Taag

Het stroomgebied van de Tajo

In het stroomgebied van de Tago woont heet grootste deel van de bevolking van het Iberisch schiereiland, met meer dan tien miljoen inwoners. Het omvat het grootstedelijk gebied van Madrid en de regio Lissabon. De totale reservoircapaciteit (stuwmeren) van het stroomgebied van de Tajo bedraagt ongeveer 14.500 hm³. Wat het Spaanse grondgebied betreft, wordt het geregeld door de Confederación Hidrográfica del Tajo, een orgaan dat ressorteert onder het Ministerie van Landbouw en Visserij, Voedsel en Milieu. Door de overheveling van water van de Tajo naar de Segura wordt een deel van het debiet van de rivier omgeleid naar het zuidoosten van Spanje.

De bovenloop is opgenomen in het Parque Natural del Alto Tajo (natuurpark Alto Tajo, provincie Guadalajara). Ook de middelste benedenloop is wettelijk beschermd, via het Parque National de Monfragüe (nationaal park van Monfragüe), gelegen in de provincie Cáceres. Verderop ligt het Parque Natural del Tajo Internacional (natuurpark Tajo Internacional), tussen de provincie Cáceres en Portugal. Aan de monding ligt het Reserva Natural del Estuario del Tajo (natuurreservaat van het estuarium van de Taag).

Toponymie

---

Bij de Romeinen was de rivier bekend onder de naam Tagus.

Volgens Silio Italico zou Tagus een Iberische koning zijn geweest die wreed werd vermoord door Asdrubal. De Portugese historicus André de Resende zinspeelt op deze episode in zijn werk Las antigüedades de Lusitanjia.

Het stroomgebied

---

Het stroomgebied van de Tajo heeft een oppervlakte van 80.600 km², waarvan 69,2% (55.750 km²) op Spaans grondgebied ligt en 30,8% op Portugees grondgebied (24.850 km²). De Ebro en de Duero zijn minder lang maar hebben een groter stroomgebied. Het stroomgebied van de Duero meet 97.290 km², en dat van de Ebro, meet 83.093 km².

Het is gelegen in het centrum van het Macizo Hespérico (Iberisch Massief), waarlangs de rivier 910 km door het zuidelijke Submeseta stroomt. Het wordt in het noorden begrensd door het Sistema Central , door de bergen van Guadarrama, en het oostelijke verlengstuk daarvan, Somosierra, Gredos, Gata en la Estrella; in het zuiden door de Montes de Toledo (bergen van Toledo) en de Sierra de Montánchez; in het oosten door het Sistema Ibérico , met de Sierra de Albarracín en de serranía de Cuenca als belangrijkste formaties; en in het westen door de Atlantische Oceaan.

Zijn belangrijkste zijrivieren (Jarama, Guadarrama, Alberche, Tiétar en Zézere) komen uit het noordelijke deel, en monden dus rechts uit in de Tajo. De eerste vier worden geboren in de bergen van Guadarrama en Gredos, dikwijls op hoogtes van meer dan 2000 m boven de zeespiegel. In de andere bergketens wordt deze hoogte slechts af en toe gehaald in de Sierra de la Estrella, die eveneens ten noorden van de loop van het gebergte ligt en waarvan de maximale hoogte 1993 m bedraagt. In dat gebergte ontspringt ook de rivier de Zézere.

Wat de westelijke tak van het Sistema Ibérico betreft, zijn slechts enkele toppen hoger dan 1800 m. De belangrijkste zijrivier van deze bergformatie is de rivier de Gallo. Uit de bergen van Toledo komen de rivieren Algodor en Almonte, die aan de linkerkant uitmonden in de Tajo. De meest relevante hoogten van dit systeem komen overeen met Las Villuercas, die rond 1600 m liggen.

Vanuit demografisch oogpunt is het stroomgebied van de Tajo zowel in Spanje als op het Iberisch schiereiland het dichtst bevolkt. Het Spaanse grondgebied telt ongeveer 7.000.000 inwoners, waarvan 82 % geconcentreerd is in de autonome regio Madrid. Aan Portugese zijde wonen er meer dan 3.500.000 mensen, met de agglomeratie Lissabon als belangrijkste kern. Naast deze stedelijke concentraties zijn er gebieden met een sterke ontvolking, die zich vooral in de bovenloop en de benedenloop in het midden van de rivier bevinden.

De rivier vormt een twintigtal stuwmeren langs haar loop, waaraan die van haar zijrivieren worden toegevoegd, waarvan de meeste vanaf de jaren 1950 zijn aangelegd. Het bekken heeft een totale reservoircapaciteit van ongeveer 14.500 hm³, waarvan 12.000 hm³ bestemd is voor Spanje (83%) en 2.500 hm³ voor Portugal (de resterende 17%). De belangrijkste opslagsystemen bevinden zich in de dammen van de bovenloop, in de provincie Guadalajara (2441,4 hm³); in die van de middelste benedenloop, in Cáceres (5157,3 hm³); en in die van de benedenloop, rond de rivier Zézere, de belangrijkste Portugese zijrivier (1863,4 hm³).

Het stuwmeer van Alcántara, in de provincie Cáceres, heeft de grootste capaciteit van het hele stroomgebied van de Tajo. De oppervlakte ervan bedraagt 10.400 ha en het kan tot 3160 hm³ opslaan. De stuwmeren van Entrepeñas en Buendía daarentegen regelen de in 1979 ingevoerde wateroverheveling Taag-Segura voor de watervoorziening van het zuidoostelijk deel van Spanje, dat is geïntegreerd in het stroomgebied van de Segura, waar ongeveer 3.000.000 inwoners wonen. Dit aquaduct maakt van zijn bekken het bekken met de grootste bijdrage in Spanje, gemeten naar de hoeveelheid water die aan andere hydrografische bekkens wordt geleverd.

