilveren schatten die zo vaak in het gebied van de Sierra Morena worden gevonden. En in Castellar (Jaén) zijn meer dan 3000 Iberische votiefgeschenken gevonden in het belangrijke heiligdom van de Cueva de la Lobera.

Maar de belangrijkste interesse van de wereld van Oretano richt zich op zijn bemiddelende rol in de processen van transculturatie die zich in deze gebieden hebben voltrokken. Dit kwam door de overdracht van culturele en etnische elementen tussen de Turdetanos, Bastetanos, Contestanos, Carpetanos, Vetones, Lusitanos en Kelten. Enerzijds verklaart dit hun vroege en diepgaande Iberisering, anderzijds werden ze sterk beïnvloed door de Kelten. Dit verklaart enkele historische verwarringen, zoals:

• Dat de stad met de Keltische naam Mirobriga (bij Capilla, Badajoz) door Plinius de Oudere wordt beschouwd als Thurdula en door Ptolemaeus
• bij één gelegenheid als Turdetana en bij een andere als Oretana wordt beschouwd.
• De verwarring tussen twee aan elkaar grenzende Mentesas (Oretana en Bastetana) die respectievelijk door Plinius en Ptolemaeus verzwegen en vernoemd worden. Beide met toponiemen van twee verschillende volkeren, maar gelegen in Oretania, is nog een voorbeeld van het complexe etnische mozaïek van deze gebieden.
• Hetzelfde kan worden afgeleid uit de verwijzing van Plinius. De Kelten van Beturia, die hetzelfde gebied besloegen, waren afkomstig van de Keltiberen uit Lusitania.
• Er bestaat ook enige verwarring over de stad Laminium. Ptolemaeus beschreef het als Carpetanisch. Ongeacht waar het zich bevond, moet het Oretanisch zijn geweest.

• Ten slotte noemt Plinius de stad waarnaar ze is vernoemd Oretum Germanorum. Dit lijkt de aanwezigheid te bevestigen van Keltische elementen die in verschillende periodes, hoewel waarschijnlijk laat, in deze gebieden zijn binnengedrongen. Ze drongen binnen via de veeteelt, de mijnbouw, het inhuren van huurlingen en uiteindelijk als heersende klasse.

Op grond van deze situatie zou men kunnen zeggen dat er twee Oretanias waren aan beide zijden van de Sierra Morena:

• Eén, ten zuiden van Sierra Morena, van zuiver Iberische etniciteit, met als hoofdstad Cástulo.
• Een andere, meer naar het noorden, dat meer beïnvloed is door de Oretanos Germanos (Oretani Germani), van Keltische invloed.

De Sierra Morena was meer dan een grens, het was een bergketen waar mensen elkaar ontmoetten. Dankzij de vele heiligdommen in de omgeving verbond deze bergketen beide etnische groepen met elkaar. Deze heiligdommen maakten een pelgrimstocht naar dit gebied noodzakelijk. Klassieke bronnen maakten al onderscheid tussen twee Oretanias: Plinius de Oudere citeerde: Oretani qui et Germani cognominantur (Oretani, die ook wel Germani worden genoemd). Polybios maakte ook onderscheid tussen deze twee Oretanias en verwees naar Iberische Oretanen ten zuiden van de Sierra Morena. Ptolemaeus vermeldde dit eveneens toen hij sprak over een Germaanse Oretania in het noorden. Het is ook vermeldenswaard dat deze zelfde klassieke auteurs het gebied hebben opgenomen. De regio die Oretania zou omvatten, ligt binnen de Keltiberische volkeren, bijvoorbeeld in deze passage van Strabo:

Als u de Idubeda passeert, bereikt u onmiddellijk Celtiberia, dat groot en ongelijk is, grotendeels ruig is en wordt overspoeld door rivieren, aangezien de Anas door deze regio loopt.                                                                                                                                                                                                                                   Strabo 3, 2.11

In dezelfde passage wordt verwezen naar het feit dat deze rivier haar bron had in Celtiberia (de rivier Anas, nu Guadiana), in de buurt van de Lagunas de Ruidera.

Posidonius verwees ook naar de rivier Anas en de Taag (Tajo) die door Celtiberia stroomt:

De Pyreneeën zouden Gallië scheiden van Iberië en Celtiberia, het gebied waar de Anas en de Taag doorheen stromen (5, 35).

Hier zouden ook de Carpetanos als een Keltiberisch volk onder vallen. De historicus Gregorio Carrasco voegt hier zelfs aan toe dat de Oretanen een belangrijk deel van Keltiberia zouden kunnen uitmaken. Dit komt doordat er in het inmiddels beroemde citaat van Plinius de Oudere enkele elementen zijn die nader onderzocht zouden moeten worden: Oretani qui et Germani cognominantur, caputque Celtiberiae. Voor Carrasco zou dat “caputque Celtiberiae” in werkelijkheid “caput quae Celtiberiae” zijn. Met andere woorden, caputque zou een verkorting zijn van caput quae om ruimte te besparen. Er zijn nog veel meer verkortingen en weglatingen van letters in de tekst. De originele tekst is niet bewaard gebleven en wat we hebben zijn twee transcripties uit de 9e en 10e eeuw. Hiermee zou de tekst zin krijgen. De vertaling zou zijn: Oretanen die Germanen worden genoemd, hoofd van Celtiberia.

