Iberisch Schiereiland

Het Iberisch Schiereiland of zoals de Spanjaard het noemt, la península ibérica

Het Iberisch Schiereiland bevindt zich in het zuidwesten van Europa; het wordt omringt door de Middellandse Zee en de Atlantische oceaan, en is in het noordoostelijke deel verbonden met het continent Europa. De grens van het schiereiland ligt net boven het Pyreneese gebergte. Deze landengte (de smalste plaats) is, geografisch gezien, de centrale verbinding, in één rechte lijn, tussen twee golven, namelijk de Golf van Biskaje, bij Bayonne en de kust van Narbonne (zie landkaart boven, beide gelegen in Frankrijk), de Golf van Lion, dat inhoud dat de zuidelijke rand van Frankrijk inbegrepen is binnen het schiereiland.

Het verdere oppervlak van het schiereiland word bijna geheel bezet door twee landen, Spanje en Portugal. Daarnaast bevinden ook Andora en een stukje Brits grondgebied, Gibraltar, zich op het schiereiland. Politiek gezien wordt het eerder genoemde Franse deel, de departementen die grenzen aan de Pyreneeën, niet beschouwd als zijnde onderdeel van het schiereiland.

Dat we dit verhaal over het Iberisch schiereiland bij het hoofdstuk van de Spaanse geschiedenis geplaatst hebben is omdat de geschiedenis van dit schiereiland bepalend was voor de vorming van het land Spanje. Zeker in deze website van Spaanse Verhalen moet u altijd goed het verschil in de gaten houden tussen Spanje en het Iberisch schiereiland. Soms kan het een indicatie voor het tijdperk zijn waarin zich iets afspeelt. Portugal werd namelijk in 1109 onafhankelijk. Maar ook landstreken zijn vaak grensoverschrijdend en rivieren stoppen niet bij de grens met Portugal. 

Toponymie

---

De naam komt van de rivier de Íber, waarschijnlijk is dat de tegenwoordige rivier de Ebro, hoewel het ook een andere rivier in de provincie Huelva zou kunnen zijn. Zeer oude teksten maken melding van een rivier, de Iberus, en een volk dat de Iberiërs worden genoemd. In het begin, in het oude Griekenland, noemde de Grieken het “Hesperia”, omdat het het meest westelijke deel van de Middellandse Zee was, hoewel men er niet helemaal zeker van is dat ze hiermee verwezen naar Spanje, Marokko of beide. Later zouden de Grieken het Iberia gaan noemen.

Polybios, een Griekse geschiedschrijver uit de 2e eeuw v. Chr. die op het schiereiland leefde, schreef:

Het deel dat valt binnen “Nuestro Mar” (Mediterrarean), de kolommen van Hercules, valt noemt men Iberia. Maar het deel dat meer richting de Grote Zee of de Buitenste Zee (Mar Exterior, de Atlantische Oceaan) valt, heeft niet allemaal dezelfde naam, omdat men het pas kort geleden ontdekt, en erkend heeft.                                                                                                                                                                                                                                                        Polybios

Strabo wijdt zich in zijn boek III uit over het Iberisch schiereiland:

Het eerste deel ervan (Europa) is, zoals we al eerder zeiden, het Westen; genaamd Iberia; dat, in met zijn enorme omvang slechts dun bevolkt is, omdat bijna het gehele gebied met bergen, bossen, arme vlaktes en ongelijk geïrrigeerde gebieden bedekt is.                                                                                                                                                                                                                                                 Strabo, Boek III

Appianus van Alexandrië (2e eeuw), schreef in zijn Historia romana:

De grootte van Iberia, dat nu door sommige Hispania in plaats van Iberia wordt genoemd, is eigenlijk te groot voor één enkel land, wiens breedte meer dan tienduizend stadiums is en.zijn lengte gelijk is aan zijn breedte.De grootte van Iberia, dat nu door sommige Hispania in plaats van Iberia wordt genoemd, is eigenlijk te groot voor één enkel land, wiens breedte meer dan tienduizend stadiums is en zijn lengte gelijk is aan zijn breedte.                                                                                                                                                                                                  Apiano, Historia Romana

Historici en geografen uit de Griekse cultuur, zoals Herodotus, Strabo en Appianus noemde het Iberia. De Romeinse schrijvers noemde het op hun beurt Hispania. De geschiedschrijving gebruikt ook andere namen zoals: Celtaria, Celtiberia, Tierra de Tartessos, Al-Andalus, etc. Sommige wetenschappers, zoals Dámaso Alonso vinden dat de naam “Península Hispánica” meer geschikt zou zijn.