De loop van de rivier

---

De bron

De Tajo ontspringt op een hoogte van 1593 m, in de plaats Fuente García, in de gemeente Frías de Albarracín, in Spanje. De bron bevindt zich tussen de muela de San Juan (1830 m) en de heuvel van San Felipe (1839 m), in de Sierra de Albarracín, die behoort tot de Montes Universales, in de westelijke tak van het Sistema Ibérico. Op een lager punt is het Monumento al nacimiento del río Tajo (Monument voor de bron van de Taag) (1974) van José Gonzalvo Vives geplaatst, waarin de verpersoonlijking van de rivier en de provincies Teruel, Cuenca en Guadalajara zijn weergegeven.

Deze bergachtige formatie herbergt een van de belangrijkste hydrografische knooppunten van het Iberisch schiereiland, die de Atlantische Oceaan van de Middellandse Zee scheidt. De Júcar, die in de Middellandse Zee uitmondt, ontspringt op enkele kilometers van de bron, evenals de Guadalaviar, waaruit later de Turia ontspringt.

In haar eerste loop doorkruist de rivier een steile helling, waarbij materiaal uit het Ordovicium tot het Kwartair wordt uitgeslepen, waaronder kalkstenen, dolosteen en mergelstenen overheersen, evenals zandstenen.

De bovenloop

De rivier loopt aanvankelijk in zuid-noordwestelijke richting en markeert de scheidslijn tussen Aragón en Castilla-La Mancha, door respectievelijk de provincies Teruel en Cuenca. Vervolgens komt zij in de provincie Guadalajara, waar zij van rechts de rivier Hoz Seca ontvangt. Dit is zijn eerste belangrijke zijrivier, met een debiet dat zelfs groter is dan dat van de Taag zelf in zijn eerste gedeelte. De Hoz Seca, die het water van de bergketens van Orihuela del Tremedal verzamelt, in de Montes Universales, stroomt naar de municipio (gemeente) Peralejos de las Truchas. Hier is de Tajo al afgedaald tot een hoogte van 1140 m, na steile hellingen te hebben overwonnen en verschillende ravijnen te hebben gevormd, genesteld in dichtbevolkte gebieden.

Het debiet neemt later weer toe met de bijdragen van de rivieren Cabrillas, Gallo, Bullones en Arandilla, die uit het Iberische systeem komen. Van al deze rivieren is de Gallo, die onder de brug van San Pedro, op een hoogte van ongeveer 900 meter, in de Tajo uitmondt, de meest opmerkelijke. In dit hele gebied stroomt de rivier door plaatsen van hoge ecologische waarde, die beschermd worden door hun opname in het Parque Natural del Alto Tajo (Natuurpark van de Boven-Taag), dat in 2000 is opgericht. Deze ruimte integreert een flora die kenmerkend is voor de bergen van het supra- en oromediterrane bioklimaat. De dennenbossen van grove den, zwarte– en zeeden, steeneik, juniperus thurifera (een jeneverbessoort) en Portugese eik zijn de belangrijkste ecosystemen.

Bij Zaorejas maakt de Tajo een scherpe bocht naar het westen. De rivier verlaat het dorp Ocentejo aan haar rechterzijde, waar zij opnieuw van richting verandert, ditmaal in zuidwestelijke richting, en de rivier de Ablanquejo aan haar rechterzijde ontvangt. Vervolgens gaat het via het stuwmeer van La Ermita in de richting van Valtablado del Río en Trillo, waarvan de kerncentrale het water als koelsysteem gebruikt. Op dit punt komt ze samen met de rivier de Cifuentes.

Voordat hij de provincie Guadalajara verlaat, wordt de Taag in vijf grote stuwmeren vastgehouden. De belangrijkste zijn de Entrepeñas, binnen de grenzen van Sacedón, Auñón, en Buendía, die gebouwd op de rivier Guadiela kort voor zijn samenvloeiing, de laatste van de grote zijrivieren die uit het Sistema Ibérico komt. Op dit punt is de rivier gedaald tot een niveau iets hoger dan 600 m. Verderop is het weer afgedamd in het stuwmeer van Bolarque, gelegen in Almonacid de Zorita en Pastrana, en in het stuwmeer van Zorita, waarnaast men de gelijknamige kerncentrale heeft gebouwd, die in 2006 is stilgelegd. In de gemeente Zorita de los Canes omringt zij de archeologische overblijfselen van de Visigotische stad Recópolis. De Tajo verlaat Guadalajara en vormt een nieuw stuwmeer, dat van Estremera, dat zijn naam ontleent aan de gelijknamige stad in comunidad Madrid, en vlak aan de provincie grens ligt.

De middenloop

De Taag komt de comunidad van Madrid binnen via het zuidoostelijke uiteinde ervan, door het historische gebied van de Cuesta de las Encomiendas. Het grenst aan de stedelijke centra van Fuentidueña de Tajo, waar zich de Remanso de la Tejera bevindt, op een hoogte van ongeveer 500 m, en Villamanrique de Tajo.

Na in een nieuw stuwmeer, dat van Valdajos, te zijn gestuwd, komt zij in de gemeente Aranjuez, de eerste belangrijke stad die zij tegenkomt, waar zij het Koninklijk Paleis van Aranjuez passeert. In deze stad vormt het het stuwmeer van Embocador, dat in de 16e eeuw werd gebouwd en in de 18e eeuw werd verbouwd om de watervoorziening van de aangrenzende boomgaarden te garanderen. Bovendien wordt de loop ervan geregeld door een reeks kunstmatige kanalen, die werden gebruikt als irrigatiesysteem en als versiering van de Tuinen van Aranjuez. Binnen deze gemeente ontspringt rechts de Jarama-rivier, de eerste van haar grote zijrivieren van het Sistema Central en een van de belangrijkste van haar hele loop.

Naast de natuurlijke stroming wordt deze fluviatiele stroom voorzien van het afvalwater dat wordt geloosd door de verschillende steden in het grootstedelijk gebied Madrid, waaronder de hoofdstad zelf en de steden van de zogenaamde Corredor del Henares. De rivier mondt uit in de Jarama en, bij uitbreiding, in de Tajo, via de rivieren Manzanares en Henares. In Aranjuez wordt zij ook gevoed door de rivier Algodor, die links van haar uit de bergen van Toledo aankomt. De hoogte in dit gedeelte is minder dan 500 m.