Het grondgebied van dit Germaanse Oretania zou het gebied ten noorden van de Sierra Morena omvatten. Het omvat de provincies Ciudad Real, het noordoosten van Badajoz en het westen van Albacete. Het Iberische gebied zou daarentegen ten zuiden van de Sierra Morena liggen.

De hoofdstad van de Iberische Oretanen zou Cástulo zijn (nabij het huidige Linares). De hoofdstad van de Germaanse Oretanen zou Oretum Germanorum zijn (Granátula de Calatrava). Andere belangrijke steden zijn Gemella Germanorum (Almagro), Miróbriga (Capilla), Lacurris (Alarcos, bij Ciudad Real), Sisapo (La Bienvenida), Laminium, Mentesa Oretana (Villanueva de la Fuente), Mentesa Bastia (La Guardia de Jaén), Aurgis of Puente tablas (de stad Jaén), Baecula, (santo tome), Iltiraka (Úbeda), Obulco, (Porcuna), Toya (Peal de Becerro), Cerro del Pajarillo (Huelma), enz.

Van de grote stad Cerro de las Cabezas in Valdepeñas (Ciudad Real) is niet achterhaald om welke stad het precies gaat. Hoewel het belang ervan enorm is. Naar schatting maakte de bevolking 1% van de totale bevolking van het Iberisch schiereiland uit. Bovendien is de stad nooit geromaniseerd of gearabiseerd.

De Oretanen (Orissos in het Grieks) versloegen de Carthaagse Amílcar rond het jaar 230 v.Chr. Op dat moment belegerde Amílcar Helike. De locatie van de stad is onbekend, maar er wordt onder andere gespeculeerd dat het Elche de la Sierra was. Himilce was de dochter van de Oretische vorst Castulo. Ze trouwde met Hannibal om een verbond tussen de Oretanen en de Puniciërs te bezegelen. Dit verbond kwam tot stand in de context van het Verdrag van de Ebro tussen de Romeinen en de Puniciërs.

De Oretanen versloegen de Carthaagse Hamilcar rond 229 v.Chr., toen deze Helike belegerde (stad van onbekende ligging; men denkt o.a. aan Elche de la Sierra). Himilce, dochter van de Oretaanse stamhoofd Castulo, trouwde met Hannibal om een pact tussen de Oretanos en de Puniërs te bezegelen, in het kader van het Ebro-verdrag tussen Romeinen en Puniciërs.

Oretania

---

De pre-Romeinse enclaves van de Oretanen waren heuvelforten. Het waren oppida, in feite echte stadstaten. In tijden van crisis moesten ze zich organiseren in confederaties onder een opperkoning. Ze wordt vermeld in verschillende klassieke bronnen, zoals Strabo, Polybius en Ptolemaeus. Deze bronnen vertellen over het hevige verzet van de Oretanen tegen de Carthaagse leiders Hamilcar Barca en Asdrubal el Bello. Uiteindelijk slaagde Aníbal Barca erin om met prinses Himilce te trouwen en Oretania aan zijn bezittingen toe te voegen.

In het noordelijke gebied, Germanica Oretania, was Oretum of Oretum Germanorum (Granátula de Calatrava) de hoofdstad. Deze plaats geeft naam aan de hele regio Oretania. Het stond ook bekend om zijn dichtbevolkte stad, Cerro de las Cabezas (Valdepeñas). De inwoners van dit gebied vormden 1% van de bevolking van het hele Iberisch schiereiland. Ze vielen ook op door hun belangrijke stedelijke centra. Gemella Germanorum (Almagro) was er een van. Een ander belangrijk centrum was Larcurris (Alarcos), dat behoorde tot de gemeente Ciudad Real. Ten slotte was ook Mentesa Oretana (Villanueva de la Fuente) van groot belang.

Orissia, tegenwoordig Vilches, was de belangrijkste stad in het zuiden. Het gaf zijn naam aan het volk van Orissio. Later werd het verwoest door de Romeinen (90 v.Chr.). Vilches en de brug van Vadollano behoren tot de best bewaarde Romeinse bruggen. Ze werden erg belangrijk omdat ze deel uitmaakten van de Via Herculea. Deze brug verbond Lucentum (Alicante) en Cartago Nova (Cartagena) met de regio Oretania. Later werd Cástulo (Linares) de hoofdstad van de regio. Andere belangrijke steden waren Tucci (Martos), Helinga (Arquillos), Toya (Peal de Becerro), Ipolca (Porcuna), Iliturgi (Mengíbar), Iltiraka (Úbeda) en Orongi (Jaén). De regio stond bekend om zijn rijke mijnen. Deze rijkdom stimuleerde de handel met de Feniciërs en de Carthagers. Later werd het een van de bevoorradingscentra van Rome, waaraan het mineralen en olie leverde. Het gebied werd weinig geromaniseerd. De aanleg en het onderhoud van verkeerswegen werd echter als nergens anders in Hispania gestimuleerd. Het doel was om de afvoer van producten te bevorderen.

---

---