Historische evolutie

De Grieken gebruikten dus de naam Iberia voor het schiereiland, hoewel zij slechts bekend waren met het deel rond de rivier de Iber, zuidelijk gelegen aan de Middellandse Zee. Hispania was de naam die door de Romeinen werd gebruikt om het Iberisch schiereiland aan te duiden, een naam die mogelijk van origine Punisch is.

Na de islamitische verovering kreeg het de naam Al-Ándalus en werd het een deel van de Noord-Afrikaanse provincie van het Omajjaden Kalifaat (711 – 1492) dat later veranderde in het emiraat van Córdoba en nog later in het kalifaat van Córdoba dat onafhankelijk was van het Abbasiden kalifaat. Met de ontbinding van het kalifaat van Córdoba in 1031, werd het gebied verdeeld in de eerste Taifa-koninkrijken, de daaropvolgende periode, het tijdperk van de Almoraviden, de tweede Taifa-koninkrijken en tijdens de fase van de Almohaden de derde Taifa-koninkrijken.

Later, na de dynastieke unie van de Kroon van Castilla en Aragón, en de verovering van het Koninkrijk Granada en het grootste deel van het Koninkrijk Navarra, begon men de naam Spanje voor de resulterende gebieden te gebruiken, hoewel de wettelijke eenwording pas in de 18e eeuw, met de komst van de Bourbons, geconsolideerd werd.

Tot het einde van de 17e eeuw, en het begin van de 18e eeuw, werden alle volkeren die op dat moment aanwezig waren op Iberisch schiereiland beschouwd als Spanjaarden, net als de verschillende volkeren van Scandinavië beschouwd werden als Scandinaviërs, of die van het Balkan-schiereiland als Balkanezen. En ook de volkeren van het Europese schiereiland beschouwd worden als Europeanen.

De Portugezen lieten zich met moeite Spanjaarden noemen, om maar niet als Castilianen aangezien te worden, terwijl de Castilianisering van andere koninkrijken zich in het oude Hispania ontwikkelde.

Door de historische toedracht, zowel politiek als cultureel, is het onmogelijk om de Portugesen ‘Spaans’ te blijven noemen, zonder dat zij verward worden met de andere Castiliaanse volkeren van het península hispánica (Spaanse schiereiland). Men begint vanaf dat moment de uitdrukking ‘Ibérico’ te gebruiken om beide volkeren van het península hispánica aan te duiden, en wordt bij voorkeur de benaming península ibérica (Iberisch schiereiland) gebruikt om het hele schiereiland aan te duiden. Dit proces liep parallel en was vergelijkbaar ten opzichte van het proces dat zich in het buitenland voordeed als men sprak over het Spaans, en dan het Castiliaans bedoelde dat door de Spaanse regering in de 18e eeuw omgezet werd tot de enige officiële taal bij de officiële oprichting van het Koninkrijk Spanje. Zo werd ook de betiteling van koningen van León, Castilla, Aragón, Sicilië etc. veranderd tot Koningen van Spanje, om daarmee uiteindelijk de bestuurlijke eenwording voor de nieuwe internationale presentatie van de monarchie van het plateau  aan te geven.

Geografie

---

Het schiereiland heeft een oppervlakte van 623.000km², waarvan ongeveer 40.000km² toehoort aan het Franse deel. Verder bevinden zich binnen de grenzen van dit Spaanse schiereiland het vasteland van Portugal, Andorra, en Gibraltar.

In het zuiden wordt het schiereiland gescheiden van Afrika (Marokko en Algerijë) door de Middellandse Zee (die in dit gebied de Alboran-zee wordt genoemd) en de Atlantische Oceaan, met de Straat van Gibraltar als de grens tussen beide.

Het hoogste punt is de Mulhacén met een hoogte van 3482 meter boven zeespiegel. De langste rivier is de Tajo (Taag)met een lengte van 1007 km (731 km in Spanje en 275 km in Portugal).