De Taag loopt verder naar het zuidwesten en markeert de grens tussen de provincies Madrid en Toledo, om uiteindelijk deze laatste binnen te gaan. Na de gemeente Añover de Tajo te hebben doorkruist, bereikt zij Toledo, de enige Spaanse provinciehoofdstad die zij passeert en die zij in een van haar meanders omsluit. In deze stad passeert hij de monumentale bruggen van Alcántara en San Martín.

Bij het verlaten van Toledo draait hij zich naar het westen naar de beek Guajaraz genaamd, waarbij hij links bij Guadamur de Guajaraz-rivier en rechts bij Albarreal de Tajo, op een hoogte van ongeveer 450 meter, het water van de Guadarrama-rivier oppikt. Voordat hij La Puebla de Montalbán bereikt, en daar wordt afgedamd in het stuwmeer van Castrejón.

In El Carpio de Tajo helt het lichtjes naar het noordwesten, een richting die het aanhoudt wanneer het door Malpica de Tajo loopt. De rivier loopt in de richting van Talavera de la Reina en in het gebied dat bekend staat als Las Vegas de San Antonio (een vega is een vruchtbare vlakte) komt aan de rechterkant de rivier de Alberche binnen, die ontsprongen is in de Sierra de Gredos. Naast de Jarama, de Algodor, de Guadarrama en de Alberche wordt het debiet van de Tajo nog vergroot door andere, zij het kleinere zijrivieren, zoals de Gévalo, de Cedena, de Sangrera of de Pusa. 

Vanaf Talavera stroomt de rivier naar het zuidwesten. Het vormt het stuwmeer van Azután, gelegen in de gelijknamige gemeente, waar het weer van richting verandert, ditmaal naar het westen. De rivier verlaat de provincie Toledo via Alcolea de Tajo, Valdeverdeja en El Puente del Arzobispo, waar zij op een monumentale brug in gotische stijl stuit. Op dit punt is de Tajo al tot een hoogte van 320 m gedaald.

De gemiddelde benedenloop

De Tajo komt Extremadura binnen via de provincie Cáceres, waar zij onmiddellijk het stuwmeer van Valdecañas vormt, met een oppervlakte van 7.300 hectare een van de grootste van haar stroomgebied. Het stuwmeer, dat zijn naam ontleent aan het dorp Valdecañas de Tajo, waar de stuwdam zich bevindt, overspoelt een deel van de comarca Los Ibores. Deze comarca bevindt zich rond de rivier de Ibor, een zijrivier links van de Tajo, hierna stroomt de rivier bij Mesas de Ibor en Bohonal de Ibor het stuwmeer in.

Vervolgens kruist hij de autosnelweg van Extremadura, de A-5, en passeert het in de buurt gelegen Almaraz. Hier wordt het water gebruikt als koelsysteem voor de gelijknamige kerncentrale, een taak die wordt vervuld door middel van het Arrocampo-Almaraz-stuwmeer, dat voor dit doel is aangelegd.

Het wordt weer afgedamd in het stuwmeer van Torrejón, dat in het Parque Nacional de Monfragüe (nationaal park Monfragüe) ligt. Dit beschermde natuurgebied, met een oppervlakte van 17.852 hectare, omvat drie belangrijke ecosystemen: het mediterrane bos, de rotsachtige gebieden en de wetlands, deze laatste gelegen rond de loop van de rivier. Het stuwmeer van Torrejón vormt een kunstmatige verbinding tussen de Tajo en de Tiétar vóór de monding van deze laatste, waardoor een extra stuwmeer ontstaat dat, om het van het hoofdstuwmeer te onderscheiden, het Torrejón-Tiétar-stuwmeer wordt genoemd. Deze rivier komt uit de Sierra de Gredos en mondt rechts uit in de Tajo, in de buurt van Villarreal de San Carlos, op een hoogte van minder dan 200 m boven de zeespiegel. Vanaf deze plaats helt de Taag af naar het zuidwesten, maar stroomt weer naar het westen als hij het stuwmeer van Alcántara vormt, een van de belangrijkste waterbouwkundige infrastructuurwerken in zijn hele stroomgebied.

Op de rechteroever van dit stuwmeer stroomt eerst de rivier de Fresnedosa en vervolgens de Alagón, ter hoogte van de stad Alcántara. De Alagón is de langste zijrivier van alle Spaanse bekkens, die in de Tajo aankomt vanuit de Sierra de Herreros in Salamanca, met het water van de Arrago en de Jerte, twee van haar belangrijkste zijrivieren. Op de linkeroever van het stuwmeer, meldt zich de Almonte aan die ontspringt in de Sierra de Guadalupe. Op dit punt bevindt de rivier zich op een hoogte van iets meer dan 100 m.

Aan de samenvloeiing van de Alagón en de Tajo ligt de stad Alcántara, waar de rivier onder een opmerkelijke Romeinse brug doorstroomt, die aan de voet van de dam van het gelijknamige stuwmeer staat en als een van de meest relevante wegenbouwwerken van de Romeinse kunst wordt beschouwd. Hij bestaat uit zes bogen en is 194 m. lang, 8 m breed en 61 m. hoog. Voorbij Alcántara komt de Tajo samen met de rivier de Salor. De Tajo markeert hier de grens tussen Spanje en Portugal, in een strook die wordt gekenmerkt door de afwezigheid van relevante stedelijke centra, met uitzondering van Herrera de Alcántara en Cedillo, zeer dicht bij de Portugese grens. Dit laatste dorp dankt zijn naam aan het stuwmeer van Cedillo, dat de rivier vormt alvorens uiteindelijk Spaanse bodem te verlaten. In het grensgebied ontmoet zij twee nieuwe zijrivieren, de Erjas, afkomstig uit de Sierra de Gata, en de Sever, afkomstig uit de Sierra de San Mamede, gelegen in Portugal. Wanneer de Tajo het Portugese land binnenstroomt, is hij al tot minder dan 100 m gezakt.

De benedenloop

Vila Velha de Ródão is de eerste belangrijke plaats waar de rivier in Portugal samenkomt. Eenmaal voorbij het stadscentrum helt de Tejo (zoals ze de Taag in Portugal noemen) af naar het zuidwesten en vormt in deze richting het stuwmeer van Fratel, dat gedeeltelijk parallel loopt aan de snelweg A-23. In dit stuwmeer ontvangt het rechts de rivier de Ocreza.

Op zijn weg naar Belver wordt hij vastgehouden in het gelijknamige stuwmeer, waarlangs hij zich weer in westelijke richting richt. Het komt de gemeente Abrantes binnen, via de parochie van Alvega. In Abrantes vormt ze een meander rond de 800 meter hoge heuvel waarop de stad is gebouwd. Hier vult de rivier de Torto die van links aankomt, de Tajo aan met zijn water.

Hij stroomt daarna in de richting van Constância, waar hij aan de rechterkant het water van de Zézere ontvangt, die ontspringt in de Serra da Estrela, de meest westelijke bergformatie van het Sistema Central. Deze rivier is de belangrijkste zijrivier van de Tajo in zijn benedenloop. In het laatste gedeelten van de Tajo bevinden zich talrijke stuwdammen.

Vila Nova da Barquinha is zijn volgende bestemming. Hier grenst hij aan het middeleeuwse kasteel van Almourol, een van de belangrijkste monumenten op haar weg door Portugal, en slaat hij opnieuw af naar het zuidwesten, dat hij pas verlaat wanneer hij de monding bereikt. De rivier loopt vlak langs Chamusca en bereikt dan Santarém, een van de dichtstbevolkte steden langs zijn loop. Dicht bij de monding wordt hij geleidelijk breder en vormt verschillende sedimentaire eilanden, waaronder die ten zuiden van Vila Franca de Xira en Alhandra, die aan de monding voorafgaan. In Portugal is een groot deel van de rivier bevaarbaar, zij het alleen voor aken met geringe diepgang, met uitzondering van de monding, waar zij geschikt is voor grotere schepen.

De uitmonding

De Tajo mondt uit in de Atlantische Oceaan. Het estuarium vormt de zogenaamde mar de la Paja (Zee van Strohalm), de belangrijkste van het Iberisch schiereiland, zowel door haar omvang als door haar sociaal-demografische relevantie. In het noordelijk deel wordt deze ruimte wettelijk beschermd door het natuurreservaat van het estuarium van de Taag. Het werd aangelegd in 1916, met een oppervlakte van 14.560 hectare. Hier zijn geïntegreerde wetlands, slikken, schorren, zoutpannen, eilandjes en landbouwgronden die elke winter onderdak bieden aan ongeveer 80.000 vogels. De stad Alcochete, gelegen op de linkeroever van het estuarium, kan worden beschouwd als de belangrijkste referentielocatie van dit beschermde gebied.

De Taag gaat verder richting Lissabon en kruist de Vasco da Gama-brug, die wordt beschouwd als de langste brug van Europa. Het is 17,2 km lang, waarvan 10 km over de rivier. De bouw begon in 1995 en de brug werd geopend op 29 maart 1998, voor Expo ’98 in Lissabon en 500 jaar na de ontdekking van de zeeroute naar India via Kaap de Goede Hoop. De brug verbindt de steden Montijo, op de linkeroever, en Sacaven, op de rechteroever, geïntegreerd in het grootstedelijk gebied van Lissabon. Na de brug verschijnt Lissabon aan de rechterkant. Naarmate u de hoofdstad nadert, wordt de breedte van het estuarium geleidelijk smaller. Op een van de smalste punten werd de hangbrug van 25 de Abril gebouwd, die ook van groot architectonisch belang is. Het werd ingehuldigd op 6 augustus 1966 en is bijna 2 km lang. De rivier grenst aan het oostelijke en zuidelijke deel van Lissabon, waar zij verschillende monumenten ontmoet, die praktisch op haar oevers zijn opgericht. Een van de meest prominente is de toren van Belém, in Manuelijnse stijl, die in 1983 tot werelderfgoed is verklaard.

De belangrijkste zijrivieren

---

De zijrivieren van de Tajo hebben een korte route, in vergelijking met die van de Duero en de Ebro, gezien de verschillende bergformaties in hun nabijheid. Deze snelle afvoer van water zorgt voor een lage waterstand en door een sterk droog seizoen vallen enkele zijrivieren aan de linkerkant van de Tajo, zelfs droog in de zomer. De belangrijkste stroom in de Tajo aan de rechterkant, afkomstig van het Sistema Central. Het hele stroomgebied telt ongeveer 9600 km aan rivierbeddingen.

De zijrivieren van rechts

De Jarama: Dit is de belangrijkste zijrivier in het Spaanse stroomgebied, wat betreft de watertoevoer. Hij is 190 km lang en heeft een gemiddeld debiet van 16-20 m³ per seconde. Hij ontspringt in de Sierra de Ayllón, op de plaats waar de provincies Guadalajara, Madrid en Segovia samenkomen. De rivier doorkruist de comunidad autónoma Madrid, waar hij de rivieren Lozoya, Manzanares, Guadalix, Henares en Tajuña ontvangt, alsmede het grootste deel van het afvalwater van de Madrileense agglomeratie. De Jarama mondt uit in de Tajo bij Aranjuez.

De Guadarrama: Deze vindt zijn oorsprong op de berg Los Siete Picos, in de Sierra de Guadarrama. Hij loopt ongeveer 132 km door de provincies Madrid en Toledo. De belangrijkste zijrivier is de Aulencia. Zij loost het afvalwater van enkele gemeenten in het hoofdstedelijk gebied Madrid, zoals Móstoles, Majadahonda en Las Rozas de Madrid.