De Griekse geograaf Strabo, zegt over het Iberisch schiereiland, dat het lijkt op de huid van een stier.

Iberia…..lijkt op een huid gespannen in de lengterichting van het westen naar het oosten en in de zin van breedte van het noorden naar het zuiden.                                                                                                                                                                                                                             Strabo

In zijn geheel, als alles tot dezelfde staat zou behoorde (zoals het bijvoorbeeld was tussen 1580 en 1640, met uitzondering van Andorra) zou het op de 48ste plaats van grootte landen staan en qua bevolking zou het de 24ste plaats innemen.

Geografisch centrum

Er is geen wetenschappelijke consensus over waar het geografische middelpunt van het Iberisch schiereiland zou liggen. De locaties die genoemd worden in de Madrileense provincie zijn Getafe met de ‘Cerro de los Ángeles‘ als geodetisch punt, en Pinto (20 km onder Madrid) bij de samenkomst van de straten Maestra María del Rosario en Hospital, maar de erkenning van deze punten word al eeuwenlang betwist. Meer recentelijk zijn andere theorieën meer op de voorgrond gekomen, deze plaatsen het geografisch centrum in de provincie Toledo.

Topografie

Topografisch gezien kan men het grootste deel van het oppervlakte aanmerken als zijnde een plateau (hoogvlakte), met een lichte helling naar het westen, het heeft een gemiddelde hoogte van 600 mtr boven zeespiegel; de kust is rotsachtig, met kliffen in het noorden, noordoosten, noordwesten en zuidoosten, waarbij het grootste deel van de oostelijke en zuidelijke kust zacht glooiend is.

Extreme punten

• • • • Het meest noordelijke punt: Een heel klein eilandje (islote) genaamd Estaquin de Sigüelos, vlakbij de baai van Estaca de Bares, in de provincie La Coruña.
      • Het meest zuidelijke punt: Punta de Tarife op het eiland Las Palomas, in de provincie Cadiz.
      • Het meest westelijke punt: Cabo de la Roca, een kaap in het natuurpark van Sintra-Cascais, in het district Lisboa.
      • Het meest oostelijke punt: Het eiland Masa de Oro in het natuurpark Cabo de Creus, in de provincie Girona.
      • Het meest diepe punt: Torca del cerro del Cuevón (grot) (-1589 m onder het oppervlak dat ligt op 2019 meter boven het zeespiegel).
      • Het hoogste punt: Mulhacén (3482 mbzs).
      • Het geografische middelpunt: Volgens het National Geographic Institute is het moeilijk om het te bepalen en erg afhankelijk van de gebruikte methode. Historisch gezien twisten de twee plaatsen Getafe en Pinto in de provincie Madrid om de erkenning, maar andere studies plaatsen het op verschillende punten in de provincie Toledo.
      • De hoogst gemeten temperatuur: 47,4 °C in Montoro (Córdoba), 14 augustus 2021.
      • De laagst gemeten temperatuur: −35,8 °C in het Nationaal Park Picos de Europa, op 8 januari 2021.

Rivieren

De meest belangrijke rivieren van het Iberisch schiereiland zijn, in aflopende volgorde van lengte, de Tago, de Duero, de Guadiana en de Guadalquivir. Deze zijn allemaal meer dan 700 km lang.

Natuur

---

Geologie

De geologie van het Iberisch schiereiland is een reactie op lange geschiedenis van het schiereiland, vanaf  het Proterozoïsche tijdperk tot heden, laat het zien hoe continenten van elkaar losbreken en/of samengaan, hoe oceanen openingen forceren en hoe belangrijke gebergtes in de tijd gevormd zijn. De sporen en littekens van deze geschiedenis vormen de continentale korst, de structuur en de aard van de stollingsgesteenten metamorfe gesteenten en afzettingsgesteenten vormden samen het schiereiland tot wat we vandaag de dag om ons heen zien.

Flora

Het geografische isolement heeft de ontwikkeling van een karakteristieke flora en fauna mogelijk gemaakt met een groot aantal endemische soorten. Een interessant feit is dat er, volgens een studie (2009) van de Sociedad Española de Ciencias Forestales (Spaanse Vereniging voor Bosbouw) in Spanje zo´n 18 miljard bomen groeien en dat er elk jaar ongeveer 280 miljoen bij komen.