De Alberche: De rivier komt uit de Sierra de Gredos en stroomt door de provincies Ávila, Madrid en Toledo, over een lengte van 177 km. Hij heeft een gemiddeld debiet van 14,7 m³ per seconde. De belangrijkste zijrivieren zijn de Cofio en de Perales. De rivier mondt uit in de Tajo in de gemeente Talavera de la Reina, hoewel het water verder naar het zuiden reikt (tot Calera y Chozas) via het Canal Bajo del Alberche.

De Tiétar: De rivier ontspringt in de Sierra de Gredos en stroomt door de provincies Ávila, Toledo en Cáceres, waar zij de streek van La Vera doorkruist. Het vormt het stuwmeer van Torrejón-Tiétar alvorens uit te monden in de staart van het stuwmeer van Alcántara, onder het stuwmeer van Torrejón-Tajo. Als het stuwmeer van Alcántara gevuld is tot een hoogte van 218 m boven de zeespiegel, dringt de Tajo het laatste stuk van de Tiétar binnen, waarbij de hoogte van het stuwmeer van Tiétar bijna gelijk is aan 220 m. Hij heeft een lengte van 150 km.

De Alagón: Hij ontspringt in de Sierra de Herreros, in de provincie Salamanca. Stroomt vervolgens Cáceres binnen en mondt uit in de Tajo, in het stuwmeer van Alcántara. Het is de langste zijrivier van het gehele Spaanse stroomgebied van de Tajo, met 205 km. De Arrago en de Jerte komen samen in deze rivier.

De Zézere: Met haar 242 km is hij de langste zijrivier van de Tajo en de op één na belangrijkste van alle rivieren in Portugal die in dit land ontspringen en uitmonden. De rivier komt uit de bergketen Serra da Estrela en mondt uit in de Tajo, nabij Constância. Onder de zijrivieren zijn de Cabril en de Nabao. In haar benedenloop vormt zij een complex systeem van stuwmeren.

De zijrivieren van links

De Guadiela: Deze rivier ontspringt in de Serranía de Cuenca, in de gelijknamige provincie. Het stroomt vervolgens Guadalajara binnen, waar het het Buendía-stuwmeer vormt alvorens in de Tajo uit te monden. Het is 115 km lang.

De Algodor: Deze rivier verzamelt het water uit de Montse de Toledo, waar hij is ontstaan, en uit de talrijke beekjes die langs zijn loop stromen. De rivier is 95 km lang en loopt grotendeels door de provincie Toledo, hoewel zij ook door de provincie Madrid loopt, waar zij uitmondt in de Tajo bij de gemeente Aranjuez.

De Huso: Hij loopt door de provincie Toledo. Het ontspringt in de Sierra de Altamira die tot de Montes de Toledo behoort. Na ongeveer 50 km door de landerijen van de streek van de Jara te hebben afgelegd, mondt de rivier uit in de Tajo ter hoogte van het stuwmeer van Azután.

De Ibor: Hij loopt geheel door de provincie Cáceres. Hij ontspringt in de Sierra de Guadalupe, in Las Villuercas en mondt na ongeveer 60 km uit in het stuwmeer van Valdecañas.

De Almonte: Net als de vorige rivier, komt hij uit Las Villuercas. Het doorkruist de provincie Cáceres, over 97 km. en stroomt ten laatste in het stuwmeer van Alcántara.

De Salor: De rivier is 120 km lang en loopt door de provincie Cáceres, van de Sierra de Montánchez tot ze samenvloeit met de Tajo, bij Alcántara.

Het hydrologische stelsel

---

Het hydrologisch stelsel van de Tajo wordt bepaald door de regen en sneeuwvariaties die typisch zijn voor de centrale regio van het Iberisch Schiereiland, vooral met betrekking tot de hier aanwezige bergformaties. De grote overstromingen van de rivier doen zich gewoonlijk voor van januari tot april, met een absoluut maximum in maart, wanneer de dooi plaatsvindt, terwijl de laagste debieten zich voordoen tussen juli en oktober, met een minimum in de maand september.

Dit alles zorgt voor een zeer onregelmatig verloop, met sterke stromingsschommelingen. Bij de doortocht van Alcántara (Cáceres) variëren deze van 350 m³/s in februari en maart tot 11 m³/s in augustus en september.

Dit regime is in de tweede helft van de 20e eeuw gewijzigd als gevolg van de bouw van verschillende waterbouwkundige werken, die tot doel hadden het stroomgebied te reguleren voor vijf belangrijke toepassingen: drinkwatervoorziening, irrigatie, omleiding van water naar een extern stroomgebied (dat van de Segura), opwekking van elektriciteit en koeling van kerncentrales.

Milieuwaarde

---

De oevers en invloedssferen van de Tajo brengen een relevante flora en fauna samen, die representatief is voor de centrale regio van het Iberisch schiereiland. De sterke mate van ontvolking in sommige gebieden die in het stroomgebied zijn geïntegreerd, zoals de bovenloop en de middenloop, heeft het behoud van plaatsen van groot ecologisch belang mogelijk gemaakt. Sommige daarvan zijn wettelijk beschermd, zoals het Parque Natural del Alto Tajo (natuurpark van de Boven-Taag (Guadalajara en Cuenca)), het Parque nacional de Montfragüe (nationaal park Monfragüe (Cáceres)) en het Reserva natural del Estuario del Tajo (natuurreservaat van de monding van de Taag), bij Lissabon. Rond de loop van de rivier leven vier bedreigde diersoorten: de Iberische lynx, de Iberische keizerarend, de zwarte ooievaar en de monniksgier.

Flora

Het stroomgebied van de Tajo heeft een grote verscheidenheid aan klimatologische milieus, een gevolg van zijn ligging en de invloedssferen van de Eurosiberiana (het noorden en noordwesten van Spanje, maar ook het Sistema central, zachte winters milde zomers met regelmatige regenval) en mediterrane bioklimaatregio’s. De aanwezigheid van verschillende geomorfologische eenheden langs de loop van de rivier draagt eveneens bij tot de bovenvermelde diversiteit van ecosystemen, evenals de verschillende hoogteverschillen. Kloven, ravijnen en kliffen bepalen het landschap van de eerste gedeelten van de Tajo. Hier vinden we een overvloed aan plantensoorten die bestand zijn tegen de abrupte temperatuursveranderingen van het gebied, zoals de den, die de steilste delen van de bovenloop bevolkt.