Spanje is het tweede land van de Europese Unie met meer bosareaal. In totaal is er 26,27 miljoen hectare oftewel 57% van zijn grondgebied bedekt met bossen, waarvan 14,73 miljoen hectare echt bosbouw is en de rest mediterrane struikgewas (struweel). Zweden, met 30,9 miljoen hectare (75% van zijn grondgebied), is het land met het meeste bosareaal. Na Spanje volgt Finland, met 23,3 miljoen hectare; Frankrijk met 17,3 miljoen ha; Duitsland en Italië met respectievelijk 11 miljoen ha en Polen met 9,2 miljoen ha.

De flora van het schiereiland is, vanwege zijn bio-historische, geografische, geologische, orografische omstandigheden, één van de rijkste en meest gevarieerde van heel Europa, vergelijkbaar met die van mediterrane landen zoals Griekenland en Italië maar dan met meer diversiteit. Men schat dat het ongeveer 8.000 verschillende planten omvat, waarvan er vele endemisch zijn.

Het middellandse zeegebied is in het verleden onderhevig geweest aan grote veranderingen wat betreft klimaat en vegetatie, dit samen met soms zeer grote variaties op het niveau van de zee en variaties in de relatieve posities van de continentale massa´s (de Europese en Afrikaanse platen). Met de komst van de planten en het isolement van het schiereiland, de mariene fluctuaties en de periodieke ijstijden ontstond er een gevarieerde diversiteit aan plantaardige soorten.

Het Iberisch schiereiland is gelegen op een belangrijke overgang tussen Afrika en Europa dat nog eens werd verrijkt, door de diverse klimaatsveranderingen, met steppeplanten, thermofiele, xerofiele, boreo-alpiene planten, etc, waarvan vele erin slaagde om ook na deze klimaatsveranderingen te overleven, dankzij de vele verschillende mogelijkheden die deze bergketens bieden, vaak door in hoogte te klimmen als het weer warmer werd, of af te dalen als het kouder werd. De geologische complexiteit van de meeste van de Iberische bergen, vooral van de Betische, het Iberisch Randgebergte, en de Pyreneeën verhoogde het aantal mogelijkheden om zich aan te passen nog eens extra, waarmee de huidige flora nog meer divers en rijker werd.

De Euro-Iberische regio wordt vertegenwoordigd door de Atlantische zone, die zich uitstrekt van het noorden van Portugal, Galicia, het Prinsdom Asturias, Cantabria het Baskenland en de westelijke Pyreneeën en Noordwest-Navarra. Het wordt gekenmerkt door een vochtig klimaat, verzacht door de invloed van de oceaan, met gematigd koude winters en een korte droge periode. Het heeft invloed op veel punten van de manier van leven ook richting binnenland en dan vooral in de noordelijke en westelijke helften.

De vegetatie bestaat veelal uit eiken (Quercus petraea), de zomereik (Quercus robur), de es (Fraxinus excelsior), de hazelaar (Corylus avellana) bevinden zich op de meer frissere gronden en de meer diep gelegen valleien. De bergachtige gronden kenmerken zich door de aanwezigheid van beukenbossen en in de Pyreneeën soms door sparren (Abies alba). Deze beuken- en sparrenbossen bezetten de meer frisse hellingen met een diepe bodem (aarde) op niet al te hoge bergen. De mediterrane invloed voelt men door de aanwezigheid van laurier en steeneik (Quercus Ilex), die zich op de warme richels en bergkammen bevinden, vooral op kalkhoudende bodems, waar de droogte wordt geaccentueerd.

Door de exploitatie van de mens, doorheen de geschiedenis, zijn veel van deze bossen in weides veranderd, waarbinnen zich hagen en struwelen bevinden waarin we kleine stukjes van deze primitieve bebossingen terugvinden. De natuurlijke rand wordt gevormd door hagen en stekels die men heeft geplant op de open plekken; ze zijn samengesteld uit wilde rozen, bramen, sleepruimen, meidoorns en andere min of meer stekelige struiken, als de brem en de Retama sphaerocarpa (vlinderbloemenfamilie).

Fauna

Ook de fauna van het Iberisch schiereiland vertoond een grote diversiteit die voor het grootste deel te wijten is aan twee factoren, de geografische ligging van het schiereiland, tussen de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee en tussen Eurazië en Afrika, en de grote diversiteit aan habitats en biotopen die weer een consequentie zijn van de aanzienlijke verscheidenheid aan klimaten en de gedifferentieerde regio’s.

Onder de grote carnivoren bevinden zich twee soorten die in grote delen van West-Europa zijn verdwenen, de bruine beer,, die overleeft  in het Cantabrische gebergte en in bepaalde delen van de Pyreneeën, en de Iberische wolf, een endemische ondersoort van het schiereiland. De meest emblematische carnivoor is ongetwijfeld de Iberische lynx, de meest bedreigde soort van het hele Europese continent. Veel talrijker zijn de populaties wilde katten, rode vossen en sommige marterachtige, zoals de das, de bunzing en de wezel, wat minder voorkomend zijn de otter, de boommarter en de steenmarter. De civetkatachtige worden vertegenwoordigd door genetkat, de mangoesten en de Egyptische ichneumon.

De herbivoren worden vertegenwoordigd door de tamelijk wijdverspreide soorten zoals enkele hertachtige; het edelhert, het damhert en het ree. Er zijn endemische populaties van Spaanse steenbok diep verscholen in de Pyreneeën en het Cantabrische gebergte vinden we nog Pyrenese gemzen. En ook het wilde zwijn is hier wijd verspreid.

Demografie

---

Het Iberisch schiereiland telde in 2011 een bevolkingsaantal van 53.888.353 personen, dat is dan de bevolking van het vasteland van Spaanse schiereiland, het vasteland Portugal, Andorra en Gibraltar samen.

Gemeentes met de meeste inwoners van het Iberisch Schiereiland

Madrid	Barcelona	Valencia	Sevilla	Zaragoza	Lissabon
Inwoners	Stad	Land	Inwoners	Stad	Land
3.265.038 1.651.448 798.003 703.021 674,725 568.030 547.733 442..203 377.835 352.700	Madrid Barcelona Valencia Sevilla Zaragoza Málaga Lissabon Murcia Sintra Bilbao	Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Portugal Spanje Portugal Spanje	334.329 328.659 313.437 302.295 297.241 277.559 256.065 246.028 240.099 239.562	Alicante Córdoba Valladolid Villa Nova de Gaia Vigo Gijón Hospitalet de Llobregat La Coruña Granada Vitoria	Spanje Spanje Spanje Portugal Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje
Dit zijn cijfers van 2011

De meest bevolkte stedelijke gebieden van het Iberisch Schiereiland

Madrid	Barcelona	Lissabon	Oporto	Valencia	Sevilla
Metropool	Inwoners	Land	Metropool	Inwoners	Land
Madrid Barcelona Lissabon Oporto Valencia Sevilla Málaga Bilbao Asturias Zaragoza	5.989.237 5.029.728 2.821.697 2.459.470 1.541.047 1.304.613 966.478 901.617 817.502 740.485	Spanje spanje Portugal Portugal Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje	Alicante-Elche Murcia Bahía de Cadiz-Jerez de la Frontera Vigo-Pontevedra Granada La Coruña Valladolid San Sebastián Tarragona-Reus Pamplona	691.000 645.098 642.096 585.598 523.924 409.930 406.632 406.418 378.290 347.213	Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje Spanje
Deze cijfers zijn gebasseerd op gegevens uit 2011

Politieke verdeling van het Iberisch schiereiland (2011)

Land of afhankelijkheid		Inwoners	Oppervlakte (km²)	Oppervlakte %	Hoofdstad
Spanje		46.468.102	493.515	84,663 %	Madrid
Portugal		10.374.822	88.944	15,258 %	Lissabon
Andorra		79.218	453	0,078 %	Andorra la Vella
Gibraltar (VK)		32.194	6	0,001 %	Gibraltar
Frankrijk (zuidelijk deel)
Iberisch schiereiland		56.954.336	582.918	100%

De politieke verdeling van het Iberisch schiereiland

---

Het Iberisch schiereiland omvat een groot deel van Spanje, Portugal, Andorra en Gibraltar. Historisch bedoeld men met het Iberisch schiereiland het Europese continentale grondgebied dat ten zuiden van de Pyreneeën ligt.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • Spanje