Naarmate de hoogte afneemt, verschijnen er steeneiken, op de zonnige hellingen afgewisseld met groepen jeneverbessen, juniperus thurifera en wilde kardinaalsmuts. De schaduwrijke delen bestaan uit Portugese eiken, die in het kreupelhout vergezeld worden door zuurbes en Europees krentenboompje. De parameras (gebieden met kale vlaktes) vormen een andere geomorfologische eenheid van de bovenloop van de rivier. In de meeste van deze gebieden overheerst de aantasting van de flora als gevolg van de intensieve exploitatie door de veeteelt. De oude jeneverbesbosjes zijn vervangen door struiken, heesters en kruidachtige planten, met tijm, lavendel, brem, rozenbottels en grassen als de belangrijkste soorten.

In de hogere middelloop van de rivier worden de oevers voornamelijk bevolkt door wilgen en tamarisken, met daarachter populieren. De rietvelden zijn ook aanwezig op de oevers, in poelen en plassen, voornamelijk in de provincie Toledo. Op enige afstand van de oevers verschijnen essen en iepen, waarvan de laatste soort duidelijk in verval is geraakt door het verschijnen van een besmettelijke schimmel die talrijke exemplaren heeft gedood.

In de omgeving komen steeneiken, kermeseiken, jeneverbessen, peperboompjes en meidoorns voor, hoewel het landbouwgebruik dit landschap heeft veranderd, waardoor de populaties van deze soorten zijn afgenomen ten gunste van laag struikgewas en platteland. Deze komen veelvuldig voor in de zuidoostelijke streek van Guadalajara, in het zuidwesten van Madrid en in het noorden van Toledo, de laatste provincie, waar ze worden afgewisseld met uitgestrekte geïrrigeerde gronden en weiden.

De best bewaarde oevervegetatie in het midden van de bovenloop van de Taag bevindt zich rond de zijrivieren die uit het Toledo-gebergte komen. In rivieren als de Gévalo of de Pusa overleven soorten die kenmerkend zijn voor het centrale Iberische gebied, zoals de inheemse berk, de aardbeiboom en de kersenbomen. De middelste en onderste loop vertonen ook een hoge graad van plantenbehoud. De dichte, mediterrane bossen van het Parque National de Monfragüe behoren tot de belangrijkste van het Iberisch schiereiland. Op de zonnige plaatsen overheersen de steeneik en de wilde olijf, en op de schaduwrijke plaatsen de kurkeik, de Portugese eik, de aardbeiboom, de heide en de cornicabra (meerdere planten hebben deze (Spaanse) naam. Ik ben ervan uitgegaan dat het deze is daar hij samen vernoemd wordt met de heide en hij een schaduwrijke omgeving vereist).

Deze vegetatie breidt zich stroomafwaarts uit, in de richting van Alcántara en in het eerste deel van de rivier dat door Portugees land loopt, wanneer het door de regio Alentejo stroomt. Naarmate de Tajo haar monding nadert en door steeds dichter bevolkte gebieden stroomt, neemt het niveau van bescherming van de oeverflora af. Een uitzondering vormt het natuurreservaat aan de monding van de Tajo, waar wetland-ecosystemen van groot ecologisch belang worden beschermd.

Fauna

Vogels

Een van de belangrijkste populaties reigers  bevinden zich aan de oevers van de Tajo op het Iberisch schiereiland. Ze gebruiken het riet en de lisdodde als slaapplaats en nestelplaats, en ook de toppen van sommige bomen langs de rivier, zoals wilgen, populieren en iepen. Van bijzonder belang zijn de kolonies van de koereiger, de talrijkste van Spanje, en de kleine zilverreiger, die geconcentreerd zijn in de omgeving van Malpica de Tajo en het stuwmeer van Azután, beide enclaves die tot de provincie Toledo behoren. De nachtreiger houdt zich ook op in het Spaanse en Portugese stroomgebied van de rivier, samen met de roerdomp, de wouwaap en de purperreiger. Minder opmerkelijk zijn de populaties van de ralreiger en de blauwe reiger, die in de provincie Toledo zeer gelokaliseerd zijn.

De witte ooievaar en de zwarte ooievaar, een soort waarvan er in Spanje nauwelijks 350 broedparen zijn, nestelen ook in zijn stroomgebied. Sommige zijrivieren van de rivier (de Tiétar, de Alberche of de Cofio) herbergen interessante kolonies zwarte ooievaars, samen met de Tajo zelf, hoofdzakelijk in de beschermde gebieden van het nationaal park van Monfragüe (Cáceres).

Wat de grote steltlopers betreft, zijn er in het stroomgebied van de Tajo ongeveer 20.000 kraanvogels geteld, met de stuwmeren van Valdecañas en Alcántara in de provincie Cáceres als hun voornaamste habitats. In het estuarium van de Tajog leven ongeveer 6000 flamingo’s. Eenden zoals de wilde eend, de meerkoet of het waterhoen completeren het hoofdstuk van watervogels die de oevers van de rivieren en de stuwmeren bevolken. Zij worden vergezeld door roofvogels zoals de grijze wouw, de vale gier, de aasgier, de steenarend, de slangenarend, de havikarend, de dwergarend, de visarend, de slechtvalk, de oehoe, de bosuil, de kerkuil en de kleine torenvalk, die de rotsachtige hellingen van de Taag als hun habitat gebruiken, evenals de omringende vegetatie.

Het stuwmeer van Valdecañas en het Nationaal Park van Monfragüe herbergen de Iberische keizerarend, die wordt beschouwd als een van de zeven meest bedreigde vogels ter wereld. Monfragüe herbergt ook de grootste kolonie zwarte gieren van West-Europa, die vooral zichtbaar is in het gebied dat bekend staat als Salto del Gitano, een rotspunt die in de rivier zelf is uitgesneden, samen met andere gebieden in de buurt van zijn enclave. Naar schatting leven er ongeveer 1600 broedparen van deze laatste vogelsoort in de wereld. Kleine vogels zijn onder andere de specht, wielewaal, grasmus, nachtegaal, bijeneter en ijsvogel.

Zoogdieren

Onder de zoogdieren die in het gebied rond de Tajo leven, springt vooral de Iberische lynx in het oog. Deze katachtige, die beschouwd wordt als de meest bedreigde ter wereld, met een wereldpopulatie van iets meer dan 200 exemplaren, komt voor in sommige gebieden van het nationale park van Monfragüe, alsmede in het grensgebied tussen Spanje en Portugal.

De Iberische wolf, die in het verleden zeer talrijk was in de invloedssferen van de rivier, bezoekt nu af en toe de oevers, vanuit nabijgelegen plaatsen, zoals de Sierra de San Pedro, in de provincie Cáceres. De otter, het meest representatieve in het water levende zoogdier van de Iberische fauna, komt voor in de minder vervuilde zijrivieren van de rivier, zoals de Alberche en de Tiétar. Maar ook in de Tajo zelf, ter hoogte van Aranjuez, in de rietvelden en bosjes aan haar oevers.

Naast deze drie soorten fungeert de rivier als een biologische corridor voor verschillende populaties wilde kat, moeraswaterspitsmuis, West-Europese woelrat, bunzing en zelfs Amerikaanse nerts, een exogene soort die onbedoeld vanuit bepaalde pelsdierfokkerijen op het Iberisch schiereiland is geïntroduceerd. Het hoofdstuk van de zoogdieren wordt vervolledigd met de vos, het everzwijn, het hert of de das, die bij voorkeur hun toevlucht zoeken in het natuurpark van de Boven-Taag. Daar komen nog bij het konijn, de spitsmuis, de egel en de steenmarter.

Reptielen, amfibieën en vissen

Wat de herpetofauna betreft, komen in het stroomgebied reptielensoorten voor zoals de parelhagedis, de trapslang, de wipneusadder en de muurgekko, alsmede de Oostelijke smaragdhagedis, hoewel deze laatste slechts sporadisch aanwezig is. De Iberische meerkikker, de Spaanse beekkikker, de ribbensalamander en de Iberische watersalamander zijn de meest karakteristieke amfibieën.

Wat de visfauna betreft, omvat het stroomgebied van de Tajo 14 van de 23 endemismen van het Iberisch schiereiland. De meest representatieve zijn de forel en de barbeel, die in de bovenloop voorkomen, en de snoek en de Pseudochondrostoma polylepis (in het Spaans heet hij gewoon ‘boga’), voornamelijk in het middelste en het laagste gedeelte. De trekvissen, die vroeger zeer talrijk waren, zijn uit het Spaanse gedeelte van de rivier verdwenen als gevolg van de bouw van stuwdammen, in de tweede helft van de 20e eeuw, langs de loop van de rivier. Dit is het geval voor de elft en de rivierprik, waarvan de laatste soort haar enige habitat heeft in het Portugese gedeelte van het Iberisch schiereiland. Anderzijds zijn er palingpopulaties aan de Spaanse kant, meer bepaald in Extremadura. Dit zijn groepen die geïsoleerd zijn geraakt na de verhoging van de Cedillo dam.

Milieuverontreiniging

Er zijn geen nauwkeurige gegevens over de mate van verontreiniging van de Tajo en haar zijrivieren. De Confederación Hidrográfica del Tajo, de instantie die het Spaanse deel van de rivier regelt, erkent dat zij geen informatie heeft over de gevolgen voor het milieu van 95,11 % van de oppervlaktewateren. Zij heeft slechts van 2,17 % daarvan de kwaliteit kunnen beoordelen overeenkomstig de parameters die zijn vastgesteld in de Europese kaderrichtlijn Water, waarin de nalevingstermijn is vastgesteld op 2015.

Evenmin is er overvloedige informatie over de kwaliteit van het grondwater, hoewel de Confederatie zelf schat dat 80% problemen heeft met nitraatverontreiniging. De meest aangetaste watervoerende lagen bevinden zich in Castilla-La Mancha, met niveaus van meer dan 100 mg/l in Ocaña, in de Tiétar-vallei en in de streek van La Alcarria; alsmede op de as Madrid-Talavera de la Reina, waar de niveaus meer dan 50 mg/l bedragen.

Anderzijds zijn er aanwijzingen dat verschillende trajecten niet voldoen aan de doelstellingen van het Hydrologisch Plan voor de Tajo zelf, dat beperkt is tot het Spaanse stroomgebied. Het water van de Alberche, ter hoogte van Talavera de la Reina; van het stuwmeer van Cazalegas, gevormd door laatstgenoemde rivier; van de Alagón, in de provincie Cáceres; van de Algodor, in de provincie Toledo; en van de Henares, zoals deze door het stuwmeer van Beleña, in Guadalajara, stroomt, is niet geschikt als drinkwater.

De belangrijkste verontreinigende bronnen in het stroomgebied zijn de volgende:

• • • • Stedelijk afvalwater. Het grootstedelijk gebied Madrid vertoont tekortkomingen in de volledige behandeling van zijn lozingen, ondanks het feit dat het over het grootste aantal waterzuiveringsinstallaties in het hele stroomgebied beschikt. Hoewel de tenuitvoerlegging van het Plan voor sanering en afvalwaterzuivering van de regio Madrid in 1995 veel van de problemen heeft gecorrigeerd, blijft het gehalte aan organische stoffen en nutriënten in de midden- en benedenloop van de Jarama, vanaf de samenvloeiing met de Henares tot aan de monding in de Tajo, hoog. De slechte behandeling van afvalwater heeft geleid tot een buitensporige eutrofiëring van ten minste eenentwintig stuwmeren in het stroomgebied, die vooral zichtbaar is in de stuwmeren van Alcántara en Arrocampo-Almaraz, beide in de provincie Cáceres.
      • Dumping van industriële oorsprong. De industrieën in de agglomeratie Madrid en in de omgeving van Guadalajara veroorzaken talrijke lozingen van giftige stoffen, waardoor in verschillende delen van de Jarama en de Tajo veelvuldig vissterfte optreedt, aldus Greenpeace.
      • Landbouw- en veeteeltbedrijven. Slechte landbouw- en veeteeltactiviteiten zijn directe oorzaken van de verontreiniging van het grondwater, dat, zoals reeds gezegd, voor 80% wordt aangetast door hoge concentraties nitraten en fosfaten.

Historisch belang

---

Naast haar geografische relevantie heeft de Tajo ook een groot historisch belang, vanwege haar verbinding met Toledo en Lissabon, twee van de belangrijkste en meest historische steden van het Iberisch schiereiland. De eerste werd gebouwd op een heuvel van ongeveer 100 m hoog, rond de meander die bekend staat als Torno del Tajo, waardoor het beschermd was tegen mogelijke aanvallen en invallen.

Een soortgelijke defensieve functie zien we in de verdwenen Visigotische stad Recópolis, gebouwd door koning Leovigildo in het jaar 578. De ligging, op de top van een heuvel, omringd door de rivier, evenaart het geostrategische model van Toledo. Het is gelegen in de gemeente Zorita de los Canes, in de provincie Guadalajara.

De relatie tussen de stad Lissabon en de Tajo is niet zozeer defensief als wel sociaaleconomisch. Gelegen op de rechteroever van haar monding, aan de voet van een grote natuurlijke haven, heeft de rivier bijgedragen tot haar commerciële, culturele en stedelijke bloei, waardoor zij een van de referentiecentra van de Noord-Atlantische Oceaan is geworden.

Vanaf de late Middeleeuwen articuleerde de monding van de Tajo een intense handelsactiviteit tussen Noord-Europa en de Middellandse Zee. Vanaf de Renaissance was het het belangrijkste communicatieknooppunt van het Portugese Rijk, dat zich uitstrekte tot Amerika, Afrika en Azië. Door de ligging van de Taag in het centrale gebied van het Iberisch schiereiland is de rivier een prioriteit geworden in het communicatienetwerk van Spanje en Portugal. Bewijs hiervan zijn de grote infrastructurele werken die sinds de Romeinse tijd langs de loop van de rivier zijn gebouwd. Wegens hun antiquiteit en architectonisch belang zijn twee “Alcántara”-bruggen vermeldenswaard, beide van Romeinse oorsprong: een in Toledo en de andere in de stad Cáceres.

Tijdens de Reconquista speelde de rivier een transcendente rol, als een van de geografische referenties die de christelijke koninkrijken gebruikten bij hun opmars naar al-Andalus. De verovering van Toledo in 1085 stelde de Kroon van Castilla in staat zijn grenzen te verleggen en zijn zuidelijke expansie voort te zetten. In de 15e eeuw begon de rivier een recreatieve rol te spelen voor de Spaanse monarchie. De bouw van een koninklijke residentie in Aranjuez, op aandringen van de Katholieke Vorsten, maakte van de Tajo een bestemming die door koningen en hovelingen werd bezocht.

Felipe II bouwde een paleis over het oorspronkelijke gebouw en in de 18e eeuw werden de beroemde Jardines de Arajuez (Tuinen van Aranjuez) aangelegd, waaromheen verschillende kunstmatige kanalen werden aangelegd, onttrokken aan het debiet van de rivier. De rivier was een plaats om te wandelen en te recreëren, zoals blijkt uit de koninklijke schuiten (plezierboten), die nu worden bewaard in het Casa de Marinos van de gemeente Madrid. Aan het eind van de zestiende eeuw gaf Felipe II opdracht tot de voltooiing van verschillende projecten om de Tajo bevaarbaar te maken. De plannen werden opgegeven wegens de moeilijkheden bij de uitvoering, hoewel het idee opnieuw opkwam in de 18e eeuw, te midden van de Verlichting (Ilustración), maar opnieuw bleef alles op papier.

De Taag is ook een terugkerend thema geweest in de schilderkunst en de literatuur. El Greco (1541-1614) legde de loop ervan vast in verschillende doeken over het landschap van Toledo en de Renaissance-dichter Garcilaso de la Vega (1501 of 1503-1536) wijdde er enkele van zijn gedichten aan. In dit geval met het volgende fragment:

Cerca del Tajo, en soledad amena, / de verdes sauces hay una espesura, / toda de hiedra revestida y llena, / que por el tronco va hasta el altura / y así la teje arriba y encadena, / que’l sol no halla paso a la verdura; / el agua baña el prado con sonido, / alegrando la hierba y el oído.

Recreatief gebruik

---

De bijna 100 km lange canyon van de bovenloop van de Tajo, die door het natuurpark Alto Tajo loopt, biedt een van de beste mogelijkheden voor wildwaterkanoën in het midden van het schiereiland. De gedeelten bij Peralejos de las Truchas en de brug van San Pedro springen in het oog, met bekende stukken als de “Salto de la Rata” of de “Infranqueable”. Verschillende avonturenbedrijven bieden deze activiteit aan in de omgeving van Poveda de la Sierra en Ocentejo. Kanoën in rustig water kan in de stuwmeren van Entrepeñas en Bolarque. Een klassieke afdaling in deze vorm vindt elk jaar plaats tussen Morillejo en Trillo. De rustige deel dat zich in het stuwmeer van Almoguera bevindt, wordt bezocht door freestyle kanovaarders. Ook in Aranjuez en Talavera de la Reina zijn er belangrijke verenigingen voor kanovaren op het stille water. Onlangs zijn er nationale wedstrijden gehouden in Las Herencias, vlakbij de grens met Extremadura.

---

Naar boven

Verwant aan dit onderwerp:

• • • • • • • • • • Spaanse rivieren
                  • Ebro